نگاهداری: حکمرانی مبتنی بر شواهد بدون ظرفیت اندیشکده‌ها امکان پذیر نیست

 به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، بابک نگاهداری، رییس مرکز پژوهش مجلس، امروز چهارشنبه ۱۵در دومین روز رویداد و نمایشگاه ملی اندیشکده‌ها که توسط مرکز نوآوری قوه مقننه در ساختمان شیخ فضل الله مجلس شورای اسلامی برگزار شد، حضور فعالان اندیشکده‌ها را نشان‌دهنده عزم مشترک برای حرکت به سمت آینده‌ای روشن و پیشرفته دانست و گفت: از همه‌ی شما عزیزان، به ویژه نمایندگان اندیشکده‌ها و نهاد‌های تخصصی، صمیمانه تشکر می‌کنم که با حضور خود، به این رویداد ارزش و اعتبار بخشیده‌اید.

وی با بیان اینکه رویداد ملی اندیشکده‌ها، فرصتی استثنایی است تا بار دیگر بر اهمیت تقویت زیست‌بوم اندیشه‌ورزی در کشور تأکید کنم، افزود: زیست‌بومی که در آن، اندیشکده‌ها به عنوان قلب تپنده‌ی تولید دانش و راهکار‌های سیاستی، نقش بی‌بدیلی در پیشبرد اهداف ملی ایفا می‌کنند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، به عنوان پل ارتباطی میان علم و سیاست، همواره بر این باور بوده است که قانون خوب، قانونی است که با مشارکت نخبگان و متخصصان نوشته شود. امروز، این رویداد نمادی از این تعامل سازنده است؛ تعاملی که نه تنها به تقویت فرآیند قانون‌گذاری کمک می‌کند، بلکه نشان‌دهنده‌ی عزم مشترک ما برای حرکت به سمت یک حکمرانی موثر و کارآمد است.

نگاهداری سپس به ابعاد سیاستگذاری شواهد پرداخت و ادامه داد: سیاستگذاری شواهد محور رویکردی است که در آن، هر تصمیم و سیاست، با پشتوانه‌ی داده‌های دقیق و مستندات علمی گرفته می‌شود. این رویکرد، نه تنها به بهبود کیفیت قوانین کمک می‌کند، بلکه اعتماد مردم به نهاد‌های حکومتی را نیز افزایش می‌دهد. اما تحقق این هدف، بدون همکاری نهاد‌های علمی و اجرایی ممکن نیست. اندیشکده‌ها، به عنوان نهاد‌هایی که دانش را به عمل تبدیل می‌کنند، نقش کلیدی در این فرآیند ایفا می‌کنند. آنها پلی میان دانشگاه و بدنه‌ی اجرایی کشور هستند و به ما کمک می‌کنند تا تصمیماتی بگیریم که نه تنها پاسخگوی نیاز‌های امروز باشد، بلکه آینده‌ی کشور را نیز تضمین کند.

نگاهداری در ادامه سخنان خود به جایگاه اندیشکده‌ها در سیاستگذاری پرداخت و گفت: اندیشکده‌ها امروز دیگر نهاد‌های پژوهشی صرف نیستند. آنها به مراکزی تبدیل شده‌اند که نه تنها به تولید دانش می‌پردازند، بلکه این دانش را به راهکار‌های عملیاتی و سیاستی تبدیل می‌کنند. امروزه، اندیشکده‌ها عمدتا به عنوان کارگاه‌های تولید راهکار شناخته می‌شوند. این تحول، نتیجه‌ی تغییرات سریع و پیچیده‌ای است که جهان امروز با آن مواجه است. در عصری که مسائل چندوجهی و پیچیده‌اند، دیگر نمی‌توان با روش‌های سنتی و کلیشه‌ای به حل مشکلات پرداخت. اندیشکده‌ها، با ترکیب دانش نظری و عملیاتی، پلی میان دانشگاه و بدنه‌ی اجرایی کشور می‌زنند و به سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیماتی بگیرند که ریشه در داده‌ها و شواهد علمی داشته باشد.

وی با بیان اینکه تجربیات جهانی نیز به وضوح نشان می‌دهد که اندیشکده‌ها چه نقش کلیدی در بهبود فرآیند‌های سیاستگذاری ایفا می‌کنند، تصریح کرد: کشور‌هایی مانند سنگاپور، فنلاند، و کره‌ی جنوبی، سال‌هاست که از ظرفیت اندیشکده‌ها برای حل مسائل پیچیده‌ی اجتماعی و اقتصادی بهره می‌برند. برای مثال، در سنگاپور، اندیشکده‌ها نقش محوری در طراحی سیاست‌های شهری و توسعه‌ی پایدار داشته‌اند. این کشور‌ها با ایجاد شبکه‌ای از اندیشکده‌های تخصصی، توانسته‌اند به سرعت به چالش‌های پیش‌روی خود پاسخ دهند و جایگاه خود را در عرصه‌ی جهانی ارتقا بخشند. اما آنچه برای ما اهمیت دارد، بومی‌سازی این الگو‌ها است. ما نمی‌توانیم و نباید راهکار‌های دیگران را بدون توجه به شرایط خاص کشورمان کپی‌برداری کنیم. بلکه باید با الهام از تجربیات جهانی و با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، الگویی منحصر‌به‌فرد برای ایران طراحی کنیم. الگویی که در آن، اندیشکده‌ها نه تنها به عنوان نهاد‌های پژوهشی، بلکه به عنوان مشاوران استراتژیک دولت و مجلس عمل کنند.

نگاهداری در ادامه سخنان خود بیان داشت: یکی از چالش‌های اصلی پیش‌روی ما، تطبیق این الگو‌ها با شرایط داخلی است. ایران، با توجه به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود، نیازمند راهکار‌هایی است که همسو با اهداف اقتصاد مقاومتی و منافع ملی باشد. برای مثال، در حوزه‌ی انرژی، ما نمی‌توانیم صرفاً به راهکار‌های کشور‌های دیگر اکتفا کنیم، بلکه باید باتوجه به منابع داخلی و نیاز‌های خاص کشور، راهکار‌های بومی طراحی کنیم. اینجاست که نقش اندیشکده‌ها به عنوان نهاد‌هایی که به تولید راهکار‌های بومی می‌پردازند، بیش از پیش آشکار می‌شود.

نگاهداری با بیان اینکه نقش اندیشکده‌ها تنها به تولید راهکار‌های سیاستی محدود نمی‌شود و ادامه داد: آنها می‌توانند در تقویت دموکراسی مشورتی نیز نقش کلیدی ایفا کنند. در این نقش، اندیشکده‌ها به عنوان حلقه‌میانی میان دولت و جامعه به سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیماتی بگیرند که پاسخگوی نیاز‌های واقعی مردم باشد. زمینه‌ساز ایجاد قوانینی باشند که از پشتوانه‌ی علمی و تخصصی لازم برخوردارنند.

رییس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ادامه بیان داشت: اندیشکده‌ها، تنها نهاد‌های پژوهشی نیستند، بلکه آنها موتور‌های محرک حکمرانی موثر هستند. موتور‌هایی که با تولید دانش کاربردی و ارائه‌ی راهکار‌های عملیاتی، به سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیماتی بگیرند که آینده‌ی کشور را تضمین کند. ما در مجلس دوازدهم، متعهد هستیم که از تمام ظرفیت‌های خود برای حمایت از اندیشکده‌ها و تقویت نقش آنها در فرآیند تصمیم‌سازی استفاده کنیم. چرا که معتقدیم آینده‌ی ایران، در گرو همکاری و هم‌اندیشی میان نهاد‌های حکومتی و نهاد‌های دانش‌بنیان است.

بخش دوم سخنان نگاهداری با توضیح سیاستگذاری مبتنی بر شواهد از تئوری تا عمل اختصاص پیدا کرد. نگاهداری در توضیح این عنوان گفت: از جمله مهمترین عوامل کلیدی در تحقق سیاستگذاری مبتنی بر شواهد، استفاده از فناوری‌های نوین است. امروز، ابزار‌هایی مانند تحلیل داده‌های کلان، هوش مصنوعی، و شبیه‌سازی‌های کامپیوتری، به سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیماتی بگیرند که ریشه در داده‌های دقیق و تحلیل‌های علمی داشته باشد. برای مثال، با استفاده از تحلیل داده‌های کلان، می‌توانیم الگو‌های مصرف انرژی را در سطح کشور بررسی کنیم و بر این اساس، سیاست‌های بهینه‌سازی انرژی را طراحی نماییم. یا با استفاده از هوش مصنوعی، می‌توانیم تأثیرات احتمالی یک سیاست اقتصادی را پیش‌بینی کرده و به این ترتیب، از بروز بحران‌های غیرمنتظره جلوگیری کنیم.

وی ادامه داد: در مجلس دوازدهم، ما همواره بر این اصل تأکید داشتیم که سیاست‌گذاری باید شواهد محور باشد. این رویکرد، در تصویب قوانینی مانند قانون رفع موانع تولید و ”قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان” به وضوح دیده می‌شود. به عنوان مثال در فرآیند تدوین قانون رفع موانع تولید، اندیشکده‌ای با ارائه داده‌های میدانی مثلا ۱۰۰۰ واحد تولیدی، نقشه‌ای دقیق از چالش‌های بخش صنعت ترسیم کند. این داده‌ها، به نمایندگان مردم در مجلس کمک خواهد کرد تا به جای اتکا به حدس و گمان، بر اساس واقعیت‌های عینی تصمیم دقیق‌تر بگیرند. قانون مذکور با سرعت بیشتری به تصویب برسد و ضریب خطای اجرای آن نیز به حداقل خواهد رسید.

نگاهداری با ذکر مثال‌هایی از به کارگیری حکمرانی داده محور و شاهد محور افزود: همچنین، قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، که با همکاری اندیشکده‌های فعال در حوزه فناوری تهیه شد، نمونه‌ی دیگری از موفقیت‌های این رویکرد است. این قانون، نه تنها به رشد شرکت‌های نوپا کمک کرده، بلکه زمینه‌ساز ایجاد هزاران شغل جدید و توسعه‌ی فناوری‌های پیشرفته در کشور شده است. این موفقیت‌ها، نشان‌دهنده‌ی اهمیت سیاستگذاری مبتنی بر شواهد است. سیاستگذاری‌ای که در آن، هر تصمیم با پشتوانه‌ی داده‌های دقیق و تحلیل‌های علمی گرفته می‌شود.

رییس مرکز پژوهش‌های مجلس به چالش‌های حکمرانی مبتنی بر شواهد هم اشاره کرد و گفت: یکی از این چالش‌ها، کمبود داده‌های دقیق و به‌روز است. در بسیاری از موارد، داده‌های موجود یا ناقص هستند، یا به‌روزرسانی نمی‌شوند. این مسئله، به ویژه در حوزه‌هایی مانند محیط زیست، انرژی، و سلامت، به وضوح دیده می‌شود. چالش دیگر، مقاومت در برابر تغییر است. برخی از تصمیم‌گیران، به دلیل عادت به روش‌های سنتی، ممکن است در برابر استفاده از داده‌ها و تحلیل‌های علمی مقاومت کنند. برای غلبه بر این چالش‌ها، نیازمند راهکار‌هایی هستیم که هم به بهبود کیفیت داده‌ها کمک کنند، و هم فرهنگ استفاده از شواهد علمی را در بین تصمیم‌گیران نهادینه کند.

بخش دیگر سخنان نگاهداری توضیح راهکار‌های مقابله با چالش‌های حکمرانی مبتنی بر شواهد بود. نگاهداری در توضیح این راهکار‌ها بیان داشت: یکی از راهکار‌های کلیدی، تقویت همکاری میان نهاد‌های علمی و اجرایی است. اندیشکده‌ها، به عنوان نهاد‌هایی که به تولید داده‌ها و تحلیل‌های علمی می‌پردازند، می‌توانند نقش محوری در این فرآیند ایفا کنند. همچنین، نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین هستیم تا بتوانیم داده‌های دقیق‌تر و به‌روزتری جمع‌آوری کنیم. در نهایت، باید فرهنگ تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد را در بین تصمیم‌گیران تقویت کنیم. این فرهنگ، نه تنها به بهبود کیفیت تصمیم‌ها کمک می‌کند، بلکه اعتماد عمومی به نهاد‌های حکومتی را نیز افزایش می‌دهد.

وی ادامه داد: سیاستگذاری مبتنی بر شواهد، نه تنها یک ضرورت برای امروز، بلکه سرمایه‌ای برای فردا است. سرمایه‌ای که به ما کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌های آینده، بهتر و هوشمندانه‌تر عمل کنیم. ما در مجلس دوازدهم، متعهد هستیم که از تمام ظرفیت‌های خود برای تقویت این رویکرد استفاده کنیم. چرا که معتقدیم آینده‌ی ایران، در گرو تصمیم‌هایی است که امروز با پشتوانه‌ی علم و دانش گرفته می‌شوند.

اما بخش سوم سخنرانی نگاهداری به توضیح سرفصل اندیشکده‌ها پل ارتباطی میان علم و سیاست اختصاص داشت. رییس مرکز پژوهش‌ها در این زمینه گفت: اندیشکده‌ها، به عنوان نهاد‌هایی که دانش را به عمل تبدیل می‌کنند، نقش کلیدی در پیوند میان علم و سیاست ایفا می‌کنند. آنها نه تنها به تولید دانش می‌پردازند، بلکه این دانش را به راهکار‌های عملیاتی تبدیل می‌کنند که می‌توانند به بهبود فرآیند‌های حکمرانی و سیاست‌گذاری کمک کنند. این نقش، به ویژه در مواجهه با چالش‌های پیچیده‌ای مانند بحران آب، تحریم‌های اقتصادی، یا تغییرات اقلیمی، بیش از پیش آشکار می‌شود. برای مثال، در بحران آب که امروز یکی از جدی‌ترین چالش‌های کشور است، اندیشکده‌های محیط زیستی می‌توانند با ارائه راهکار‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین، مانند شیرین‌سازی آب دریا یا توسعه‌ی سیستم‌های آبیاری هوشمند، به مجلس و دولت در تدوین قوانین کارآمد کمک کنند. این راهکارها، نه تنها به حل مشکل کم‌آبی کمک می‌کنند، بلکه زمینه‌ساز توسعه‌ی پایدار در بخش کشاورزی و صنعت نیز هستند.

نگاهداری در توضی نگاه حمایتی نسبت به اندیشکده‌ها هم تصریح کرد:، اما برای آنکه اندیشکده‌ها بتوانند به طور کامل به نقش خود به عنوان پل ارتباطی میان علم و سیاست عمل کنند، نیازمند حمایت‌های بیشتری هستند. یکی از این حمایت‌ها، حمایت از محصولات دانش‌بنیان است. ما در مجلس معتقدیم که دانش بدون تبدیل به محصول، ناقص است. دانشی که در کتاب‌ها و مقالات محبوس بماند و به راهکار‌های عملیاتی تبدیل نشود، نمی‌تواند به بهبود زندگی مردم کمک کند. بر همین اساس، تلاش کرده‌ایم تا، اعتبارات ویژه‌ای برای حمایت از اندیشکده‌هایی در نظر گرفته شده است که به تولید “فناوری‌های نرم” مانند سامانه‌های تحلیل سیاستی یا نرم‌افزار‌های شبیه‌سازی اقتصادی می‌پردازند. این فناوری‌ها، که امروز به عنوان ابزار‌های کلیدی در فرآیند تصمیم‌گیری شناخته می‌شوند، به سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا با دقت بیشتری هزینه‌ها و فواید هر تصمیم را بسنجند و به این ترتیب، ضریب خطای سیاست‌ها را به حداقل برسانند. حمایت از این فناوری‌ها، نه تنها به تقویت نقش اندیشکده‌ها در فرآیند تصمیم‌سازی کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز توسعه‌ی حکمرانی دانش‌بنیان نیز هست.

حجت الاسلام علی ذوعلم، رییس اندیشگاه گام دوم انقلاب اسلامی، هم در این نشست به بیان نگاه خود به فعالیت اندیشکده‌ها پرداخت و گفت: نقش اندیشکده‌ها در حل مسائل کشور و مطالبه گری شجاعانه است؛ به این معنا که اندیشکده نباید فکر کند صرف اینکه یک راه حلی داد ماموریت آن به اتمام رسیده است. بلکه بعد از راه حل باید شجاعانه حل و عملیاتی شدن آن را پیگیری کند.

وی تبدیل راه حل‌های اندیشکده‌ها به سیاست‌های اجرایی را نیازمند گفتمان سازی دانست و ادامه داد: اگر گفتمان سازی صورت نگیرد چرخه اندیشه ورزی تبدیل به عمل و عملیات نمی‌شود.

ذوعلم در ادامه بر شبکه شدن اندیشکده‌ها تاکید کرد و گفت: امور امروزه چند بعدی هستند و یک اندیشکده شاید به تنهایی نتواند در موضوعاتی که ابعاد مختلف دارند راهکار‌های موثر ارائه کند.

وی در اشاره به مشکلات مالی اندیشکده‌ها هم بیان داشت: اگر راهکار‌های موثری تولید کنیم قطعا مشتری هم پیدا خواهیم کرد.

ذوعلم در ادامه سخنان خود با اشاره به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و اینکه رهبر انقلاب مهم‌ترین مسائل جامعه را در آن ذکر کردند از اندیشکده‌ها خواست که به این بیانیه توجه بیشتری داشته باشند.

رییس اندیشگاه گام دوم انقلاب اسلامی، در ادامه به اثرگذاری و کارکرد راهکار‌هایی است که اندیشکده‌ها ارائه می‌دهند و ادامه داد: موانعی وجود دارد که مانع علیاتی شدن سیاست‌های کلی نظام می‌شود. اندیشکده‌ها باید به این مانع زدایی هم بیندیشند. موانعی همانند روزمرگی و جناح زدگی که مانع تحقق سیاست‌های کلی نظام می‌شود. همچنین گاهی با عوام گرایی به اسم مردم گرایی هم مواجه هستیم.

محمد مهدی مهربان، سرپرست مرکز نوآوری قوه مقننه، هم در این مراسم در مورد چرایی شکل دادن به رویداد و نمایشگاه ملی اندیشکده‌ها بیان داشت: ارزیابی ما این بود که مشکلی اصلی اندیشکده‌ها مسئله اقتصادی اندیشکده‌ها است و این مشکل اقتصادی قرار نیست هم تنها به وسیله مجلس یا مرکز پژوهش‌ها حل شود.

وی افزود: ما با برگزاری این نمایشگاه تلاش کردیم زمینه اتصال مجموعه‌هایی که امکان حمایت مالی از اندیکشده‌ها را دارند را با اندیشکده‌ها برقرار کنیم؛ بنابراین در این رویداد از مجموعه‌های دولتی، بیمه‌ها و بانک‌ها دعوت کردیم تا بتوانیم این مجموعه‌ها را به اندیشکده‌ها پیوند بزنیم.

سرپرست مرکز نوآوری قوه مقننه، با بیان اینکه مرکز پژوهش‌ها هم حمایت خود از اندیشکده‌ها را بیشتر کرده است ادامه داد: دفاتر مختلف مرکز پژوهش‌های مجلس به دنبال تعمیق روابط خود با اندیشکده‌ها هستند تا بتوانند کمک کنند که چراغ اندیشکده‌ها روشن بماند.

مهربان سپس به توضیح نشست‌هایی پرداخت که قبل از این رویداد برگزار شده و گفت: در این فرایند ما دو نشست را برگزار کردیم تا عزم خود را برای ارتباط با اندیشکده‌ها نشان بدهیم. نشست اول بیشتر از جنس مرور تجربیات موفق و بعضا شکست‌هایی بود که اندیشکده‌ها داشتند. در نشست دوم بیشتر به دنبال چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی اندیشکده‌ها بودیم.

مهربان در ادامه سخنان خود به انتخاب اندیشکده‌ها برای حضور در این رویداد پرداخت و بیان کرد: با همکاری خانه اندیشه ورزان و نتایج مسابقه جایزه سیاستگذاری ما اندیشکده‌ها را انتخاب کردیم. در این مسابقه ۱۰۸ اندیشکده شرکت کرده بود که حددو ۳۰ اندیشکده موفق به اخذ جایزه شدند. ما این ۳۰ اندیشکده را دعوت کردیم. در کنار این اندیشکده تعدادی دیگر را هم که اندیشکده‌های توانمندی بودند را هم دعوت کردیم.

سرپرست مرکز نوآوری قوه مقننه، ادامه داد: نگاه ما در این رویداد نگاه سیاست گذاری و دوری از نگاه سیاست زده است؛ بنابراین تلاش کردیم از همه سلایق فکری دعوت کنیم تا در این رویداد حضور داشته باشند.

نمایشگاه و رویداد ملی اندیشکده‌ها در روز‌های سه شنبه و چهارشنبه (۱۴ و ۱۵ اسفند ۱۴۰۳) به همت مرکز نوآوری قوه مننه در ساختمان شیخ فضل الله نوری مجلس، برگزار شد.