عمر دولت های حسن روحانی در مجموع به حدود پنج سال نزدیک می شود. در این بین یکی از بخش های دولت که در این حدود پنج سال بیشترین حاشیه را داشته است، معاونت امور زنان ریاست جمهوری است. معاونتی که در دولت یازدهم شهیندخت مولاوردی عهده دار آن بود و از ابتدای دولت دوازدهم این مسئولیت برعهده معصومه ابتکار گذاشته شد. دو چهره ای که در عالم سیاست از تندروهای اصلاح طلب شناخته می شوند که این سیاسی کاری را به عرصه حساسی همچون معاونت زنان کشاندند. به همین بهانه برای بررسی عملکرد این معاونت به سراغ فاطمه آلیا از زنان فعال اصولگرا، دبیرکل حزب زنان جمهوری اسلامی و نماینده سه دوره مجلس شورای اسلامی رفتیم که سه ال از عمر مجلس نهم با دولت اول حسن روحانی همزمان شده بود . فارغ از بحث عملکرد معاونت زنان و خصوصا شخص خانم مولاوردی که به اعتقاد خانم آلیا یک ویترین هستند، از او در مورد وضعیت عملکرد زنان مجلس هم پرسیدیم که نسبت به مجلس گذشته تعدادشان دو برابر شده است. ناگفته های خانم آلیا از فعالیت های ابتکار برای رای نیاوردن زنان مجلس نهم یا جریان مصاحبه های ساختگی و همچنین اصل ماجرای کار زنان مطلقه در آنتالیا که در ایام انتخابات سر و صدای زیادی به پا کرد، هم شنیدنی بود. ماحصل گفتوگوی ما با سرکار خانم فاطمه آلیا که در دفتر ساده و بی آلایش حزب زنان انجام شد را در ادامه خواهید خواند:
ارزیابی شما از عملکرد چهار سال و نیم معاونت امور زنان نهاد ریاست جمهوری بخصوص 4 سال نخست خانم مولاوردی و دوران کوتاه مسئولیت خانم ابتکار در این سمت چیست؟
آلیا: عملکرد معاونت امور زنان نهاد ریاست جمهوری در دولت یازدهم و دوازدهم با رویکردی لیبرالی، اساساً تبلیغاتی و بسیار متفاوت در حوزه زنان مثل سایر حوزهها در این دولت است. در واقع با شعار اعتدال اما دو وجه داشته است. یک وجه اصلاح طلبانه و ادامه همان سیاستهای هشت ساله حاکمیت اصلاحطلبان و یک وجه دیگر که خیلی متفاوت با اولی نیست ولی بارزتر از آن دوره است، نگاه به بیرون و غفلت از الویتها و نیازهای داخلی است. عملکردی که راضی کننده برخی محافل بینالمللی باشد که سرمشق آن را در بعضی از اجلاسهای بینالمللی گرفته و پیگیری میکردهاند. مثل تداوم"کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان" و بهاصطلاح "محورهای نگران کننده" آن کنوانسیون که بیشتر هدف آنها هم فشار و پیگیری برای تغییر در کشورهای غرب آسیا بهویژه جمهوری اسلامی ایران بوده است.
یعنی بحث اقناع را دنبال میکنند؟
آلیا: نگاه به غرب- البته نمیگویم اقناع غرب- باورشان این است که در غرب خبری هست. اعتقادشان این است که با این نوع رویکرد میتوانند بگویند قدمهایی برای زنان برداشتهاند. اما رویکردی که نظام دارد و بارها هم حضرت آقا تأکید فرمودهاند این است که ما نه آن نگاهی را که غرب به "زن" دارد قبول داریم؛ یعنی تجدد غرب مآبانه را و نه آن تحجری که مبتلا به شرق در تاریخ بوده است، بلکه ما یک نگاه اسلامی و یک الگوی سومی داریم. ما در موضوع زنان از غرب طلبکاریم.
یعنی مطالبه داریم که به اسم آزادی و ترقی و توانمندسازی، چه بلایی بر سر زنان آمده، اینها در رویکرد خود ما بوده است. اگر شما در چارچوب اندیشههای حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب که خیلی شفاف هم هست در حوزه زنان، جایگاه زنان در عرصه اجتماعی و فرهنگی و اولویت خانواده را بررسی کنید می بینید چگونه میشود انتظارات در این عرصهها را باهم تلفیق کرد و توازن به وجود آورد، رویکرد اصلاح طلبان و لیبرالها برخلاف آن است. در دیدگاه آنان بین وظایف و نقشهای گوناگون زنان پارادوکس وجود دارد. این تفاوت دو دیدگاه است. به ویژه بین جایگاه خانوادگی و اجتماعی.
یعنی نگاه جناح اصولگرا با جناح اصلاحطلب به بحث زنان؟
آلیا: بله. البته تفکر اصولگرایی.
اختلاف نگاه در دوران سه ساله مشترک مجلس نهم با دور اول دولت آقای روحانی چطور بود؟ یعنی شما با معاونت امور زنان کنتاکت داشتید؟
آلیا: نمیگویم کنتاکت یا درگیری، ولی بحث زیادی بود. با یک برنامهریزی عمدی از پاسخگویی طفره میرفتند- البته ما بدلیل ناامیدی از عملکرد انفعالی آنها گاهی سکوت میکردیم- اما مجلس از معاونت امور زنان گزارش عملکرد خواست پس از مدتها تأخیر، پاسخی در رسانهها داند که ما وظیفه نداریم به مجلس گزارش بدهیم.
با این احتساب که معاونت رئیس جمهوری هستند؟
آلیا: بله گفتند ما وظیفهای نداریم گزارش بدهیم. روالی که در دورههای هفتم و هشتم مجلس داشتیم- و در دورههای قبل- این بود که معاونتهای مختلف ریاست جمهوری از جمله گردشگری، تربیت بدنی، محیط زیست به مجلس گزارش میدادند هم برای اطلاع نمایندگان در بحث جایگاه نظارتی و هم لحاظ داشتن کیفیت عملکرد برای تخصص بودجه سالانه. لذا در این بخش هم در دولت یازدهم سعی میکردند نمایندگان را غیرمطلع نگه دارند. مثل بعضی حوزههای دیگر- گاهی برخی از اعضای فراکسیون زنان دعوت میشدند به دفتر آنها و بالعکس، گفتگوهایی صورت میگرفت اما نتیجهای در راستای تأمین انتظارات بانوان از آن معاونت حاصل نمیشد.
اقدام شما نتیجهای نداشت یا پاسخ ندادند؟
آلیا: به نظر میرسد معاونت امور زنان پیشاپیش مسیر خود را مشخص کرده بود که باتوجه به تفاوت دیدگاهها و اختلاف هدفها و رویکردها دو راه را برگزیند. اول اینکه وارد چالش نشوند و پاسخگویی به مجلس را مدام به آینده احاله دهند و دوم اینکه در مواردی که احساس میکردند عملکردشان احتمالاً مورد حساسیت مجلس و پیگیری نظارتی آن شود، مخفیانه و محرمانه راه خود را بروند و اعتنایی به قوه مقننه نکنند. نمونه آن که مورد اعتراض نمایندگان فراکسیون زنان و دیگران قرار گرفت انعقاد تفاهمنامه با "صندوق جمعیت و توسعه سازمان ملل" بود که ادامه پیگیری و اعتراض به این اقدام مخفیانه به کمسیون اصل 90 مجلس و سازمان بازرسی کشور هم رسید.
یعنی مجلس سرگرم کار خود بود و دولت هم کار خودش را میکرد؟
آلیا: فکر میکنم سیاست بخشهایی از دولت این بود که به نفعشان است در مقابل مجلس چراغ خاموش بروند در پارهای از عملکردها.
این اهداف با نظام و منویات رهبری همخوانی نداشت؟
آلیا: همینطور بود. در اواخر دولت یازدهم- دوران مسئولیت خانم مولاوردی- حضرت آقا در سخنرانی عمومی اشاره فرمودند که نکند به اسم "عدالت جنسیتی" عدهای همان تساوی جنسیتی را در کشور دنبال کنند. طبعاً ایشان در جریان گزارشاتی قرار گرفته بودند که تحت عنوان عدالت جنسیتی همان مفاهیم ذیل "برابری جنسیتی" مورد نظر غرب در کشور ما پیگیری میشود.
سالهاست که در سازمان ملل و در کارگزاریهای تخصصی آن و در کمسیون مقام زن موضوع تساوی جنسیتی در دستور کار و مورد پیگیری است. در مجلس هفتم که بودیم جلسات بررسی و کارشناسیهای دقیق با همکاری پژوهشگران برگزار شد و باتوجه به ارزشها و معیارهای دینی و فرهنگی خودمان مفهوم "عدالت جنسیتی" تعریف شد و مورد توافق قرار گرفت. یک نکته اصل واژه گزینی است و نکته مهمتر مفاهیم ذیل آن واژه و نیز معادل انگلیسی آن که در ترجمه متن سخنرانیهای بینالمللی استفاده میشود. همه باید با آنچه در نظام جمهوری اسلامی پذیرفته شده، هم خوانی داشته باشد والا در دوره اصلاحات در متون فارسی بعضاً در کنار واژه تساوی جنسیتی از واژه عدالت جنسیتی هم استفاده میشد ولی در گزینش مترادف و معادل انگلیسی در ترجمهها همان مراد و مطلوب غربیها مطرح بود. حضرت آقا فرمودند "عدالت جنسیتی" درست است. لذا در ملاقاتها و پشتهای بینالمللی ما واژه مذکور را با مفهوم صحیح آن در چارچوب اندیشههای حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری مطرح میکردیم. بعدها دیدگاه لیبرالی و بهاصطلاح اعتدالی در لفظ چیزی میگفتند اما در مفهوم و ارتباطات مرادشان امتناع غربیها بوده است. همه میدانند که بنیانگذار نظام حضرت امام(ره) صراحتاً فرمودند "برابری جنسیتی" و تساوی کامل زن و مرد خلاف اسلام است. این مباحث در مجلس، در امور زنان، در شورای فرهنگی، اجتماعی زنان- که سیاستگذاری کلان در حوزه زنان را عهده دارد- مطرح بوده است که خانم مولاوردی هم عضو آن شورا و در جریان همه این مسائل بودهاند اما کار خود را میکرده و راه خود را میرفتهاند.
در مجلس دهم، دوبرابر مجلس قبل حدود 17 نماینده زن حضور دارد. عملکرد نمایندگان مجلس دهم را چطور میبینید؟ آیا خواستههای مجلس نهم را پیگیری میکنند یا نه، همراه با دولت هستند؟
آلیا: ارزیابی عملکرد نمایندگان زن مجلس دهم برمبنای انتظاراتی که خودشان ایجاد کردند یک روش است و ارزیابی برمبنای قانون و برنامهها و سندهای بالادستی یک روش دیگر. اما اگر ارزیابی حداقلی فقط برمبنای وعدهها و انتظاراتی که خود مطرح کردند - باشد. به نظر میرسد تا این زمان که نیمی از عمر مجلس دهم گذشته اگر فعالیتی صورت گرفته بازتاب بیرونی نداشته و شاید قابل عرضه نبوده اگرچه تبلیغات و مصاحبههای رسانهای جریان دارد. از دو سال قبل از اتمام مجلس نهم رویکرد هجمه تبلیغاتی و سیاه نمایی رسانهای علیه زنان مجلس نهم به خصوص تأثیرگذاران آن علنی شد. نشانههایی از وجود اتاق فکرهای برنامهریزی و سناریوسازی آشکار بود که رسانهها آن ایام شاهدی بر این رویکرد است. مواردی از جمله سفارش مصاحبههای جعلی و گفتگوهای انجام نشده، انتصاب مواضع خود ساخته به نمایندگان زن و حتی کلیت مجلس به منظور تشویش اذهان عمومی و به تعبیر خود زمینهسازی برای اشغال مجلس دهم!
نمونهای برای خودتان بود؟
آلیا: بله مواردی بوده است. کسانی که به نظر میرسد با ساز و کار مجلس و جنس فعالیتهای آن آشنا نیستند
عمداً یا سهواً اتهام کم کاری را متوجه نمایندگان زن مجلس میکردند. شاید انتظار دعواها و جار و جنجال و سیاسی کاری مجلس ششم را داشتند. اما حالا در این دوره که لیست و فهرست موردنظر خود را وارد مجلس کردهاند دیگر خبری و اثری از آن تیترسازیها و مطالبات و اتهامات نیست. وعدههایی در حوزه زنان میدهند و اعلام برنامه پیشرفت زنان میکنند درخصوص فقر، سکونت گاههای نامناسب، توانمندسازی و... . با وجود اینکه به لحاظ کمی تعداد نمایندگان زن در این دوره از تمامی مجالس پس از انقلاب اسلامی بیشتر است اما به لحاظ کیفی بروندادی غیر از شعار و تبلیغات نداشتهاند. البته آرزو میکنم در دو سال باقیمانده به بخشی از وعدههای خود جامه تحقق بپوشانند.
ارزیابی شما از عملکرد همین فراکسیون زنان 17 نفره چگونه است؟
آلیا: همین 17 نفر در تهران و شهرستانها وعدههایی در موضوعات مختلف برای رأی آوردن به مردم دادند. پاره ای از وعده ها توسط برخی از آنان ظهور و بروز رسانهای بیشتری داشته و البته دسترسی رسانهای بیشتر از نمایندگان قبلی هم دارند، وجه غالب شعارها و تبلیغات همسو با مطالبات بیرونی و بینالمللی است تا الویتهای داخلی. دشمنان انقلاب اسلامی پس از آسودگی خیال از جهت توقف فعالیتهای صلحآمیز هستهای و پیشرفت های مربوطه در قالب برجام، هدفگذاری خود را بر مسائل زنان و حقوق بشر متمرکز کردند، برخی از نمایندگان در همگرایی فکری و عملی با دولت و پیگیری محورهای موردنظر مجامع بینالمللی و نگرانی از ناتوانی در پاسخگویی به آنان فعالیتهای خود را بر مفاد مندرج در سند 2030 و بعضاً موادی از کنوانسیون رفع تبعیض متمرکز کردهاند.
در حقیقت پیگیری در جهت رسیدن دولت به اهدافش؟
آلیا: بله.
یعنی اهداف نظام که فرمودید همخوانی نداشت؟
آلیا: در این زمینه باید بررسیهای بیشتری انجام شود، که کار ویترینی و تبلیغی بوده یا برمبنای باور و اعتقاد. کاری که براساس اعتقاد و کمک به جامعه و کشور باشد ارزشمند است.
برداشت خودتان چیست؟
آلیا: موردی که به عنوان مثال رسانهای هم شد و جنجال هم به پا کرد و حتی غیر از جامعه زنان فرهیخته و کارشناس دیگران هم موضعگیری کردند و برخی از علمای محترم هم اعتراض؛ فعالیتی بود برای زنان تنفروش و بهاصطلاح روسپی و به تعبیر گردانندگان آن برنامهها "کارگران جنسی". سخنرانان و فعالانی برای بیمه کردن آنها و صیانت از قلمرو آنان دل سوزاندند. راهکاری هم برای مقابله با این آسیب اجتماعی بدست نیامد. بهنظر میرسد این برنامهها بیشتر بعد و برد تبلیغاتی دارد. و کارویژه آنها تهیه گزارش عملکرد و اقدام برای ارائه به کارگزاریهای تخصصی سازمان ملل است. البته در این قبیل اقدامات صف و ستاد و ویترین و پشت ویترینی وجود دارد. یعنی پیگیری کننده موارد در سازمان ملل و نهاد مربوط به زنان در آن یک رهیافت دائمی است که در ستاد آنها انجام میشود. به عنوان مثال همسر یکی از سفرا در حال حاضر این مأموریت را دارند و قبلاً هم که در ایران بودند مهارتشان در همین بخش بود.
یعنی خانم مولاوردی و خانم ابتکار ویترین کار هستند؟
آلیا: پشت صحنه دیگران هستند. این خانم همسر سفیر آنهم در کشوری موثر، در زمان مسئولیت خانم مولاورردی در معاونت امور زنان، مدیر بینالملل بوده که به تبع مأموریت همسر خود، مدتی هم مدیر پروازی و همچنان در سمت خود باقی بودند و درحال حاضر پیگیر و رابط فعالیتهای مربوط به کمیسیون مقام زن و جایگاهی که در دو سه سال اخیر به ایران داده شده برای تحقق اهداف برابری جنسیتی و حقوق بشر زنان و... هستند و نیابتاً در جلسات مربوطه حضور فعال دارند. خانم مولاوردی حدود چهار سال معاون امور زنان بودند. جایگاهی که بتدریج ارتقاء و اعتلا یافته بود. ظرفیتی که از زمان آقای هاشمی تحت عنوان دفتر امور زنان تشکیل شد، سپس باعنوان مرکز امور مشارکت زنان و نهایتاً معاونت امور زنان نهاد ریاست جمهوری. قبلاً ماهیت مشاورهای داشت اما حالا معاونت شده است.
اواخر دولت آقای احمدینژاد بود؟
آلیا: بله. در دولت نهم انتظارات در این حوزه بالا رفت و علاوهبر حوزه زنان عرصه خانواده نیز پررنگ شد و مرکز توسعه پیدا کرد- اگرچه تفکر لیبرالی و اصلاحاتی از هم زمان ساز مخالفت سر دادند- و به جای حمایت از توسعه و ارتقاء آن الحاق عرضه و موضوع خانواده به مرکز امور زنان را برنتابیدند هرچند که دیدگاه اسلامی نقش زنان را در خانواده و اجتماع مکمل و مقوم یکدیگر میداند. خانواده سالم، اجتماع سالم میسازد و در جامعه سالم، خانوادهها از سلامت بیشتری برخوردارند. در دولت دهم مرکز ارتقاء پیدا کرد و معاونت شد که البته انتظار از ساختار جدید خیلی بالاست.
تبدیل مرکز به معاونت در اواخر دولت آقای احمدی نژاد دلیل خاصی داشت؟
آلیا: از ابتدای دولت نهم هم بحث معاونت و ارتقاء ساختار مطرح بود. بارها درخصوص ساختار کار کارشناسی حتی پیشنهاد ایجاد وزارت زنان هم شده بود اما به نتیجه نرسیده بود. البته در مقطعی که در دولت دهم به عنوان وزیر پیشنهادی آموزش و پروش به مجلس معرفی شدم و به دلایلی که فعلاً جای بحثش نیست انصراف دادم. رئیس جمهور پیشنهاد پذیرفتن مسئولیت مرکز امور زنان نهاد ریاست جمهوری را دارند. آن جا فرصتی فراهم شد که طرح ارتقای ساختاری مطرح شود. باورم این است یعنی نکته مبنای حدیث یا روایت دارد که از هرجا شر منتشر شود خیر هم می شود منتشر کرد و بالعکس. لذا با عنایت به سرمایهگذاری دشمنان انقلاب بر موضوع زنان و حقوق و بشر و... از یک سو و از آن مهمتر دیدگاه مترقی اسلام درخصوص کرامت و منزلت جایگاه زنان در عرصه فردی و خانوادگی و اجتماعی به تقویت ساختار و ظرفیت مربوطه معتقدم. بنابراین با این توضیح که جایگاه "مشاور رئیس جمهور در امور زنان" از مسئولیت نمایندگی به لحاظ ساختاری پایینتر است و به همین دلیل مجلس به استعفای احتمالی بنده برای پذیرش آن ممکن است رأی ندهد، بر ارتقا ساختاری مرکز مستقیم و غیرمستقیم تاکید کردم که البته در آن زمان در نوبت بررسی قرار گرفت دیگران هم پیگیری کرده بودند نهایتاً در اواخر دولت محقق شد.
چرا آقای روحانی مصر است که برای معاونت رئیس جمهور، آقای روحانی از چهره های خانم سیاسی تندرو استفاده کند؟ به شکلی که خانم مولاوردی سابقه جبهه مشارکت دارند و الان هم خانم ابتکار حتی زمانی که در محیط زیست بودند چهره سیاسی شناخته می شدند. با تغییر خانم مولاوردی همه خوشحال شدند که ایشان می رود و یک آرامش به حوزه زنان و خانواده می آید. خانم مولاوردی از رفتنشان خیلی ناراحت بودند. یک سری از بازیگران توئیت زده بودند که ایشان باید بماند. نظر شما پیرامون دلیل رفتن خانم مولاوردی و انتخاب خانم ابتکار و این موج های رسانه ای را چیست؟
آلیا: آنطور که از شواهد و قرائن و مباحث دولتی ها در آن زمان منتشر می شد انتخاب خانم مولاوردی در دولت یازدهم پس از چند ماه تأخیر به عنوان متولی ویتیرین بود، چون دیگرانی مطرح و پشت صحنه بودند که اصطلاحاً مورد داشتند. یعنی یا در جریان فتنه 88 همراهی کرده بودند یا بدلیل نتایج تحقیق و تفحص مجلس هفتم- که گزارش آن در صحن علنی قرائت شد و با رای اکثریت برای پیگیری و رسیدگی تخلفات مطروحه به قوه قضاییه ارسال شد- مانع داشتند به هر حال مشکل پیش می آید پس نتوانستند انتخاب شوند. خانم مولاوردی در زمان تحقیق و تفحص مجلس مدیر بین الملل مرکز امور زنان بودند و محور فعالیت های بخش بین الملل آن جا که البته مثل حالا سیاست آن موقع هم تلاش در جهت عدم بازتاب فعالیت های خارجی و بین المللی بود. بعضاً ایشان به عنوان فمنیست اسلامی مطرح می شدند و بعضی اشکالات هیئت تحقیق و تفحص هم به ایشان برمی گشت اما ایشان یک زیرکی به خرج داده و در همان گیر و دار رسیدگی به تخلفات خود را بازخرید کردند و از دایره خدمت دولتی خارج شده و به فعالیت دیگر پرداختند. البته در این مورد هم مثل بسیاری از موارد ما حداکثر خویشتنداری را به خرج دادیم و های و هوی و جنجال رسانه ای نکردیم. به موضوع تخلفات سربسته رسیدگی شد.
یعنی مجلس چشم پوشی کرد؟
آلیا: مجلس پیگیری قانونی کرد ولی تبلیغ رسانه ای و تخریب و تضعیف علنی در قبال محکومیت متخلفین نکرد. برخلاف رقیب ما که براساس اخبار جعلی و شایعات و براساس برداشته های فردی و سلیقه ای توپخانه حملات رسانه ای را فعال کرده و هجمه تبلیغاتی راه می اندازند. اصولگرایان و انقلابیون هرگز به خاطر دستملی قیصریه را به آتش نکشیده اند. اگر برگردیم به مصوبه تحقیق و تفحص مجلس از مرکز امور زنان دولت اصلاحات که توسط کمیسیون فرهنگی صورت گرفت و به مدارک و گزارشانی رسید که به جای پیگیری مشکلات و اولویت های مربوط به جامعه زنان کشور آن ها مصوبات کارگزاری های نخصصی سازمان ملل و امثال آن را مدنظر داشتند، در می یابیم که منشأ مشکلات فعلی جامعه در حوزه خانواده و زنان ریشه کجاست. سیاست هایی که تفکر لیبرالی و اعتدالی حاکم در حال حاضر نیز آن را در دستور کار دارد. اعضای هیئت تحقیق و تفحص وزنه های مجلس بودند و مجتهد عادل عضو کمیسیون فرهنگی و ریاست کمیسون آقای دکتر عماد افروغ- جامعه شناس- که به جدّ پیگیر امور بودند و چند تن از نمایندگان زن و مرد مجلس. بله خانم مولاوردی در آن زمان از صحنه کنار رفتند.
در این انتصاب مجدد آن گزارش بازخوانی نشد ؟
آلیا: رسانه ها به آن نپرداختند شاید مثل رقیب مهارت بهره برداری را نداشتند. شاید هم جدی نگرفتن حوزه زنان توسط اصولگرایان است. یکی از دانشجویان دختر در محضر مقام معظم رهبری گفتند جریان اصولگرایی موضوعات حوزه زنان را جدی نمی گیرد و فرعی تلقی می کند. اما در حوزه رقیب ما این عرصه به همان رویکرده اقناع نظام ین الملل جرو مسایل اصلی است. البته ناگفته نماند که از نظر مقام معظم رهبری حوزه زنان و خانواده در اولویت و موضوعات اصلی است. معظم له فرموده اند بحران آینده جهان "مسئله زن" است. خانم مولاوردی را آوردند با اینکه ایشان در بین زنان فعال اصلاح طلب و لیبرال و کارگزاران جزو افراد رده سوم و چهارم بودند اما به دلیل عضویت در حزب مشارکت و موارد پیش که گفته شد منصوب شدند.
در ظاهر پرونده پاک تری داشتند که آمدند و منصوب شدند؟