به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری دانشجو، تغییر اقلیم، گازهای گلخانه‌ای، گرمایش زمین و اصطلاحاتی از این دست که زمانی مفاهیمی تخصصی و موضوع بحث اقلیم‌شناسان بودند در سال‌های اخیر به موضوعی آشنا برای همه مردم بدل شده‌اند بدون آنکه پشتوانه‌های علمی و جزییات تخصصی موضوع به درستی برای افکار عمومی تبیین شده باشد.
سرانجام در سال ۱۹۸۸ کمیته‌ای تحت عنوان مجمع جهانی تغییر اقلیم IPCC توسط سازمان جهانی هواشناسی تشکیل شد تا موضوع را از منظر علمی و تخصصی بررسی کند اما در سال ۱۹۹۲ در فرایندی مجزا کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد شکل گرفت. پروتکل معروف کیوتو درباره کاهش انتشار دی‌اکسید کربن توسط کشورهای توسعه یافته اولین نتیجه مهم این کنوانسیون بود که موفقیت چندانی هم به دنبال نداشت. نشست‌های پیاپی نهایتاً در سال ۲۰۱۵ به نشستی جهانی موسوم به COP۲۱ رسید که در آن سران ۱۹۵ کشور جهان از جمله ایران اعلام کردند برای توقف روند موجود باید انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش یابد و قرار شد تمامی کشورها اعم از درحال‌توسعه و توسعه‌یافته، تعهداتی در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ارائه کنند. با وجود این برخی کشورها مانند روسیه و ترکیه از ابتدا به آن نپیوستند و یا برای عضویتشان شروطی را تعیین کردند و از طرفی دیگر برخی کشورها از جمله آمریکا، برزیل و استرالیا ساز خروج از توافق را کوک کرده‌اند.
برخی دیگر از کشورهای صاحب انرژی دیگر که به این موافقتنامه پیوستند نیز، تعهدات خود را کاملا غیرشفاف، مبهم و غیرقابل ارزیابی ارائه داده‌اند تا تأثیری بر اقتصاد آن‌ها نداشته باشد و ملزم به رعایت تعهدات نباشند.
ایران نیز در این میانه وعده کاهش ۴ تا ۱۲ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای را داد که پیش از تصویب نهایی در مجلس و طی فرایند قانونی بارها مورد انتقاد قرار گرفت.
موافقتنامه تغییر اقلیم پاریس در آبان ۹۵ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و برای بررسی به شورای نگهبان ارسال شد. شورای نگهبان نیز پس از بررسی این موافقتنامه، اعلام کرد که این موافقتنامه سند پیوست دارد و برای اینکه این شورا بتواند، موافقتنامه پاریس موردبررسی قرار دهد باید این سند ضمیمه شود. از همین رو موافقتنامه پاریس به مجلس بازگردانده شد. سازمان محیط‌زیست به‌عنوان متولی اصلی این توافقنامه در کشور در ابتدا، وجود سند پیوست تحت عنوان سند تعهدات ملی (NDC) را انکار کرد. در ۹ بهمن‌ماه سال گذشته در جلسه کمیسیون کشاورزی که با حضور رئیس سازمان محیط‌زیست برگزارشده بود، مقرر شد که سازمان محیط‌زیست ظرف ۱۰ روز سند تعهدات ملی (NDC) را به مجلس ارائه دهد. حالا اما باگذشت بیش از ۹ ماه هنوز سازمان محیط‌زیست، این سند را ارائه نکرده است.
تا اینکه سرانجام اخیراً عیسی کلانتری، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان محیط زیست در نشستی خبری ضمن اعلام اینکه سازمان محیط زیست به ابهامات شورای نگهبان درباره متن توافقنامه پاریس پاسخ داده خبر از رفع ابهامات شورای نگهبان در این باره داد. موضوعی که البته هیچ گاه تأیید نشد.
سند تعهدات ملی مغز موافقتنامه پاریس است
سند تعهدات ملی (NDC) موارد مهمی مانند تعهدات کشور و میزان بار مالی این تعهدات در این سند را شامل می‌شود و به همین دلیل می‌توان گفت مغز اصلی موافقتنامه پاریس است. مطابق تعهدات مدنظر سازمان محیط یست ایران موظف به کاهش ۴ درصدی غیر مشروط و ۱۲ درصدی مشروط (مشروط به رفع تحریم‌ها) گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت می‌شود. بر اساس گزارش سوم ملی تغییر اقلیم که سازمان محیط‌زیست آن را منتشر کرده است، کاهش ۱۲درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای، ۷ درصد از حجم کل اقتصاد کشور را کاهش می‌دهد. بسیاری از منتقدان، ارائه تعهداتی اینچنینی در شرایط تحریم را خلاف منافع ملی ارزیابی می‌کنند با این حال سازمان محیط زیست همچنان بر مسیر سابق خود اصرار دارد.
علی ابراهیمی، سخنگوی کمیسیون کشاورزی در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: همان‌طور که در جریان هستید مجلس بر اساس ایراد شورای نگهبان از سازمان محیط‌زیست درخواست کرده است که سند تعهدات ملی را به مجلس ارائه کند. البته سازمان محیط‌زیست در ابتدا وجود این سند را انکار می‌کرد.
اشاره ابراهیمی به نشست بهمن ماه گذشته است که در آن از نمایندگان تمامی ذی‌نفعان توافق پاریس در شورا دعوت شد تا در نشستی در این باره حاضر باشند. کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، وزارت نیرو، وزارت امور خارجه، وزارت صنعت و معدن و تجارت و برخی کارشناسان دیگر در این نشست که وزارت نیرو در سطح معاون وزیر و سازمان محیط زیست در سطح رئیس سازمان و معاون رئیس جمهوری برگزار شد، شرکت کردند و این جلسه دو خروجی جدی داشت: یکی اینکه سند مشارکت ملی ایران NDC که تعهدات در آن نوشته می شود و به کنوانسیون ارائه می شود، اساسا وجود دارد و دوم این که سند کنونی مورد نظر سازمان محیط زیست ایراد دارد و سازمان محیط زیست هم پذیرفت این ایرادها را رفع کند و ظرف ۱۰ روز به مجلس ارائه کند.
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس در پاسخ به اینکه با توجه به نزدیک بودن نشست ۲۵، کنوانسیون تغییرات اقلیم سازمان ملل متحد (UNFCCC) که دوباره موضوع پیوستن ایران به موافقتنامه پاریس طرح خواهد شد، آیا مجلس درخواستی از سازمان محیط‌زیست برای ارائه این سند نداشته است، می‌گوید: برای این کار نیاز به مصوبه مجلس است و اگر سازمان محیط‌زیست به دنبال اخذ مصوبه مجلس برای ارائه تعهدات در موافقتنامه پاریس است باید سند تعهدات ملی (NDC) را به مجلس شورای اسلامی ارائه کند.
موافقتنامه آب و هوایی پاریس به آلودگی هوا ربطی ندارد
یکی از موارد مورد تاکید مدافعان پیوستن به توافق پاریس وضعیت بد آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور است. موافقان پیوستن به توافق پاریس با یادآوری مرگ و میر بالای ناشی از آلودگی هوا در کلانشهرها توافق پاریس را نه یک تعهد بین‌المللی به جامعه جهانی که ضرورتی داخلی برای سلامت مردم عنوان می‌کنند. با این حال کارشناسان به روشنی اعلام کرده‌اند که ادعای ارتباط کاهش آلودگی هوا با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از دریچه توافق پاریس بی‌اساس است. این ادعا بیشتر به جهت تأثیرگذاری برنهادهای بررسی‌کننده و همراه کردن افکار عمومی مطرح می‌شود.
صمد محمدی کارشناس محیط زیست پیشتر در این باره به خبرنگار مهر گفته بود: ادعای ارتباط کاهش آلودگی هوا با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از دریچه توافق پاریس کاملاً بی‌اساس است. این ادعا بیشتر به جهت تأثیرگذاری برنهادهای بررسی‌کننده این توافق و همچنین همراه کردن افکار عمومی با جریان موافق پیوستن به توافق پاریس، مطرح می‌شود.
محمدی توضیح داد: بر اساس استاندارد هوای پاک ایران گازهای آلاینده هوا عبارتند از مونوکسید کربن، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ و ۲.۵ میکرون. بر اساس گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، آلاینده ذرات معلق PM۲.۵ در حال حاضر به‌عنوان آلاینده اصلی هوا در ایران است.
وی ادامه داد: گازهای گلخانه‌ای که بر اساس توافق پاریس ادعا می‌شود موجب گرمایش کره زمین شده‌اند شامل بخارآب، دی‌اکسید کربن، اکسید نیتروژن، کلروفلوئورو کربن و پروفلوئوروکربن هستند. تحقیقات صورت گرفته توسط دانشمندان آمریکایی در دانشگاه‌هایی مانند اوهایو نشان می‌دهد که از میان گازها گلخانه‌ای، بخارآب سهم ۹۵ درصد از میزان گازهای گلخانه‌ای موجود در جو زمین را تشکیل می‌دهد. درصورتی‌که دی‌اکسید کربن فقط ۴ درصد اثر گلخانه‌ای جو زمین را شکل می‌دهد که از این ۴ درصد سهم گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت تنها ۵ درصد است. محاسبات بسیار ساده نشان می‌دهد که میزان دی‌اکسید کربن انسان‌ساخت در بین کل گازهای گلخانه‌ای تنها ۰.۲ درصد است.
این کارشناس محیط زیست تاکید کرد: مجموع نکات بیان‌شده و مقایسه نشان می‌دهد که هیچ اشتراک و ارتباطی بین گازهای آلاینده هوا و گازهای گلخانه‌ای وجود ندارد. با توجه به نکات بیان‌شده، ادعای ارتباط کاهش آلودگی هوا با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از دریچه توافق پاریس کاملاً بی‌اساس است. این ادعا بیشتر به جهت تأثیرگذاری برنهادهای بررسی‌کننده این توافق و همچنین همراه کردن افکار عمومی با جریان موافق پیوستن به توافق پاریس، مطرح می‌شود.
سوء مدیریت را به گردن تغییر اقلیم نیاندازیم
موافقان پیوستن به توافق پاریس بحران‌های محیط زیستی کشور را نیز یادآور می‌شوند و ارائه تعهدات سفت و سخت به توافق پاریس را راه حل اصلی عبور از این بحران‌ها می‌دانند. موافقان به مسائلی همچون خشکسالی و بحران آب، خشک شدن دریاچه ارومیه و آلودگی هوا اشاره می‌کنند.
با این حال حسن لشکری رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: پدیده ریز گردها و خشک شدن دریاچه‌ها هیچ ارتباطی با تغییر اقلیم ندارد. همه این‌ها به دلیل سوء مدیریت‌هایی است که در مدیریت منابع آب‌وخاک کشور اتفاق افتاده است. جابجایی آب در حوضه‌های آبریز بدون مطالعه دقیق، احداث سدهای متعدد بدون توجه به حساسیت های زیست محیطی حوزه آبریز، نداشتن برنامه آمایشی مناسب برای کشاورزی، استفاده از کشت‌های نامناسب در اقلیم‌های خشک که آب بری بالایی داشته‌اند، آبیاری سنتی مزارع، احداث صنایع بزرگ بدون توجه به پتانسیل های آبی منطقه، فقدان یک فرهنگ صحیح درمدیریت و مصرف آب وعدم بازبینی و بازنگری در قوانین مالکیت آب و ده ها دلیل دیگرباعث بروز مشکلات زیست محیطی شده است.
وی تأکید می‌کند: آیا خشک شدن زمین‌های جلگه حاصلخیز خوزستان و تبدیل‌شدن آن به چشمه ریز گرد زاده تغییر اقلیم است یا سوء مدیریت؟ آیا خشک شدن دریاچه ارومیه نتیجه خشکسالی است یا سوء مدیریت در استفاده نامطلوب و بی‌رویه از منابع آب در سرچشمه های قبل از ورودی به دریاچه؟ چشمه‌های ریز گرد داخل عراق نتیجه تغییر اقلیم است یا خشک شدن هورهای متعدد داخل عراق؟ گردوغبار خفقان‌آور دشت سیستان که زندگی را برای ساکنان آن به جهنمی تبدیل کرده است نتیجه تغییر اقلیم است یا خشک شدن هامون‌ها؟ آیا این بادها در سنوات قبل نمی‌وزیدند؟ مطالعات نشان می‌دهد که الگوهای جوی تغییر چندانی نداشته اند و شدت بادها نیز تغییری نکرده است.
شتاب در پیوستن به موافقتنامه پاریس منطقی نیست
اگرچه تغییر اقلیم و گرمایش زمین به دلیل گازهای گلخانه‌ای مورد پذیرش و اجماع عمومی کارشناسان جهان است اما سهم دی اکسید کربن انسان‌ساخت در این میان از دید بسیاری از دانشمندان ناچیز و در حد ۰.۲ درصد است و علاوه بر این نقش فعالیت‌های خورشیدی و عوامل دیگر را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. مجموع این مورد باعث شده مبانی علمی توافقنامه آب و هوایی پاریس قطعیت علمی نداشته و حتی در برخی موارد زیر سوال باشد.
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: اساس توافقنامه پاریس بر مبنای پذیرش این نظریه است که انتشار دی‌اکسید کربن موجب گرمایش زمین شده است، در حالی‌که نظریات علمی متعددی، این مسئله را رد می کند.
علی ابراهیمی در ادامه بررسی مبانی علمی این معاهده به رعایت عدالت در پذیرش مسئولیت کاهش انتشار اشاره کرده و می‌گوید: حتی اگر این مبنای غلط را نیز فرض بگیریم، ایران در انتشار CO۲ سهم بسیار کمی نسبت به کشورهای توسعه‌یافته همچون آمریکا و روسیه دارد و با وجود نپیوستن این کشورها، عجله مسئولان کشور در پیوستن به این موافقتنامه منطقی نیست.
سیدراضی نوری از دیگر اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس نیز با تشکیک در مبانی علمی توافقنامه پاریس می‌گوید: با توجه به اینکه جامعه علمی هنوز در مبانی علمی این توافق اتفاق‌نظر ندارند، باید دید که آیا واقعاً افزایش حرارت زمین ناشی از گاز گلخانه‌ای CO۲ حقیقت دارد؟
عباس پاپی‌زاده، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در رابطه با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط ایران در این باره می‌گوید: زمانی‌که بزرگترین و مهم‌ترین کشور تولیدکننده و منتشرکننده گازهای گلخانه‌ای یعنی آمریکا به‌راحتی از توافقنامه پاریس خارج می‌شود، عضویت کشورهایی چون ایران که تأثیر چندانی در انتشار گازهای گلخانه‌ای ندارند، نمی‌تواند محیط زیست را از اثرات این گازها مصون کند.
همچنین سید محمدجواد ابطحی، از نمایندگان مخالف تصویب این موافقتنامه در مجلس، درخصوص مسئولیت مشترک کشورها چنین می‌گوید: اکثر گازهای گلخانه‌ای توسط کشورهای غربی انتشار پیدا می‌کند. بنابراین تصویب چنین لوایحی برای کشور ایران، تأثیری در کاهش اثر گازهای گلخانه‌ای و انتشار آن‌ها ندارد.
سیدراضی نوری با توجه به خروج یا نپیوستن کشورهایی مثل آمریکا و روسیه از این توافق، لزوم بررسی بیشتر ابعاد دیگر این معاهده را خواستار شده و تاکید می‌کند: ابعاد سیاسی و اقتصادی در پشت پرده توافق پاریس نهفته است که باید با کار کارشناسانه و با تأنی در این خصوص بررسی داشته باشیم. وقتی کشورهای پیشرفته‌ای مثل آمریکا و روسیه هنوز نپیوستند یا خارج شدند و با این استدلال که پذیرش چنین مسئله‌ای در راستای تولید نفت و پیشرفت اقتصادی آن‌ها نیست، آیا نباید روی این مسئله، بررسی بیشتری داشته باشیم؟
علی وقفچی، از دیگر اعضای کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در این رابطه، آینده‌نگری و درنظرگرفتن همه ابعاد این معاهده را یادآور می‌شود: ممکن است تصمیمی به‌صورت مقطعی گرفته شود که فکر کنیم به نفع کشور است ولی این‌طور نیست. درمورد موضوع توافق پاریس هم باید همه جوانب و ابعاد آن درنظر گرفته شود و درنهایت تصمیم عقلانی بگیریم.
در مجموع به نظر می‌رسد با توجهبه عدم قطعیت علمی مبنای توافقنامه آب و هوایی پاریس، و با توجه به روشن نبودن تعهدات ایران و هزینه‌های احتمالی آن، باید تا زمانی که سازمان محیط زیست سند تعهدات ملی ایران در توافقنامه آب و هوایی پاریس را ارائه نکرده از هرگونه تصمیم‌سزی در این زمینه خودداری کرد و سازمان محیط‌زیست هم اگر به دنبال اخذ مصوبه مجلس برای پیوستن به موافقتنامه پاریس است به جای اعلام سخنان نسنجیده و اخبار نادرستی همچون رفع ابهامات شورای نگهبان در این باره و تعیین تکلیف این تعهد مهم بین‌المللی، باید هر چه سریع‌تر سند تعهدات ملی (NDC) را به مجلس شورای اسلامی ارائه کند.