به گروه فضای مجازی خبرگزاری دانشجو؛ نیمه ماه مبارک برای هر شاعر انقلابی یادآور لحظات خوشی است که بسیاری آن را چشیده‌اند و بسیاری دیگر در آروزی درک آن هستند. حضور رهبر معظم انقلاب در میان شاعران و اهل قلم، مربوط و محدود به سال‌های اخیر نیست، ایشان به روایت خود شاعرانی چون اخوان ثالث و امیری فیروزکوهی، پای ثابت برخی از انجمن‌ها در مشهد و بعد در تهران بودند. دیدار شاعران با ایشان در دوره ریاست جمهوری و در زمان رهبری نیز ادامه داشت و مشغله‌ها مانع حذف این نوع جلسات نشده است. هرچند البته استمرار این نوع جلسات خود پیام دیگری غیر از ادب‌دوستی رهبر معظم انقلاب دارد و آن اهتمام ویژه ایشان به شعر به عنوان یک میراث ملی و استفاده از تمامی ظرفیت‌های ادبی کشور در مقوله شعر انقلاب و متعهد است.
در دوره رهبری ایشان طبق سنتی چند ساله شاعران در نیمه ماه مبارک گرد هم آمده و برخی از آنها تازه‌ترین سروده‌های خود را در محضر رهبر انقلاب قرائت کرده و در نهایت، سخنان رهبر معظم انقلاب درباره شعر و جریان‌های ادبی در کشور حسن ختام مجلس است. حال باید دید این نوع جلسات از منظر اهالی شعر چه تأثیراتی در این زمینه داشته است. جریان‌های شعری شکل گرفته پس از این دیدارها کدام‌اند؟ برگزاری چنین جلساتی در تقویت جریان شعر انقلاب چه تأثیراتی را داشته است؟ آیا تاکنون تلاشی در جهت جامه عمل پوشاندن به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره شعر صورت گرفته است؟ اگر نه؛ چه شخص یا نهادی مسئولیت این امر را برعهده دارد: وزارت ارشاد، حوزه هنری و یا خود شاعر؟
با توجه به سؤالات مطرح شده، میزگردی با عنوان «تأثیر شب شعر نیمه رمضان بر جریان شعر انقلاب» با حضور مصطفی محدثی خراسانی، فاطمه نانی‌زاد، عارفه دهقانی، بشری صاحبی، آرش براری و حسین صیامی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد. بخش نخست این میزگرد به طرح تجربیات شخصی شاعران از حضور در دیدار با رهبر معظم انقلاب و یا بیانات ایشان در رویه شعری خودشان اختصاص دارد. در این بخش اشاره‌ای کوتاه به سابقه این دیدارها در زمان ریاست جمهوری آیتالله خامنه‌ای شده و در ادامه، شاعران برداشت‌های خود را از جلسات شعرخوانی نیمه رمضان مطرح کردند. بخش نخست این میزگرد به این شرح است:
*تسنیم: آقای محدثی، تاکنون درباره جلسات شعرخوانی شاعران در نیمه رمضان بارها سخن گفته شده است. اگر موافق باشید، این‌بار از تجربیات شما درباره دیدار شاعران با آیتالله خامنه‌ای در خراسان آغاز کنیم. ایشان با شاعران خراسانی ارتباط مستمری داشتند و جلسات شعرخوانی در دوره جوانی و ریاست جمهوری ایشان هم برگزار می‌شد.
محدثی خراسانی: در فضای فرهنگی، ادبی و هنری خراسان بیشترین مراوادات را حضرت آقا با شعرا داشتند. از همان سنین نوجوانی و از سنین جوانی، در واقع از اعضای فعال انجمن‌های ادبی خراسان بودند. خصوصاً انجمن سرگرد نگارنده که صبغه فرهنگی و آیینی داشت، به صورت فعال شرکت می‌کردند و با شاعران مطرح آن سالها مثل آقایان قهرمان، صاحب‌کار، کمال‌پور، باقرزاده بقا که حضور دارند و جناب قدسی عقد اخوت و دوستی داشتند.
جلسات شعرخوانی از خراسان شروع شد
چهار نفر از این بزرگان تاکنون فوت کرده‌اند. رهبر معظم انقلاب در پیام‌هایی که برای فوت همه آنها دادند، همه آنها را به عنوان دوست عزیز، دوست رفیق، یار دیرین خطاب می‌کنند و فضای ادبی خراسان پر است از خاطراتی که شاعران اهل ادب خراسان از دوستی و مراودات و همنشینی با ایشان داشتند.
آقای سیدعبدالله حسینی در دوران ریاست جمهوری ایشان با توجه به سنتی که در عید نوروز دارند و چند روزی در مشهد هستند، در دو سه سال آخر دوره ریاست جمهوری رهبر انقلاب رایزنی کرده و فرصتی گرفته بود که یک شب را به دیدار شعرا در مشهد اختصاص می‌دادند. در این دیدارها بود که جمع 10 تا 15 نفره‌ای از پیشکسوتان و تعدادی از جوان‌ترهای شعر خراسان محضر ایشان می‌رفتیم و جلسه سه الی چهار ساعتی می‌نشستیم و شعر می‌خواندیم و گپ و گفت بود. بعدها با پیگیری‌ها آقای زم این جلسات به جلسات شعر نیمه رمضان در تهران که خیلی هم پربرکت و تأثیرگذار در جریان شعر انقلاب بوده و در معطوف کردن توجه متولیان فرهنگی و جامعه به حوزه شعر انقلاب مؤثر بوده است.
*تسنیم: واکنش شعرایی که در آن زمان در این جلسات شرکت می‌کردند به چه صورت بود. برایشان جالب نبود یک مقام مسئول در حد ریاست جمهوری بخواهد همچون جلساتی برگزار کند؟
محدثی خراسانی: دوستانی که با حضرت آقا رفاقت داشتند، مقام ایشان در حد ریاست جمهوری، در مقابل رفاقت‌ها و دوستی‌هایی که داشتند، خیلی برایشان رنگی داشت. آنقدر دوستی آنها و حضرت آقا عمیق و ریشه‌دار بود که شخصیت درونی و ذاتی ایشان جدای از این پست‌ها و مقام‌ها برایشان ابهت و جلوه بیشتری داشت. البته نشستن با یک مقام مسئول در این سطح و با یک شخصیت متعالی در این حد، برای هر فردی جاذبه و افتخار دارد و شوق‌آفرین است. خصوصاً برای ما جوانترها که خیلی شورآفرین، انگیزه‌بخش، زنده‌کننده بود.
انتقاد رهبر معظم انقلاب از یکی از سروده‌های محدثی خراسانی
*تسنیم: شما وقتی که شرکت می کردید چند سالتان بود؟
محدثی خراسانی: فکر می‌کنم سال 66 بود. من در آن هنگام 25یا 26 ساله بودم. خاطره‌ای که از آن جلسه دارم این است که من آن سالها که سال‌های پایانی جنگ بود و مقداری از شور، التهاب و انقلابی‌گری سال‌های میانی جنگ کمی فروکش کرده بود و جامعه یک مقداری به سمت عافیت‌طلبی حرکت می‌کرد. ما یک مقداری آن سالها خیلی تند بودیم. من و آقای مجید نظافت در آن جلسه شعری خواندیم که مضمون اعتراض داشت. آقای نظافت شعر سپیدی در اعتراض به فاصله طبقاتی و عافیت‌طلبی خواند. من نیز غزلی در آن زمان گفته بودم که با همین مضمون اعتراض بود و آن را در جلسه دیدار با آیت الله خامنه‌ای خواندم:
بیا با آینه قرآن به آب برگردیم
به اسب، حماسه، رکاب برگردیم...
تا آن بیت:
به دست‌های پر از پینه سفره‌های تهی
به حرف اول این انقلاب برگردیم
بیت تند آن:
کنون که موعظه در کاخ‌ها نمی‌گیرد
بیا به سرب، به سرب مذاب برگردیم...
ما خواندیم خیلی ایشان در واقع احساس کردند که یک اتفاقی در جریان شعر می‌افتد که ممکن است ادامه آن خیلی به جای خوبی منتهی نشود. رهبر انقلاب در آن جلسه نصیحتی به ما کردند. ایشان فرمودند که این شور و التهاب و انقلابی‌گری شما خیلی خوب و مقدس است و برخواسته از ارزش‌های انقلاب است؛ ولی مسیری که شما نشان می‌دهید و می‌گویید که «بیا به سرب مذاب و گلوله برگردیم»، منتهی به آنارشیزم می‌شود. خوب است راه‌های منطقی‌تر و کاربردی‌تر در شعر نشان دهید. شعر تأثیرگذار است، یک مقداری مراقبت کنید.
* تسنیم: عمده جلسات و صحبت‌های ایراد شده درباره جلسات شعر نیمه رمضان از سوی پیشکسوتان شعر بوده است. در اینجا خوب است که شاعران جوان‌تر نسبت به تجربه‌ای که از دیدار شاعران داشتند، بگویند.
فاطمه نانی‌زاد: من چند جلسه‌ای توفیق حضور در این جلسات را داشتم و به محضر رهبر معظم انقلاب رسیده‌ایم و در این مدت، یک جلسه شعرخوانی نیز داشتم. در مقابل سؤال شما باید بگویم اینکه شما در برابر بالاترین و عالی‌ترین مقام مملکت نشسته‌اید و شعر می‌خوانید و می‌بینید ایشان چقدر در حیطه ادبیات ورود دارند، آشنا هستند و نقطه نظر دارند، آنقدر لذت‌بخش است که واقعاً قابل وصف نیست. یادم هست سالی که در محضر ایشان شعر خواندم، به لطف خدا، هر بیتی که می‌خواندم با واکنش ایشان مواجه می‌شدم و هر بیتی که به همراه «طیب الله» و «احسنت» ایشان می‌خواندم، احساس می‌کردم که یک قدم جلوتر می‌روم و این تحسین ایشان برای من ایجاد انگیزه می‌کرد.
جلسات شعر نیمه رمضان انگیزه‌بخش است/ شاعران درس پس می‌دهند
احساس می‌کنم باید بعد از آن جلسه‌ای که در بیت حضور دارم، تلاش مضاعفی داشته باشم و نباید متوقف شوم. به نظرم باید شاعری که در این جلسات هست، باید تا آنجا پیش رود که بتواند نسبت به رسالتی که به عنوان یک شاعر برعهده دارد و از سوی دیگر، منویات ایشان در این رابطه، پاسخگو باشد. در مجموع باید بگویم که وقتی آنچه را که ماحصل این سال‌های تلاشت بوده در قالب شعر در محضر رهبر انقلاب می خوانی و در حقیقت درس پس می‌دهی، برای شاعر مسئولیت‌آور است که حالا که ماحصل تلاش‌ها را ارائه کردی، از این به بعد هم نباید متوقف شوی.
عارفه دهقانی: من دوبار سعادت حضور در محضر رهبر انقلاب را داشتم و در این مدت، یک‌بار در سال 91 شعرخوانی داشتم. مهمترین تأثیری که این جلسات دارد_همانطور که خانم نانی‌زاد گفت_ ایجاد انگیزه است. علاوه براینکه نشاط درونی و معنوی برای شاعر حاضر در این جلسات ایجاد می‌کند، انگیزه‌بخشی این جلسات نیز برای طیف شاعران جوان یکی از موضوعاتی است که می‌توان به آن اشاره کرد. وقتی شاعری در این جلسات حاضر می‌شود، رهبر انقلاب را ملاقات می‌کند و چهره ایشان را می‌بیند و حتی یک جواب سلام از سوی ایشان، یک انرژی مثبت و انگیزه‌ای ایجاد می‌کند که قابل وصف نیست.
من هنوز انرژی که سال 91 از حضور در جلسه شعرخوانی نیمه رمضان گرفتم روز به روز بیشتر می‌شود. هرگاه فایل صوتی آن دیدار را که گوش می‌دهم و پاسخ رهبر انقلاب را می‌شنوم، با صدای ایشان انگیزه می‌گیرم. اینطور احساس می‌کنم که بعد از این جلسات، باید کاری کنم که اگر باز دوباره توفیق حضور داشتم، همان بازتاب را از ایشان در قبال تک‌تک سروده‌های بعدی داشته باشم.
بشری صاحبی: فضای دیدار خیلی فضای تأثیر گذاری است. من خودم یک‌بار بیشتر توفیق حضور در این جلسات را نداشتم و شعرخوانی نیز نداشتم؛ البته خیلی در عرصه شعر تازه‌کارم و توقعی نیست، اما کلاً حضور در آن محفل خیلی تأثیرگذار است و بازخوردهای خیلی مثبتی دارد؛ نمونه‌اش تأثیری است که از جلسه سال گذشته داشتم.
بعد از دیدار سال 94 نسبت به موضوعات جاری روز حساس‌تر شدم
من تا سال گذشته خیلی خودم را در شعر نسبت به مسائل مختلف به روز نمی‌کردم. اعتقاد داشتم که کار باید پخته و حساب شده باشد، اما از این نظر دقت لازم را نداشتم. تا اینکه رهبر معظم انقلاب سال گذشته در جلسه اشاره کردند که جهت‌گیری داشته باشید و شاعر باید بتواند نسبت به هر واقعه‌ای که در جامعه رخ می‌دهد، جهت‌گیری کند و شاعر روز باشد. بعد از آن سعی کردم نسبت به وقایع جامعه خودم دقت بیشتری کنم. بعد از این جلسه بود که تلاش کردم تا در زمینه موضوعات مختلف جهت‌گیری داشته باشم؛ البته هنوز به پختگی شعر اعتقاد دارم. متأسفانه تعدادی از شاعران، شعر نیم‌ساعتی می‌گویند، مثلاً برای فاجعه منا تعدادی از این سروده‌ها را داشتیم. به نظرم باید وقت گذاشت، تا یک شعر به پختگی خود در این زمینه برسد تا کار تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
حسین صیامی: من این سؤالتان را نمی‌توانم جواب دهم، چون سابقه و توفیق حضور در جلسات بیت را نداشتم اما خوب در واقع این طور نیست که اثرات جلسات بیت رهبری فقط برای شعرایی باشد که در جلسه حضور دارند. طبیعتاً صحبت‌ها و بیانات ایشان برای همه کسانی که در حوزه شعر و ادبیات فعالیت می‌کنند، تأثیرگذار و مهم بوده است.
ضمن اینکه فکر می‌کنم جلسات نیمه رمضان را باید به دو بخش تقسیم کنیم؛ یک بخش صحبت‌های مقام معظم رهبری درباره شعر است و یک بخش دیگر نیز خود برگزاری جلسه است و شعرهایی که خوانده می‌شود. در واقع باید این دو بخش را از هم جدا کرد. خود ایشان هم تأکید کرده‌اند که در این جلسات شعرخوانی مهمان هستند. به همین دلیل از نظر تأثیرگذاری نیز باید این دو بخش از جلسه را از هم تفکیک کرد. خوب طبیعتاً بزرگترین و مهمترین گردهمایی شاعران در کشور ما همین جلسه بیت رهبری است و تأثیرگذارترین آن نیز طبیعتاً همین جلسات است.
*تسنیم: آقای محدثی یکی از نکته‌هایی که حضرت آقا در جلسه سال گذشته گفتند، آقا در جلسات دیگر هم ضمنی تأکید داشتند و جلسه سال گذشته بارزترین نمونه آن بود، ایشان فرمودند که شاعران بدون جبهه‌گیری در مقابل جبهه حق و باطل نباشند و نظرات خود را در قالب شعر بیان کنند. برخی معتقدند که گفتن درباره موضوع خاص که در جامعه رخ می‌دهد، به نوعی قائل شدن به تاریخ انقضا برای آن شعر است. چون شعر گفته شده محدود برای یک برهه خاص است و نمی‌توان آن را همیشه درک کرد و از خواندنش لذت برد. شما در این رابطه چطور فکر می‌کنید؟
محدثی خراسانی: من فکر می‌کنم که یک مقداری نکته مدنظر ایشان عمیق‌تر از این باشد. نکته‌ای که ایشان تذکر می‌دهند این نیست که در واقع شاعر روز به روز برای اتفاقات روز، شعر بگوید. هدفشان این است که گفتمان انقلاب اسلامی در موضع شاعر باید خودش را نشان دهد. خیلی از شاعران ما روز به روز برای همه اتفاقات شعر می‌گویند، ولی شعرشان شعر انقلاب نیست؛ چون فقط موضوعش، موضوع مسائل انقلاب است و موضعش، موضع گفتمان انقلاب اسلامی نیست.
محدثی خراسانی: رهبر انقلاب تأکید دارند که شاعر در مقابل «حق و باطل» موضع داشته باشد
این نکته بیشتر مدنظرشان است. شاعر باید در مقابل پدیده‌های هستی و روزگار خودش مقابل حق و باطل موضع داشته باشد. این بیشتر مدنظر مقام معظم رهبری است و الزاماً فکر نمی‌کنم هر کسی که روز به روز برای جریانات مختلف شعر می‌گوید، شاعر انقلاب باشد. از آن طرف کسی که یک مقداری نگاه گفتمانی‌تری نسبت به گفتمان انقلاب اسلامی دارد، در شعرهای اجتماعی و حتی شعرهای عرفانی و عاشقانه نیز می‌تواند موضع گفتمان انقلاب اسلامی را داشته باشد. این دسته دوم به نظر من بیشتر شاعر انقلاب است تا دسته اول؛ ضمن اینکه اگر کسی باشد هر دوی آنها را در خود جمع کند، در اوج است هم در واقع موضع گفتمان انقلاب اسلامی داشته باشد و هم موضوع شعرش موضوعاتی باشد که در جامعه رخ می‌دهد.
سبزواری هم موضوع و هم موضع شعرش انقلاب بود
کم نداریم بزرگان شعر ما مانند مرحوم استاد حمید سبزواری در حد و اندازه خودشان همواره اینگونه بودند که هم موضوع شعرشان گفتمان حقیقی انقلاب بوده و هم موضعش. شاعران بزرگ انقلاب مانند سیدحسن حسینی، قیصر امین‌پور، استاد علی معلم و قزوه و... نیز این‌چنین هستند.
ارسال نظرات