راهبردهای سیاسی زنده نگه داشتن عاشورا توسط امام باقر(ع) و امام صادق(ع)

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو: بعد از اینکه حکومت امویان و عباسیان به ماهیت نفوذ معنوی بنی‌هاشم پی بردند، سعی کردند نحوه حضور و ارتباط ایشان را با مسلمانان و شیعیان کمتر کنند، چون حکومت‌های وقت بر این امر اذعان داشتند که اهل‌بیت پیامبر (ص) مورد احترام مسلمانان بوده و از آن‌ها به‌عنوان بزرگ و زعیم در مناطق مختلف یاد می‌شود، لذا احساس خطر کرده و رفته رفته حضور امامان معصوم را در بین جامعه با طرق مختلف مانند: زندان، محدودیت‌های شدید و... کم کردند در این میان، ائمه برای حل این مشکل راهکار‌هایی برای جامعه شیعیان ارائه کردند. همچنین ائمه بر این امر نیز واقف بودند که هرچه تاریخ به جلو حرکت می‌کند جامعه اسلامی به عصر غیبت نزدیک می‌شود، لذا امامان رفته رفته برای اینکه مردم را با این امر آشنا سازند و جامعه شیعی بدون مقدمه وارد غیبت نشود، راهبرد‌هایی را در آماده‌سازی جامعه شیعی برای ورود به عصر غیبت ارائه کردند، به همین خاطر در گفتگو با سید ابراهیم معصومی، استاد دانشگاه و پژوهشگر مرکز مطالعات راهبردی مجمع جهانی اهل بیت (ع) راهبرد‌های سیاسی زنده نگه داشتن عاشورا توسط امام باقر و امام صادق (ع) مورد بررسی قرار گرفت.
وی در ابتدا گفت: بعد از واقعه عاشورا، اهل‌بیت پیامبر (ص) در شرایط سختی زندگی می‌کردند و بزرگان بنی‌هاشم نیز تحت تعقیب بوده و یا در زندان‌های امویان و عباسیان محصور بودند، این سختگیری‌ها شامل امامان معصوم به‌عنوان امام و رهبر شیعیان نیز می‌شد و حکومت‌های وقت سخت گیری‌هایی را برای جلوگیری از انقلاب احتمالی بنی‌هاشم به رهبری امام باقر و، اما صادق داشتند، البته امامان معصوم به دلیل اینکه شیعیان در موقعیتی نیستند که بتوانند وارد اقدامات نظامی شوند، در فکر قیام نبودند، چون در بررسی وضعیت آن دوره می‌توان دریافت که شیعیان در حالت ضعف به سر می‌بردند در چنین وضعیتی، اقدام عملی و قیام، جامعه شیعیان را با خطر جدی مواجه می‌کرد لذا امام در چنین فضایی برنامه فرهنگ‌سازی و تربیت نیرو را سرمشق فعالیت خود قرار دادند، یکی از مهم‌ترین مقوله در فرهنگ‌سازی و تربیت نیروی کارآمد برای شیعیان و جامعه شیعی، زنده نگه داشتن یاد و خاطره واقعه سرزمین نینوا و شهادت سالار شهیدان با ۷۲ نفر از یاران باوفایشان بود، تا شیعیان در عصری که امام معصوم در جامعه حضور ندارد و غائب است، با تأسی به سیدالشهدا زیر بار ظلم و ستم نروند و امام حسین (ع) را سرمشق زندگی خود قرار دهد.
وی ادامه داد: از بین امامان معصوم، امام باقر و، اما صادق (ع) که تا حدودی فرصت تبلیغ و نشر معارف اصیل اسلام را داشتند بر این امر مهم اهتمام ورزیدند و بزرگان شیعی و عامه شیعیان را بر این امر توصیه می‌کردند، امام حسین (ع) که برای دفاع از اسلام و سنت پیامبر (ص) و مبارزه با طاغوت زمان خود قیام کرده بود، خون تازه‌ای در رگ جامعه اسلامی و شیعیان برای مبارزه و مقابله با طاغوت‌های دوران تزریق کرد، ائمه بعدی با استفاده از ضعف‌های جامعه شیعی مانند: وضعیت اقتصادی شیعیان، فرصت‌های شغلی شیعیان، وضعیت سیاسی و اجتماعی دوران امویان و عباسیان، انشعاب شیعیان، اختلاف در مصداق امام، قیام‌های نابهنگام و همچنین فرصت‌های پیش رو مانند: اختلاف بین امویان، درگیری امویان و عباسیان، وجود قیام‌هایی بر علیه حکومت وقت، تأسیس حکومت عباسیان و عمربن عبدالعزی توانستند راهبرد زنده نگه داشتن عاشورا را به دوستداران و شیعیان و همچنین جامعه شیعی ارائه کنند، در ادامه طبق الگوی ضعف و فرصت، روایاتی که از دو امام بزرگوار درباره زنده نگه داشتن عاشورا وارد شده، مورد بررسی قرار میدهم.

 

سیدابراهیم معصومی خاطرنشان ساخت: امام باقر (ع) در سن طفولیت در کاروان سیدالشهداء از مدینه به مکه و از مکه به سمت کربلا حضور داشتند و شاهد حوادث روز دهم محرم سال ۶۱ هجری و اسارت بنی‌هاشم بودند. ایشان با درک تمامی مصائب و لحظات سخت و طاقت‌فرسای جریان عاشورا، همیشه بر زنده نگه داشتن عاشورا اهتمام ویژه‌ای داشتند، در اینجا روایاتی که از امام باقر (ع) در مورد گریه بر امام حسین (ع)، زیارت قبر ایشان و همچنین زنده نگه داشتن یاد و ایام شهادت سالار شهیدان وارد شده است
وی گفت: همچنین امام باقر (ع) درباره زیارت امام حسین (ع) می‌فرماید: اگر مردم می‌دانستند در زیارت مزار امام حسین (ع) چه فضیلتی است از شوق آن می‌مردند، همچنین کسی که در رثای امام حسین (ع) اشک چشمانش روان شود و یا به مقدار تری بال یک پشه اشک آلود شود، گناهانش بخشیده است. هرکس به عترت علاقمند است باید به زیارت امام حسین (ع) علاقمند باشد که معیار محبت به اهل‌بیت محبت به امام حسین (ع) و علاقمندی به زیارت امام حسین (ع) است.

 

 

این استاد دانشگاه ادامه داد: امام صادق (ع) حدود ۱۲ سال از عمر پربرکت خود را مصادف با جد بزرگوارشان امام سجاد (ع) و همچنین سالیان متمادی نیز در حضور پدر بزرگوارشان امام باقر (ع) بودند، در این سال‌ها شاهد گریه امام سجاد (ع) برای سالار شهیدان و همچنین عزاداری‌های پدر بزرگوارشان بودند، ایشان در این مکتب آموخته بودند که زنده نگه داشتن یاد واقعه نینوا یکی از مهم‌ترین رسالت‌های اهل‌بیت پیامبر (ص) است ایشان نیز در طول مدت امامت خودشان، همیشه بر این کار مداومت داشته و اطرافیان را نیز بر این امر مهم ارشاد می‌کردند، حضرت در کوچک‌ترین شرایطی که پیش می‌آمد، مجلس روضه برگزار می‌کردند؛ که در ادامه روایاتی که از امام صادق (ع) در این‌باره وارد شده است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
امام صادق (ع) درباره زیارت امام حسین (ع) می‌فرمایند: زیارت امام حسین (ع) را فرو نگذار که خدا عمرت را طولانی و روزی را زیاد می‌کند و زندگی با سعادت و مرگ با شهادت به تو خواهد بخشید.
ابی‌عماره شاعر می‌گوید: امام صادق (ع) در مورد گریاندن مردم برای امام حسین (ع) به من فرمودند:‌ای اباعماره! درباره حسین (ع) برای ما مرثیه بخوان! چون قسمتی از مرثیه را خواندم، حضرت با شنیدن آن گریست و پیوسته گریه می‌کردند تا آنجا که صدای زنان پشت پرده هم به گریه بلند شد، سپس امام فرمودند: کسی که درباره حسین (ع) شعری بگوید و گریه کند و ده نفر را بگریاند، بهشت بر او واجب می‌شود.
عبدالله‌بن حماد بصری می‌گوید: امام صادق (ع) در مورد عزاداری کوفیان برای امام حسین (ع) فرمود:
به من خبر رسید که گروهی از مردان و زنان کوفه و غیر آن، در نیمه شعبان کنار قبر امام حسین (ع) می‌آیند و برای آن حضرت نوحه‌سرایی می‌کنند و بعضی کنار قبر او قرآن می‌خوانند و بعضی نیز کیفیت شهادت امام حسین (ع) و یارانش را شرح می‌دهند و عده‌ای نوحه‌گری می‌کنند؛ گفتم، بله فدایت شوم، چنین است. امام فرمودند: ستایش خدایی را که قرار داد در میان مردم، کسانی را که به نزد ما می‌آیند و ثنای ما می‌گویند و برای ما نوحه می‌خوانند.
ابن قولویه به سند معتبر از مسمع کردین روایت کرده است که: امام صادق (ع) در مورد زیارت اباعبدالله الحسین به من فرمودند:‌ای مسمع! تو عراقی هستی، آیا به زیارت قبر جدم حسین می‌روی؟ گفتم: نه؛ زیرا من از افراد معروف بصره هستم و در نزدیکی ما عده‌ای هستند که پیرو خلیفه‌اند و ما دشمنان زیادی از ناصبیان و غیر آن‌ها داریم؛ من می‌ترسم که آن‌ها نزد والی از من سخن چنین کرده و ایشان به من ضرر برسانند. امام فرمودند: آیا به خاطر می‌آوری مصایبی که بر حسین(ع) وارد آمد؟ گفتم: آری! حضرت فرمودند: آیا در مصیبت حسین ناله سر می‌دهی؟ گفتم: آری! تا اندازه‌ای گریه و زاری می‌کنم که اهل خانه نیز از گریه من اندوهگین می‌شوند و تا حدی غذا نمی‌خورم که از حالت من آثار مصیبت آشکار می‌گردد. امام فرمودند: خداوند بر گریه ات رحم نماید!‌ای مسمع! همانا تو از کسانی هستی که در مصیبت ما غمگینی و در شادی ما شاد و جزو کسانی می‌باشی که در اندوه ما اندوهگین، در ترس ما هراسناک و در ایمنی ما ایمن‌اند. به زودی به هنگامه مرگ، پدران مرا می‌بینی که نزد تو حاضر شده‌اند و به عزرائیل در مورد تو سفارش می‌کنند و به تو مژده‌ها و بشارت‌هایی می‌دهند که دیده‌ات روشن گردد و خشنود شوی و عزرائیل از مادر نسبت به تو مهربان‌تر خواهد بود. در این موقع که امام گریه کردند، من هم گریه کردم.
در روایتی از امام صادق (ع) درباره گریه بر امام حسین (ع) آمده است:
کسی که بر عاشورا بگرید، یا با گفتار سنجیده دیگران را بگریاند، یا همرنگ و همگون با عزاداران حسینی گردد، بهشت خدا بر او زیبنده است.
ابن قولویه با سند معتبر از داود برقی از امام صادق (ع) روایت کرده است:
روزی خدمت امام صادق (ع) نشسته بودم، آن حضرت آب طلبید، هنگامی که آب را نوشیدند، شروع به گریستن نمودند و فرمودند:‌ای داوود! خداوند لعنت کند قاتل حسین بن علی (ع) را. سپس فرمودند: هرکس آب بنوشد و به یاد حسین (ع) بیافتد و قاتلین آن حضرت را لعنت نماید، خداوند صد هزار حسنه برای او ثواب می‌نویسد و صد هزار گناه او را می‌پوشاند و صد هزار درجه او را بالا می‌برد و پاداش کسی را دارد که صد هزار بنده را در راه خدا آزاد کرده باشد و روز قیامت با دلی شاد وارد صحرای محشر می‌گردد.
امام صادق (ع) درباره عظمت زیارت امام حسین (ع) چنین می‌فرمایند: هر کسى در روز قیامت، آرزو مى‌کند که از زائران قبر امام حسین (ع) باشد، از فزونى آنچه از کرامت آنان نزد خداوند مشاهده مى‌کند.

 

وی در پایان گفت: نهضت خونبار عاشورا درسی برای همه انسان‌ها، حق‌طلبان، عدالت‌مداران، آزادی‌خواهان، عاشقان و علاقمندان به مکتب اسلام و فرهنگ سرخ شهادت است. حماسه خونین عاشورا، کرانه‌ای است که سراسر هستی را پوشانده است. در تاریخ عاشورا سخن از جوانمردی، عشق، فداکاری، ایثار و شهادت است. عاشورا و کربلا یکی از بارزترین حلقه‌های این زنجیره طولانی است. همیشه حق و باطل رو در روی یکدیگر بوده و انسان‌های آزاده، وظیفه حراست و پاسداری از حق و پیکار با باطل را بر عهده دارند و بی‌تفاوتی و سکوت کردن در صحنه حق و باطل، بی‌دینی محسوب می‌گردد؛ لذا زنده نگه داشتن نهضت عاشورا و احیاء فرهنگ حیات بخش حسینی در بین شیعیان، سیره ائمه اطهار و پیشوایان اسلامی بوده و همواره نیز مورد تأکید قرار گرفته و به لحاظ اهمیت بالای این موضوع، علی رغم فشار‌ها و محدودیت‌های شدید سیاسی و امنیتی از سوی حاکمان جور و استبداد اموی و عباسی که بر امام باقر و امام صادق (ع) اعمال می‌شد آن را به‌عنوان راهبرد برای جامعه اسلامی در عصر غیبت ارائه نمودند تا مسلمانان در برابر ظلم و ستمگری ظالمان ایستادگی نموده و از حقوق خود و سایر مسلمانان دفاع نمایند؛ لذا راهبرد زنده نگه داشتن عاشورا که توسط باقرین براساس الگوی ضعف _ فرصت در آماده‌سازی جامعه اسلامی برای ورود به عصر غیبت ارائه شده است، بیانگر این است که مسلمانان در هر زمان و مکانی که قرار می‌گیرند در مقابل ظلم و ستم و انحرافات بایستند و خود را بی‌تفاوت به این امر نشان ندهند، همچنین به خاطر جان و مال خود از این امر مهم نهراسند، چون امام حسین (ع) با نثار جان خود و با اسارت اهل‌بیت خود، شجره طیبه اسلام را زنده نگه داشت. این راهبرد در عصر غیبت باید نصب‌العین مسلمانان و شیعیان برای مقاومت در مقابل قدرت‌های شیطانی قرار گیرد.