نادیده گرفتن زیست شبانه شهر زمینه‌ساز جرم است/ دست‌فروشان امینت را به کوچه مروی بازگرداندند

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، نشست «نگاهی به زیست شبانه در شهر تهران» بعد از ظهر روز دوشنبه دوم اسفند ماه در تالار شریعتی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. این نشست به همت مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و با حضور دکتر ناصر فکوهی استاد هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی، دکتر وحید شالچی مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه ریزی وزارت علوم و دکتر سید حسین حبیبی متخصص حوزه انسان‌شناسی و مردم‌شناسی برگذار شد. اساتید حاضر در این نشست درصدد بررسی فهم نظری و میدانی زیست شبانه در شهر تهران برآمدند و به بررسی این موضوع از جنبه‌های مختلف پرداختند.

دکتر شالچی در ابتدای این نشست گفت: در بررسی زیست شبانه باید توجه کنیم که این موضوع در تقابل با زیست روزانه تعریف می‌ِشود و به نظر می‌رسد زیست شبانه به‌گونه‌ای در تقابل و همچنین به دنبال زیست روزانه است. در تقابل است چون خیلی کارهایی که در روز صورت نمی‌گیرد در شب به خاطر کاهش نظارت اجتماعی صورت می‌گیرد و در تقابل است به این جهت که همان چالش‌های روزانه شهری را در شب هم می‌توان دید؛ به عبارتی دیگر ما در شب‌ها طرد شدگان برنامه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی‌مان را می‌توانیم می‌بینیم.

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه ریزی وزارت علوم در مورد این طرد شدگان افزود: البته ما هم می‌توانیم این طرد شدگان را ببینیم و هم اینکه آنان را نادیده بگیریم ولی این امر چیزی را عوض نمی‌کند؛ این یعنی روش زندگی ما باعث به وجود آمدن طرد شدگانی چون معتادان، بی‌خانمان‌ها و زباله‌گردان شده است.

وی با اشاره به برخی موارد نابهنجار زیست شبانه گفت: مثلا در برخی معابر میدان شوش انواع وسایل مرتبط با معتادان را می‌توان به سادگی در شب مشاهده کرد.

شالچی در ادامه تصریح کرد: البته همه کسانی که در شب دیده می‌ِشوند لزوما طرد شدگان نیستند. بعضی از افراد کارشان گونه‌ای است که فقط شب‌ها می‌توانند استراحت و تفریح کنند. همچنین با توجه به شلوغی‌ها و ترافیک در طول روز؛ عده‌ای هستند که نیمه شب به دنبال آرامش می‌گردند و این موضوع طبیعتا موجب به وجود آمدن زیست شبانه‌ها می‌شود.

وی در ادامه به این نکته از زیست شبانه‌ها اشاره کرد که: زیست شبانه‌ها لزوما آنچه تا به حال گفته‌ایم را صرفا شامل نمی‌شِود؛ بلکه در جاهایی زیست شبانه‌هایی شکل گرفته که به بعد معنوی و دینی افراد مربوط می‌ِشود و می‌بینیم که مثلا در امام‌زاده صالح یا شاه‌عبدالعظیم حسنی نیز نوع دیگری از زیست شبانه‌ها پدید آمده است.

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه ریزی وزارت علوم با اشاره به برخی زیست شبانه‌ها در مناطق دیگر کشور گفت: این موضوع منحصر در تهران نمی‌ِشود و می‌توان به بازارهای شبانه در سایر مناطق کشور مثل جنوب ایران اشاره کرد که به خاطر گرمای زیاد طول روز؛ فعالیت انسان‌ها به شب موکول می‌ِشود. شب بازارهای بندرعباس از جمله این نمونه‌هاست که معمولا افراد متعلق به طبقات پایین جامعه صاحب غرفه‌های آن هستند.

شالچی در مورد نحوه رفتار با زیست شبانه افزود: باید سعی کنیم که با زیست شبانه برخورد منفی نکنیم؛ چونکه امکان از بین بردن آن نیست. ما می‌توانیم آن بخشی از زیست‌های شبانه را که با مسائل فرهنگی‌مان تعارضی ندارد را سازماندهی کنیم.

وی گفت: در ساختمان‌های قدیمی محلی که در هوای باز و مخصوص نشستن اعضا خانواده باشد؛ وجود داشت و در آن خانواده دور هم می‌نشستند و از فضای باز هم استفاده می‌کردند اما امروزه با توجه به نوع ساختمان‌ها؛ اینچنین محیطی وجود ندارد و قاعدتا این نیاز می‌بایست در غالبی چون شهرشب پاسخ داده شود.

دکتر ناصر فکوهی در ادامه این نشست با اشاره به تاریخ شکل‌گیری زیست‌شبانه در ایران گفت: زیست شبانه به عنوان یک نیاز از بعد از جنگ تحمیلی مطرح شد؛ اینکونه که تهران به عنوان یک شهر میلیونی نمی‌تواند در شب فعالیتی نداشته باشد ولی این مساله و نیاز در زمان جنگ به خاطر «نبود امنیت» وجود نداشت. از آن زمان تاکنون «شهرشب» به عنوان یک‌تابو شکل گرفته و این ترس تاحدی هم به ریشه‌های روان‌شناسی برمی‌گردد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: شهر شب یک مساله مدرن است و ما در مفهوم باستانی چنین مفهومی را نداریم و برای مثال در زندگی کشاورزی ریتمیک زندگی بر اساس ریتمیک تابش نور و خورشید تعریف می‌ِشود. مدرنیته به دلایل مختلفی و از جمله دلایل فناورانه شهرشب را به وجود آورد. وقتی که روغن و گاز و بعد از آن چراغ ایجاد شد و امکان ایجاد روشنایی در شب فراهم شد؛ این مسئله به تدریج مطرح شد که شهرشب باید وجو داشت باشد.

فکوهی با اشاره به انواع شهرشب گفت: دو نوع شهر شب وجود دارد؛ شهر شب درونی که در واقع تکه تکه شده و به عبارت دیگر در داخل خانه‌ها و در جوامع مدرن در درون فضاهای بسته‌ای چون تئاتر و سینما شکل می‌گیرد و شهرشب بیرونی که بسیار متاخرتر از اولی است و در محیط‌های عمومی اتفاق می‌افتد.

این عضو هیئت علمی گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به رابطه میان اندازه شهرها و امکان وجود شهرشب‌ها گفت: هرچه شهرها کوچکتر شوند؛ شهرشب بیرونی کم معنا می‌شود به‌گونه‌ای که درحال حاضر ما در جهان کلان شهری را نداریم که زیست‌ِشب یا شهرشب نداشته باشد.

فکوهی با طرح این سوال که «فعالیت در شب چه ریسکی دارد و چه‌طور می‌توان آنرا مدیریت کرد» گفت: تاریکی و روشنایی شب و روز نمی‌تواند مسائل اخلاقی را کنترل و جهت‌دهی کند. وی در ادامه افزود: درحال حاضر ما در تهران شهرشب داریم ولی به‌خاطر اینکه بدون هیچ دلیلی آنرا به رسمیت نشناخته‌ایم؛ شاهد شکل‌گیری یک شهرشب ممنوعه و یا به عبارت دیگر شهرشب ترسناک و خطرناک هستیم.

این عضو هیئت علمی گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران در ادامه در مورد برخورد نادرست با شهرشب تصریح کرد: ما با غیرقانونی و ممنوع کردن شهرشب؛ شب را به یک محیط جرم‌زا تبدیل می‌کنیم و این دقیقا شبیه همان مسئله سرعت اینترنت است؛ یعنی هرچه سرعت اینترنت را به خاطر یک سری مسائل کمتر کنیم؛ شاهد یک فضای مجازی و اینترنت ناامن و ناسالم‌تر هستیم. وقتی شهرشب را ممنوع کردیم درواقع بسیاری از افرادی را که خواهان یک شهرشب سالم هستند را به خاطر این ذهنیت که شهرشب خطرناک است؛ محروم کرده‌ایم و بالتبع افراد مجرم و خلافکار را در شب به سطح شهر کشیده‌ایم.

فکوهی در ادامه با اشاره به شهرشب مناطق جنوب ایران افزود: شهرشب در جنوب ایران یک شهرشب مردمی است درحالیکه در تهران اکثرا یک شهرشب جنستی شکل گرفته است.

وی گفت: وقتی شهرشب را حذف کنیم یعنی نصف هویت شب را بریده‌ایم. مسلم است که اگر شهرشب داشته باشیم بسیاری مشکلات به وجود می‌آید ولی ما باید درصدد حل مشکلات باشیم نه اینکه شهرشب را ممنوع کنیم.

این عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی با اشاره به مبحث گسترش گردشگری در ایران گفت: اگر بخواهیم به اهداف برنامه ششم توسعه در مورد توریسم برسیم؛ باید به «اقتصاد زمان توریسم» توجه کنیم؛ یعنی توریسم از دو تا سه هزار کیلومتر آنطرف‌تر وقتی به سفر می‌رود نسبت به مدیریت زمان بسیار حساس است؛ به عبرات دیگر توریست برای خوابیدن به جایی نمی‌رود. توریست باید ۶ تا ۷ ساعت بخوابد که ما می‌گوییم این یک نیاز بیولوژیکی است و از طرف دیگر ما هم می‌خواهیم ۶ تا ۷ ساعت شهر را تعطیل ایدئولوژیکی کنیم و طبیعتا با این شرایط میزان توریست ما به خاطر این موضوع کاهش می‌یابد.

فکوهی در پایان گفت: سیستم‌های شهری ما به نوعی اسکیزوفرنی دچار شده است؛ به این معنا که ما به میزان زیادی هزینه برای نورپردازی در جاهای مختلف شهر انجام می‌دهیم ولی در عین حل می‌گوییم شب باید بخوابیم و شهرشب را تعطیل کنیم و دلیل این کار هم تاحدی به این برمی‌گردد که مثلا دلمان می‌خواهد شهرمان مثل شهر روم باشد. شهر شب حق مرم است و مردم حق دارند سبک زندگی‌های مختلفی را انتحاب کنند.

در ادامه این نشست دکتر سید حسین حبیبی متخصص حوزه انسان‌شناسی و مردم‌شناسی به سخنرانی پرداخت و گفت: شهرشب با رنگارنگی و نور تعریف می‌شود و نور در شب صرفا یک کار نمایشی نسیت بلکه برای زندگی است. اگر هیاهوی روز باعث شود که انسان در طول روز آرامش را تحربه نکند؛ شب می‌تواند این را تامین کند.

حبیبی در مورد اهمیت نورپردازی و کارکرد آن گفت: نورپردازی می‌تواند چنان صورت گیرد که همه تاریخ و حافظه تاریخی شهر از بنا و نشانه از ذهن زداییده شود و آنرا کم‌کم محو کند درحالیکه در حال حاضر ما بیشتر نورپردازی‌هایمان به خاطر عبور است و نورپردازی ربط مستقیمی با سلیقه عمومی و مسئولان دارد.

وی با اشاره به سایر عناصر شهرشب گفت: پیاده‌ رو بسر اصلی شهردرشب است و شب‌شهر را تعریف می‌کند و مکان‌های واقعی برای شکل‌گیری خاطره‌های خوب جمعی هستند. شهر در شب بیشتر روحش را نشان می‌دهد تا جسم‌اش را.

حبیبی با اشاره به کوچه مروی گفت: یک زمانی در مورد کوچه مروی می‌گفتند خانم‌ها اصلا از آن عبور نکنند ولی الان این مشکل وجود ندارد و امنیت کامل برقرار است و این امنیت را هم کاسبان همان کوچه و محله به وجود آورده‌اند.

دکتر شالچی در پایان و با اشاره به اهمیت نقش مردم در امنیت و شب‌شهرها افزود: در اهواز منطقه‌ای بود که پلیس و نهادهای مربوط درصدد برقراری امنیت کامل بودند و در این راستا خیلی کارها انجام شد ولی نهایتا زمانی با موفقیت همراه بود که به دوره‌گردها اجازه داده شد آنجا بازار شبانه راه بیاندازند و امنیت منطقه به آنها واگذار شد و الان به یکی از مناطق توریستی این منطقه تبدیل شده است.