به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، پیش از انقلاب هم بدون اینکه دستورالعملی جدی و پیگیرانه از طرف دولت و حکومت به سالن‌دار‌های سینمایی ابلاغ شود، رده‌بندی سنی فیلم‌ها در ایران وجود داشت. این شاید عجیب به نظر برسد که چرا سینما‌ها دست به خودسانسوری و حذف بخشی از مخاطبان‌شان می‌زدند. اما قضیه از این قرار بود که نوشته شدن این عنوان بر سردر سینما‌ها که «تماشای این فیلم برای افراد زیر ۱۵ یا ۱۸ سال جرم است»، در حقیقت یک تبلیغ برای فیلم بود و سینماداران سعی می‌کردند با درج این عبارت، جوان‌تر‌ها و حتی بقیه مخاطبان را برای دیدن یک فیلم تحریک کنند. باید توجه داشت که در عنوان ۱۸+ چنین ظرفیت‌هایی هم برای فیلم‌ها وجود دارد.
هفته گذشته حسین انتظامی، سرپرست سازمان سینمایی که طولانی شدن مدت سرپرستی او و عدم ابلاغ حکم ریاستش از طرف وزیر ارشاد هم خودش می‌رود تا به مساله‌ای چالش‌برانگیز تبدیل شود، هفت ماه پس از وعده رئیس پیشین این سازمان، آیین‌نامه «رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سینمای ایران» را ابلاغ کرد. این آیین‌نامه پس از حواشی فراوانی ابلاغ شد که حول و حوش اکران «رحمان ۱۴۰۰» شکل گرفتند؛ اما جزئیات بند‌های آن به قدری با هم متناقض هستند و عدم تضمین اجرایی در بسیاری از بند‌های این آیین‌نامه، به اندازه‌ای واضح است که کاملا مشخص می‌کند این ابلاغ صرفا برای فرار از فشار‌های ایجاد شده به سبب اکران پرحاشیه «رحمان ۱۴۰۰» صورت گرفته است. چنین آیین‌نامه‌ای کارکردی جز آن نخواهد داشت که نصب خودخواسته عبارت «دیدن این فیلم برای افراد بالای ۱۸ سال است»، بر سردر سینمای قبل از انقلاب داشت. مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۶ اعلام کرد که در آن سال، ۸۰درصد از افراد بالای ۱۸ سال در ایران حتی یک بار هم به سالن سینما نرفته‌اند. این آمار در سال ۱۳۹۷ به رقم ۹۱ درصد از افراد بالای ۱۸ سال رسید. نکته قابل توجهی که کسی به آن توجه چندانی نکرد این بود که معیار اصلی این آمارگیری‌ها افراد بالای ۱۸ سال هستند و به عبارتی حتی مرکز آمار ایران هم تعداد مخاطبان زیر ۱۸ سال ایران را در حدی ندانسته که جزء آمارهایش قرار بدهد.
اساسا مشکل ابتذال در سینمای ایران مخاطبان زیر ۱۸ سال نیستند. به‌طور مثال اگر فیلم «رحمان ۱۴۰۰» که حاشیه‌هایش باعث ابلاغ صوری و شتابزده این آیین‌نامه شد، با رده‌بندی سنی مثبت ۱۸ هم روی پرده می‌رفت، در حالی که نه تعداد سالن‌های آن کاهش پیدا می‌کرد و نه اصولا تعداد افراد زیر ۱۸ سال که در ایران به سالن سینما می‌روند چندان عدد قابل توجهی است. مسائلی که حالا رخ داده، می‌توانست به عینه مجددا رخ بدهد. نگاهی به بند‌های این آیین‌نامه از طرفی و توجه به شرایط و ساختار‌های سینمای ایران از طرف دیگر مشخص می‌کند که ابلاغ چنین قانونی نه‌تن‌ها مشکلی که اکنون سینمای ایران به آن دچار است را حل نخواهد کرد، بلکه به کار فرار از جو روانی و رسانه‌ای ایجاد شده روی وزارت ارشاد و سازمان سینمایی آن هم نمی‌آید. براساس بند‌های اول تا سوم ماده ۳، از آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سینمای ایران، گروه‌های سنی زیر ۹ سال و زیر ۱۲ سال و زیر ۱۵ سال به تفکیک از دیدن بعضی فیلم‌ها منع شده‌اند، اما این به آن معنا نیست که تماشای این فیلم‌ها برای این افراد ممنوع خواهد بود؛ بلکه صرفا به خانواده‌ها توصیه می‌شود فیلم‌ها را به کودکانی با این سنین، نشان ندهند.
در ماده ۹ این آیین‌نامه آمده است: «لازم است در طول نمایش فیلم حداقل پنج نوبت، متن هشدار به صورت زیرنویس در فیلم درج شود که این زیرنویس ۳۰ ثانیه قبل از نمایش بخش‌های نامناسب گروه سنی نمایش داده شود.» این بند از آیین‌نامه بار طنز دارد، اما جدی نوشته شده است. به عبارتی اگر کودکان با والدین‌شان به سینما رفته باشند، باید قبل از رسیدن به چنین صحنه‌هایی زیر صندلی بروند و به هر طریقی از شنیدن صدای فیلم هم خودداری کنند. این در حالی است که منعی برای ورود کودکان زیر ۹ سال یا ۱۲ سال یا ۱۵ سال به سالن‌های محل نمایش چنین فیلم‌هایی بدون همراه وجود ندارد.
بند چهارم از ماده ۳ این قانون ناگهان فیلم‌هایی را مورد اشاره قرار می‌دهد که رده‌بندی سنی آنها مثبت ۱۸ است و این رده‌بندی جنبه توصیه‌ای ندارد بلکه نمایش این فیلم‌ها برای تمام افرادی که در سنین زیر ۱۸ سال قرار دارند ممنوع است. سازمان سینمایی در آیین‌نامه‌اش شرح داده که عنوان مثبت ۱۸ چطور و با چه حجمی باید در بیلبورد تبلیغاتی فیلم‌ها و در خود سالن‌های سینما درج شود، اما هیچ نگفته که چطور از اینکه آیا افراد زیر این سن و سال وارد سالن شده‌اند یا نه، بازرسی می‌کند. طریقه تشخیص سن افراد هم به درستی مشخص نشده است. آیا از این پس در گیشه فیلم‌ها از مخاطبان ارائه کارت ملی یا شناسنامه درخواست می‌شود؟ نکته مبهم‌تر فروش آنلاین بلیت این نوع فیلم‌هاست. آیا کسی که بلیت خریده و به سالن سینما آمده، پس از اینکه مشخص شد زیر سن مجاز برای تماشای فیلم است، بدون عودت داده شدن مبلغ بلیتش از تماشای فیلم منع می‌شود؟ اگر مبلغ بلیت به خریدار عودت داده خواهد شد، تکلیف آن صندلی که با تصور پر بودن سالن، برایش بلیت‌فروشی نشده، چه خواهد شد؟
این دست بلاتکلیفی‌ها یا حتی موقعیت‌های کمیک، در جای‌جای آیین‌نامه فوق فراوان هستند، اما قبل از بررسی متن آیین‌نامه و صرفا با اطلاع از ابلاغ آن هم سوالات متعددی پدید خواهند آمد. مهم‌ترین نکته این است که قانون محدودیت سنی برای برخی از فیلم‌های سینمایی، سال گذشته در سینمای ایران اجرا شد و خروجی آن رکوردشکنی «هزارپا» در سال قبل و اکران پرحاشیه «رحمان ۱۴۰۰» در نوروز امسال بود.
چرا از رده‌بندی کیفی فرار می‌کنند؟
مطابق بند (ج) از ماده سوم آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم که در ۹/۲/۶۱ مصوب شده و در جلسه ۱۹/۵/۸۲ هیات وزیران اصلاحات نهایی روی آن انجام گرفته است، نمایش پنج نوع فیلم در سینمای ایران ممنوع است.
۱- عدم رعایت ضوابط شرعی و نحوه حضور زن به‌گونه‌ای که کرامت انسانی ایشان لحاظ نشود
۲- اشاعه اعمال رذیله فساد و فحشا
۳- تشویق و ترغیب یا آموزش اعتیاد‌های مضر و خطرناک و راه‌های کسب درآمد از آنها
۴- کمک به نفوذ فرهنگی بیگانگان
۵- نشان‌دادن تصاویر یا اصوات ناهنجار و نیز فیلم‌هایی که از ارزش تکنیکی یا هنری نازل برخوردار بوده و تماشاگران را به انحطاط و ابتذال می‌کشانند.
توجه به پنجمین مورد از موارد فوق، در شرایط فعلی سینمای ایران لازم‌ترین و ضروری‌ترین نکته است. طبق این قانون، فیلم‌هایی که سطح فنی و تکنیکی آنها پایین است، باید توقیف شوند و اجازه اکران پیدا نکنند؛ چراکه سطح سلیقه و کف معیار‌های فرهنگی و هنری جامعه را پایین می‌آورند. با اجرایی شدن این قانون، فیلمسازانی که آثاری مبتذل ساخته‌اند، دیگر نخواهند توانست بابت توقیف شدن فیلم‌شان، از خودشان قهرمان بسازند. به‌علاوه، فیلم‌هایی که مجوز گرفته‌اند، در صورتی که کیفیت فنی و محتوایی آنها پایین باشد، باید در ترازسنجی کیفی قرار بگیرند و پس از مشخص شدن درجه کیفی آنها، سهم به‌خصوصی از سالن‌های نمایش را دریافت کنند.
اعضای شورای پروانه نمایش اعتقاد داشتند که فیلم «رحمان ۱۴۰۰» در صورت اجرایی شدن قانون رده‌بندی کیفی فیلم‌ها، نمی‌توانست در سالن‌هایی تا این حد پرتعداد و زمان اکرانی در بهترین فصل نمایش داشته باشد.
در گفت‌وگوی سه نفر از اعضای شورای پروانه نمایش درخصوص رده‌بندی سنی فیلم‌ها، محمدعلی حسین‌نژاد اعتقاد داشت که «کار درجه‌بندی سنی به‌تن‌هایی و در کوتاه‌مدت نمی‌تواند مشکل را حل کند.» حسن خجسته هم گفت: «چنین چیزی برای کنترل اوضاع فرهنگی ما کفایت نمی‌کند.» و حسین کرمی اشاره کرد که «درجه‌بندی سنی الان هم هست. مثلا در سال ۱۳۹۷ حدود ۶، هفت فیلم با درجه‌بندی سنی مجوز نمایش گرفتند.» و پس از آن، از اینکه به‌رغم وجود این قانون، نوروز ۹۸ با نمایش پرآب و تاب «رحمان ۱۴۰۰» همراه بود، اظهار تعجب کرد.
هفته گذشته حسین انتظامی، سرپرست سازمان سینمایی که طولانی شدن مدت سرپرستی او و عدم ابلاغ حکم ریاستش از طرف وزیر ارشاد هم خودش می‌رود تا به مساله‌ای چالش‌برانگیز تبدیل شود، هفت ماه پس از وعده رئیس پیشین این سازمان، آیین‌نامه «رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سینمای ایران» را ابلاغ کرد. این آیین‌نامه پس از حواشی فراوانی ابلاغ شد که حول و حوش اکران «رحمان ۱۴۰۰» شکل گرفتند؛ اما جزئیات بند‌های آن به قدری با هم متناقض هستند و عدم تضمین اجرایی در بسیاری از بند‌های این آیین‌نامه، به اندازه‌ای واضح است که کاملا مشخص می‌کند این ابلاغ صرفا برای فرار از فشار‌های ایجاد شده به سبب اکران پرحاشیه «رحمان ۱۴۰۰» صورت گرفته است. چنین آیین‌نامه‌ای کارکردی جز آن نخواهد داشت که نصب خودخواسته عبارت «دیدن این فیلم برای افراد بالای ۱۸ سال است»، بر سردر سینمای قبل از انقلاب داشت. مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۶ اعلام کرد که در آن سال، ۸۰درصد از افراد بالای ۱۸ سال در ایران حتی یک بار هم به سالن سینما نرفته‌اند. این آمار در سال ۱۳۹۷ به رقم ۹۱ درصد از افراد بالای ۱۸ سال رسید. نکته قابل توجهی که کسی به آن توجه چندانی نکرد این بود که معیار اصلی این آمارگیری‌ها افراد بالای ۱۸ سال هستند و به عبارتی حتی مرکز آمار ایران هم تعداد مخاطبان زیر ۱۸ سال ایران را در حدی ندانسته که جزء آمارهایش قرار بدهد.
اساسا مشکل ابتذال در سینمای ایران مخاطبان زیر ۱۸ سال نیستند. به‌طور مثال اگر فیلم «رحمان ۱۴۰۰» که حاشیه‌هایش باعث ابلاغ صوری و شتابزده این آیین‌نامه شد، با رده‌بندی سنی مثبت ۱۸ هم روی پرده می‌رفت، در حالی که نه تعداد سالن‌های آن کاهش پیدا می‌کرد و نه اصولا تعداد افراد زیر ۱۸ سال که در ایران به سالن سینما می‌روند چندان عدد قابل توجهی است. مسائلی که حالا رخ داده، می‌توانست به عینه مجددا رخ بدهد. نگاهی به بند‌های این آیین‌نامه از طرفی و توجه به شرایط و ساختار‌های سینمای ایران از طرف دیگر مشخص می‌کند که ابلاغ چنین قانونی نه‌تن‌ها مشکلی که اکنون سینمای ایران به آن دچار است را حل نخواهد کرد، بلکه به کار فرار از جو روانی و رسانه‌ای ایجاد شده روی وزارت ارشاد و سازمان سینمایی آن هم نمی‌آید. براساس بند‌های اول تا سوم ماده ۳، از آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سینمای ایران، گروه‌های سنی زیر ۹ سال و زیر ۱۲ سال و زیر ۱۵ سال به تفکیک از دیدن بعضی فیلم‌ها منع شده‌اند، اما این به آن معنا نیست که تماشای این فیلم‌ها برای این افراد ممنوع خواهد بود؛ بلکه صرفا به خانواده‌ها توصیه می‌شود فیلم‌ها را به کودکانی با این سنین، نشان ندهند.
در ماده ۹ این آیین‌نامه آمده است: «لازم است در طول نمایش فیلم حداقل پنج نوبت، متن هشدار به صورت زیرنویس در فیلم درج شود که این زیرنویس ۳۰ ثانیه قبل از نمایش بخش‌های نامناسب گروه سنی نمایش داده شود.» این بند از آیین‌نامه بار طنز دارد، اما جدی نوشته شده است. به عبارتی اگر کودکان با والدین‌شان به سینما رفته باشند، باید قبل از رسیدن به چنین صحنه‌هایی زیر صندلی بروند و به هر طریقی از شنیدن صدای فیلم هم خودداری کنند. این در حالی است که منعی برای ورود کودکان زیر ۹ سال یا ۱۲ سال یا ۱۵ سال به سالن‌های محل نمایش چنین فیلم‌هایی بدون همراه وجود ندارد.
بند چهارم از ماده ۳ این قانون ناگهان فیلم‌هایی را مورد اشاره قرار می‌دهد که رده‌بندی سنی آنها مثبت ۱۸ است و این رده‌بندی جنبه توصیه‌ای ندارد بلکه نمایش این فیلم‌ها برای تمام افرادی که در سنین زیر ۱۸ سال قرار دارند ممنوع است. سازمان سینمایی در آیین‌نامه‌اش شرح داده که عنوان مثبت ۱۸ چطور و با چه حجمی باید در بیلبورد تبلیغاتی فیلم‌ها و در خود سالن‌های سینما درج شود، اما هیچ نگفته که چطور از اینکه آیا افراد زیر این سن و سال وارد سالن شده‌اند یا نه، بازرسی می‌کند. طریقه تشخیص سن افراد هم به درستی مشخص نشده است. آیا از این پس در گیشه فیلم‌ها از مخاطبان ارائه کارت ملی یا شناسنامه درخواست می‌شود؟ نکته مبهم‌تر فروش آنلاین بلیت این نوع فیلم‌هاست. آیا کسی که بلیت خریده و به سالن سینما آمده، پس از اینکه مشخص شد زیر سن مجاز برای تماشای فیلم است، بدون عودت داده شدن مبلغ بلیتش از تماشای فیلم منع می‌شود؟ اگر مبلغ بلیت به خریدار عودت داده خواهد شد، تکلیف آن صندلی که با تصور پر بودن سالن، برایش بلیت‌فروشی نشده، چه خواهد شد؟
این دست بلاتکلیفی‌ها یا حتی موقعیت‌های کمیک، در جای‌جای آیین‌نامه فوق فراوان هستند، اما قبل از بررسی متن آیین‌نامه و صرفا با اطلاع از ابلاغ آن هم سوالات متعددی پدید خواهند آمد. مهم‌ترین نکته این است که قانون محدودیت سنی برای برخی از فیلم‌های سینمایی، سال گذشته در سینمای ایران اجرا شد و خروجی آن رکوردشکنی «هزارپا» در سال قبل و اکران پرحاشیه «رحمان ۱۴۰۰» در نوروز امسال بود.
چرا از رده‌بندی کیفی فرار می‌کنند؟
مطابق بند (ج) از ماده سوم آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم که در ۹/۲/۶۱ مصوب شده و در جلسه ۱۹/۵/۸۲ هیات وزیران اصلاحات نهایی روی آن انجام گرفته است، نمایش پنج نوع فیلم در سینمای ایران ممنوع است.
۱- عدم رعایت ضوابط شرعی و نحوه حضور زن به‌گونه‌ای که کرامت انسانی ایشان لحاظ نشود
۲- اشاعه اعمال رذیله فساد و فحشا
۳- تشویق و ترغیب یا آموزش اعتیاد‌های مضر و خطرناک و راه‌های کسب درآمد از آنها
۴- کمک به نفوذ فرهنگی بیگانگان
۵- نشان‌دادن تصاویر یا اصوات ناهنجار و نیز فیلم‌هایی که از ارزش تکنیکی یا هنری نازل برخوردار بوده و تماشاگران را به انحطاط و ابتذال می‌کشانند.
توجه به پنجمین مورد از موارد فوق، در شرایط فعلی سینمای ایران لازم‌ترین و ضروری‌ترین نکته است. طبق این قانون، فیلم‌هایی که سطح فنی و تکنیکی آنها پایین است، باید توقیف شوند و اجازه اکران پیدا نکنند؛ چراکه سطح سلیقه و کف معیار‌های فرهنگی و هنری جامعه را پایین می‌آورند. با اجرایی شدن این قانون، فیلمسازانی که آثاری مبتذل ساخته‌اند، دیگر نخواهند توانست بابت توقیف شدن فیلم‌شان، از خودشان قهرمان بسازند. به‌علاوه، فیلم‌هایی که مجوز گرفته‌اند، در صورتی که کیفیت فنی و محتوایی آنها پایین باشد، باید در ترازسنجی کیفی قرار بگیرند و پس از مشخص شدن درجه کیفی آنها، سهم به‌خصوصی از سالن‌های نمایش را دریافت کنند.
اعضای شورای پروانه نمایش اعتقاد داشتند که فیلم «رحمان ۱۴۰۰» در صورت اجرایی شدن قانون رده‌بندی کیفی فیلم‌ها، نمی‌توانست در سالن‌هایی تا این حد پرتعداد و زمان اکرانی در بهترین فصل نمایش داشته باشد.
در گفت‌وگوی سه نفر از اعضای شورای پروانه نمایش درخصوص رده‌بندی سنی فیلم‌ها، محمدعلی حسین‌نژاد اعتقاد داشت که «کار درجه‌بندی سنی به‌تن‌هایی و در کوتاه‌مدت نمی‌تواند مشکل را حل کند.» حسن خجسته هم گفت: «چنین چیزی برای کنترل اوضاع فرهنگی ما کفایت نمی‌کند.» و حسین کرمی اشاره کرد که «درجه‌بندی سنی الان هم هست. مثلا در سال ۱۳۹۷ حدود ۶، هفت فیلم با درجه‌بندی سنی مجوز نمایش گرفتند.» و پس از آن، از اینکه به‌رغم وجود این قانون، نوروز ۹۸ با نمایش پرآب و تاب «رحمان ۱۴۰۰» همراه بود، اظهار تعجب کرد.
منبع: فرهیختگان
ارسال نظرات