چهل حديث درباره همّت، تلاش و نکوهش تنبلي

پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله)

1. طَلَبُ الحَلالِ فَرِيضَةٌ عَلَي کُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ. کار کردن براي کسب مال حلال، بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.

جامع الاخبار، ص 389، حديث 1079

پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله)

2. امْنُنْ عَلَيْنَا بِالنَّشَاطِ وَ أَعِذْنَا مِنَ الْفَشَلِ وَ الْکَسَلِ وَ الْعَجْزِ وَ الْعِلَلِ وَ الضَّرَرِ وَ الضَّجَرِ وَ الْمَلَلِ. (خدايا) نعمت سرزندگي و کوشايي را به ما ارزاني دار و از سستي، تنبلي، ناتواني، بهانه آوري، زيان، دل مردگي و ملال، محفوظمان دار.

ميزان الحکمه، ج11، ص5184

پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله)

3. إنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لا يُكَفِّرُها صَلاهٌ وَ لا صَدَقَهٌ، قِيلَ يا رسولَ اللهِ فَما يُكَفِّرُها قالَ الهُمُومُ في طَلَبِ المَعِيشَهِ. بعضي از گناهان به وسيله نماز و صدقه هم آمرزيده نمي شوند. سؤال شد يا رسول الله! پس چه چيز موجب آمرزش آن است؟ فرمود: جديت و تلاش در طلب معيشت.

مستدرك الوسائل، ج 13، ص 13

رسول الله (صلي الله عليه و آله)

4. اَلْعِبادَةُ عَشَرَةَ اَجْزاءٍ تِسْعَـةٌ مِنْها في طَلَبِ الْحَلالِ. عبادت ده جزء است که نه جزء آن در کار و تلاش براي به دست آوردن روزي حلال است.

مستدرک الوسائل، ج13، ص12

امام علي (عليه السلام)

5. العَمَل العَمل، ثُمَّ النَّهاية النَّهاية، والاستِقامة الاستِقامَة، ثُمَّ الصَّبر الصَّبر، والوَرَع، إِنَّ لَكُم نَهايَة فَانتهوا اِلي نَهايَتِكُم. كار كنيد و آن را به پايانش رسانيد و در آن پايداري كنيد؛‌ آن گاه شكيبايي ورزيد و پارسا باشيد. همانا شما را پاياني است؛ پس، خود را به آن پايان (بهشت) رسانيد.

نهج‌البلاغه

امام علي (عليه السلام)

6. قَِليل تَدُوم عَليه، أرجَي مِن كَثِير مَملُولٍ مِنه. كار (خير) اندك، كه بر آن مداومت ورزي، از كار بسيار كه از آن خسته شوي، اميدوار كننده‌تر است.

نهج‌البلاغه

امام على (عليه السلام)

7. عَلَيكُم بالجِدّ والاجتِهاد والتَأهُّب والاستِعداد. بر شما باد به تلاش و سخت‌كوشي و مهيا شدن و آماده گشتن.

نهج‌البلاغه

امام على (عليه السلام)

8. إذا هبت أمراً فقع فيه، فإنّ شدّة توقّيه أعظم ممّا تخاف منه. هرگاه از كاري ترسيدي، خود را بـه كام آن بينداز، زيرا ترس شديد از آن كار، دشوارتر و زيان‌بارتر از اقدام به آن كار است.

غررالحكم، 8955

امام على (عليه السلام)

9. طَاعَة الله سُبحانَه لا يَحُوزها إلاّ مَن بَذل الجِدّ واستَفرَغ الجَهد. به طاعت خداي سبحان دست نيابد مگر كسي كه تلاش كند و نهايت كوشش خود را به كار گيرد.

غررالحكم،6009

امام علي(عليه السلام)

10. الشَّرفُ بِالهِمَم العَالِيه لابِالرمَمِ البَالِيه. شرافت به همت هاي بلند است نه به استخوان هاي پوسيده.

نهج‌البلاغه

امام علي(عليه السلام)

11. اقصِر هِمَّتَک عَلي مَا يلزمُک و لا تخُض فِيما لايعنِيک. همّت خود را صرف چيزهايي کن که به آن نياز داري و آنچه را به کار ت نمي آيد پي گيري مکن.

نهج‌البلاغه

امام علي(عليه السلام)

12. إنَّ سَمتَ هِمَّتکَ لإصلاحِ النّاس فَابدَء بِنَفسِک، فَإن تُعاطِيک صلاح غَيرِک و أنتَ فاسِدٌ أکبَر العَيب. اگر همت والاي اصلاح مردم را در سرداري، از خودت آغاز کن، زيرا پرداختن تو به اصلاح ديگران، در حالي که خود فاسد باشي بزرگترين عيب است.

نهج‌البلاغه

امام علي (عليه السلام)

13. قَدرُ الرَّجُلِ على قَدرِهِمَّتِهِ. اندازه هر کس به اندازه همت او است

منتخب ميزان الحكمة، 314

امام على (عليه‏السلام)

14. الكَرَمُ نَتيجَةُ عُلُوِّ الهِمَّه. كَرَم داشتن، زاييده بلندى همّت است.

غرر الحكم، 1477

حضرت علي (عليه السلام)

15. كَفى بِالمَرءِ غَفلَةً أن يَصرِفَ هِمَّتَهُ فيما لا يَعنيهِ. غفلت آدمى را همين بس كه همّتش را در آنچه به كارش نمى‏آيد، صرف كند.

نهج‌البلاغه

حضرت علي (عليه السلام)

16. كُن بَعيدَالهِمَمِ إذا طَلَبتَ، كَريمَ الظَّفَرِ إذا غَلَبتَ. هرگاه در پى‏چيزى هستى، بلندْ همّت باش و آن‏گاه كه چيره شدى، در پيروزى كريم باش.

نهج‌البلاغه

امام علي (عليه السلام)

17. آفَةُ النُّجْحِ الْکَسَلُ. آفت موفقيت تنبلي است.

ميزان الحکمه، ج 11،ص 5184

امام علي (عليه السلام)

18. مَنْ دَامَ کَسَلُهُ خَابَ أَمَلُه. کسي که پيوسته تنبلي کند، در رسيدن به آرزويش ناکام ماند.

ميزان الحکمه، ج 11،ص 5184

امام علي (عليه السلام)

19. مِنْ سَبَبِ الْحِرْمَانِ التَّوَانِي. يکي از عوامل محروميت سستي (در کار) است.

نهج‌البلاغه

امام علي (عليه السلام)

20. ضَادُّوا التَّوَانِيَ بِالْعَزْم. با عزم و اراده به جنگ سستي برويد.

ميزان الحکمه، ج 11،ص 5184

امام حسن (عليه السلام)

21. لامُرُوَّة لِمَن لاهِمَّة لَه. كسي كه همت ندارد مروت ندارد.

بحار الانوار، ج 8 ، ص 111

امام حسن (عليه‏السلام)

22. اِتَّقُوا اللّهَ عِبادَ اللّهِ وَ جِدُّوا في الطَّلَبِ وَ تِجاهِ الْهَرَبِ وَ بادِرُوا الْعَمَلَ قَبْلَ مُقَطِّعاتِ النَّقِماتِ وَ هادِمِ الَّذّاتِ. اي بندگان خدا! تقوا پيشه کرده و براي رسيدن به خواسته‏ها تلاش كنيد و از كارهاي ناروا بگريزيد و قبل از آنكه ناگواري ها به شما روي آورند و نابود كننده لذات [مرگ] فرا رسد، به كار[هاي نيك] مبادرت ورزيد.

بحار الانوار، ج 1، ص 218

امام حسن (عليه‏السلام)

23. وَ اعْمَلْ لِدُنْياكَ كَاَنَّكَ تَعيشُ اَبَدا وَ اعْمَلْ لآخِرَتِكَ كَاَنَّكَ تَمُوتُ غَداً. براي دنيايت چنان كار كن كه گويا براي هميشه [در اين دنيا] خواهي بود. و براي آخرتت [نيز چنان] سعي و تلاش كن كه گويا فردا از دنيا خواهي رفت.

تحف العقول، ص408،ح 20

امام سجاد(عليه السلام)

24. اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحَزَنِ وَ الْعَجْزِ وَ الْکَسَلِ. بار خدايا، من از غم و اندوه و ناتواني و تنبلي به تو پناه مي‏برم.

ميزان الحکمه، ج11، ص5188

امام باقر (عليه السلام)

25. إيَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ. از تنبلي و بي حوصلگي بپرهيز، زيرا که اين دو کليد هر بدي مي‏باشند.

ميزان الحکمه، ج 11، ص5186

 امام باقر (عليه السلام)

26. إنِّى لأبغضُ الرَّجُل أن يَكُون كسلاناً عَن أمرِ دُنيَاه، و مَن كَسَل عَن أمرِ دُنياه فَهُو عَن أمر آخِرتِه أكسلَ. من مردى را كه در كار دنيايش تنبل باشد مبغوض ميدارم و كسى كه در كار دنيا تنبل باشد، در كار آخرتش تنبل تر است.

وسائل الشيعه، ج12، صفحه 37

امام باقر (عليه السلام)

27. إيَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ َإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوء. از تنبلي و بي حوصلگي بپرهيز، زيرا که اين دو کليد هر بدي مي‏باشند.

وسائل الشيعه ، ج 12، ص 39

امام صادق (عليه السلام)

28. إيَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا يَمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْيَا وَ الاْآخِرَةِ. از تنبلي و بي حوصلگي بپرهيز، زيرا که اين دو خصلت تو را از بهره دنيا و آخرت باز مي دارند.

ميزان الحکمه، ج 11، ص5186

امام صادق(عليه السلام)

29. تَرْکُ التِجارَ?ِ ينْقَصُ الْعَقْلَ. رها کردن کسب و کار، عقل را کم مي‌کند.

وسائل‌الشيعه، ج17، ص14

امام صادق(عليه السلام)

30. مَن طَلَبَ الدُّنيا اِستِعْفافاً عَنِ النّاسِ وَ سَعْياً عَلي اَهْلِهِ وَ تَعَطٌّفاً عَلي جارِهِ لَقَي اللهَ عَزَّوَجَلَّ يَوْمَ الْقِيامَـةِ وَ وَجْهُهُ مِثلُ القَمَرِ لَيْلَـةَ الْبَدْرِ. هرکس دنيا را طلب کند به قصد اين که آبروي خود را از مردم حفظ، رفاه خانواده‌اش را تأمين و به همسايه‌اش کمک کند، وقتي با خدا ديدار کند، چهره‌اش همانند ماه شب بدر مي‌درخشد.

وسائل الشيعه، ج17، ص21

امام صادق(عليه السلام)

31. کُلُّ ذي‌صَناعَةٍ مُضطَرًّ اِلي ثَلاثِ خِصالٍ يَحْتلِبُ بِها الْکَسْبَ: و هُوَ اَن يَکُونَ حاذِقاً بِعِلْمٍ مُؤَدّياً لِلْاَمانَةِ فيهِ، مُسْتَميلاً لِمَنِ اسْتَعْمَلَهُ. هر اهل فني براي موفقيت در کسب و کار خود (که کارش بگيرد) به سه مطلب نيازمند است:

تخصص و باهوشي در فن و حرفه مورد نظر.

- امين باشد و در کار و مال مردم، امانت و درستي را حفظ کند.
- با کارفرما و صاحب کار، خوش‌برخورد و خوش‌قلب باشد.

بحارالانوار، ج75، ح235

امام صادق(عليه السلام)

32. مَنْ طَلَبَ التَّجارَةَ اِستَغْنَي عَنِ النّاسِ. هرکس دنبال تجارت رود از مردم بي‌نياز مي‌شود.

وسائل الشيعه، ج17، ص12

امام صادق(عليه السلام)

33. يا هِشامُ! اِنْ رَأَيت الصِّفَّينِ قَدِ الْتَقَيا فَلا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزقِ في ذلکَ الْيوْمِ. اگر در خط مقدم جبهه، درگيري شروع شد، باز هم کار کردن و طلب روزي را در آن روز ترک نکن.

کافي، ج5، ص78

امام صادق(عليه السلام)

34. اَلکادُّ عَلََي عِيالِهِ کَالْمُجاهِدِ في سَبيلِ اللهِ. کسي که خود را براي روزي خانواده‌اش به زحمت مي‌اندازد و کار مي‌‌کند مانند رزمنده‌است که در راه خدا مي‌جنگد.

کافي، ج5، ص88

امام صادق (عليه السلام)

35. اوصِيكَ بتَقوي الله والوَرع والاِجتِهاد واعلَم أنّه لا يَنفَع اجتِهادٌ لا وَرع فيه. تو را به تقواي الهي و پارسايي و كوشش سفارش مي‌كنم و بدان كه كوششي كه در آن پارسايي نباشد، سودي نمي‌دهد.

کافي، ج 2 ص 76

امام صادق (عليه السلام)

36. لا تَكسِلُوا فِى طَلبِ مَعايِشَكُم فَإنَّ آبائَنا كَانُوا يَركَضُون فِيها و يُطلِبونَها. در طلب روزى و نيازهاى زندگى تنبلى نكنيد، چرا كه پدران و نياكان ما به دنبال آن ميدويدند و آنرا طلب مى كردند.

وسائل الشيعه، ج12، ص 38

امام صادق (عليه السلام)

37. لاتَكسل عَن مَعِيشَتك فَتَكون كَلّاً عَلى غَيرك. در معاش دنيوى خود تنبلى مكن كه سربار ديگران باشى.

فروع كافى، ج 5، ص 86

امام موسي کاظم (عليه السلام)

38. اِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَيبْغِضُ الْعَبْدَ النَوّامَ، اِنَّ اللهَ يبْغِضُ الْعَبْدَ الفارِغَ. خداوند دشمن بنده اي است که زياد مي خوابد و بيکار است.

وسائل الشيعه، ج 12، ص 38

 امام رضا(عليه السلام)

39. الَّذي يطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ يکُفُّ بِهِ عِيالَهُ اَعْظُمُ اَجْراً مِنَ الْمُجاهِدِ في سَبيلِ اللهِ . کسي که دنبال روزي مي‌رود تا آبروي خود و خانواده‌اش را حفظ کند، اجر و پاداشش از رزمنده‌اي که در راه خدا جنگ مي‌کند بيشتر است (عرق کارگر معادل خون شهيد است.)

وسائل الشيعه، ج17، ص67

40. ابو عمرو الشيباني: رأيت أبا عبدالله وبيده مسحاة وعليه إزار غليظ يعمل في حائط له والعرق يتصابّ عن ظهره فقلت: جعلت فداك أعطني أكفك فقال لي: إنّي احبّ أن يتأذّي الرجل بحرّ الشمس في طلب المعيشة

ابو عمرو شيباني نقل مي کند: امام صادق (عليه السلام) را ديدم كه در دستش بيلي بود و ازاري ضخيم بر تن داشت و در بوستان خود كار مي كرد و عرق از پشت او سرازير بود. عرض كردم: فدايت شوم! اجازه بدهيد من به جاي شما كار كنم. فرمود: من دوست دارم كه مرد براي تأمين معيشت خود در گرماي آفتاب اذيّت شود.

كافي: ج5،ص 77

 /انتهاي پيام/