رجبی دوانی: سقیفه‌ای که انصار تشکیل دادند تریبون مهاجران شد / دلایل انصار برای نادیده گرفتن ولایت علی(ع)

به گزارش خبرنگار دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، دکتر محمدحسين رجبي‌دواني در ادامه جلسه پانزدهم از سلسله جلسات کارگاه آموزشي - تحليلي تاريخ اسلام كه به همت موسسه «صهباي بصيرت» در فرهنگسراي ارسباران برگزار شد، به بررسي نحوه شکل‌گیری ماجراي سقيفه و جانشيني پيامبر(ص) پرداخت.

در اين شرايط موقعيت اميرالمؤمنين چگونه بود؟ طبق نقل شيخ مفيد، علي (ع) پيکر مطهر پيامبر (ص) را دفن کرده بود و با بيل مشغول صاف نمودن خاک‌هاي قبر بودند که سر و صدا از مسجد پيامبر (ص) بلند شد.

ايشان فرمودند: اين هياهو چيست؟ عباس که در تجهيز پيکر مطهر پيامبر (ص) به ايشان کمک مي‌کرد گفت: امر بي‌سابقه‌اي است. در اين اثنا براع ابن عاذب انصاري درب خانه را کوبيد و گفت: بني هاشم! چه نشسته‌ايد که خلافت را بردند و ماجرا را توضيح داد. عباس گفت مگر امکان دارد اصحاب پيامبر (ص) بدون اطلاع و نظر خاندان پيامبر (ص) چنين کاري بکنند؟ (تمام اين‌ها از منابع سني نقل مي‌شود).

حضرت به بيلي که در دست داشتند تکيه زده و اين آيه شريفه قرآن را تلاوت نمودند: «احسب الناس ان يترکوا ان يقول آمنا و هم لا يفتنون و لقد فتنا الذين من قبلهم و سيعلمن الذين صدقوا و ليعلمن الکاذبين»؛ آيا مردم پنداشتند به صرف اين‌که گفتند ايمان آورده‌ايم رهايشان کرديم و مورد امتحان قرار نمي‌دهيم تمام امت‌هاي پيش از اين را مورد امتحان قرار داديم تا مشخص شود چه کساني در امتحانشان صادق و چه کساني کاذب و دروغ‌گويند.

سپس فرمودند: خداوند با رحلت پيامبر (ص)، امت او را مورد امتحان قرار داد و تمام کساني که اکنون با غاصبان بيعت کردند در اين امتحان مردود شدند، البته اين نقل را فقط شيعه (شيخ مفيد) دارد.

مخالفت حضرت با خلافت ابوبکر را عموم منابع اهل سنت آورده‌اند. طبري که معرفتي به اهل بيت ندارد، 5 نقل را درباره عکس العمل حضرت درباره غصب خلافت بيان مي‌کند و در جايي مي‌گويد: حضرت مخالفت کردند و با ابوبکر بيعت ننمودند و تا حضرت زهرا زنده بودند ابوبکر را به رسميت نشناختند.

در جاي ديگر مي‌گويد: علي بعداً پذيرفت و با ابوبکر بيعت کرد، ولي گلايه کرد چرا مرا در جريان نگذاشتيد و آن‌ها هم از دل حضرت در آوردند!

نقل ديگري هم دارد که بسيار مسخره است و مي‌گويد: وقتي به علي(ع) خبر رسيد که ابوبکر خليفه شده، او سراسيمه و بدون قبا و ردا به سوي مسجد دويد و با ابوبکر بيعت نمود و سپس گفت: حال رداي مرا بياوريد! عمل به وظيفه دراسرع وقت بدون فوت وقت! اين نقل جاي تحليل و بررسي دارد.

گفتيم که انصار سقيفه را تشکيل دادند. انصار چرا حضرت علي را ناديده گرفتند و سقيفه را تشکيل دادند و در مورد جانشيني رسول خدا تصميم گيري کردند؟

مهاجرين چطور؟ آن‌ها هم در برابر غصب خلافت موضعي نگرفتند و همه به جز دو نفر آن را پذيرفتند. بني هاشم در غصب خلافت پشت اميرالمؤمنين بودند، ‌حتي بچه‌هاي ابولهب.

مهاجرين به عللي که عرض مي‌شود حتي در دوره پيامبر (ص) حضرت علي را به عنوان شخصيت شماره 2 اسلام نمي‌پذيرفتند:

1. آن حضرت در بدر و احد و خندق بزرگان قريش و خويشان آنان را کشته‌اند و آن‌ها کينه ايشان را به دل دارند. برادر و برادرزاده ابوبکر در بدر به دست اميرالمؤمنين کشته شدند و اگر چه الان مسلمان است، اما نمي‌تواند قاتل کسانش را به عنوان رهبر بپذيرد.

2. در بين تيره‌هاي قريش از ديرباز رقابت وجود داشت. بني هاشم، بني مخزوم، بني اميه، بني زهره، بني عبددار، بني اسد و ... . بني هاشم از تيره‌هاي مهم بود و اسلام از بني هاشم ظهور کرد، حال اگر خلافت و حکومت هم از آن‌ها باشد براي ديگران سخت خواهد بود! و نمي‌توانند بپذيرند که همه افتخارات در يک قبيله باشد، اين کلامي است که عمر به صراحت بر زبان آورده است.

مشکل اصلي اين‌ها، اين نبود که دين نداشتند، بلکه فهم ولايت را نداشتند. امامت را با پادشاهي و حکومت اشتباه گرفته بودند.

مهاجرين به اين دو علت نمي‌توانستند علي را بپذيرند و پيامبر (ص) اين را مي‌دانستند، لذا در غدير هم که پيامبر (ص) مأمور مي‌شوند ولايت اميرالمؤمنين را ابلاغ کنند اين آيه شريفه در سه قسمت نازل مي‌شود.

‌بخش اول این بود که ولايت علي(ع) را که به توگفتيم ابلاغ کن. حضرت خوف داشتند که با بيان اين قضيه وحدت مسلمين به اختلاف و تفرقه شديد منجر شود و لذا تأمل کردند.

بعد از مدتي بخش دوم آيه نازل شد که اگر اين کار را نکني رسالتت را انجام نداده‌اي و ‌لحن آيه تند است. باز پيامبر (ص) تأمل کردند و نگران بودند چطور اعلام کنند که جامعه از هم نپاشد تا این که بخش سوم آيه نازل شد: و خدا تو را از شر اين‌ها حفظ مي‌کند.

ولي مهاجرين در مدينه اقليت محض بودند، اقليت چطور مي‌تواند به اکثريت که انصار بودند بگويد ما هم مي‌خواهيم سخن پيامبر (ص) را کنار بگذاريم و علي رهبر نشود و هم مي‌خواهيم خود حکومت را به دست بگيريم؟!

به اين سادگي نيست، لذا دنبال فرصت مناسبي بودند که بتوانند به اين دو منظور برسند. خودشان هم يکپارچه نيستند و متأسفانه خبط انصار با تشکيل سقيفه باعث شد آن‌ها چنين فضايي را در دست بگيرند.

انصار چرا چنين کردند؟ اتفاقاً ‌انصار هواخواه اهل بيت و اميرالمؤمنين بودند و چون از ديرباز دچار اختلاف بودند برايشان بهتر بود که شخص سومي که مرضي طرفين باشد رهبري آنها را بر عهده بگيرد.

انصار به دو علت چنين کردند:
1. آن‌ها از کينه مهاجرين نسبت به اميرالمؤمنين آگاه بودند و مي‌دانستند در هر حال مهاجرين مقابل اميرالمؤمنين خواهند ايستاد و اگر در غدير يا تا پيامبر (ص) زنده بودند نتوانستند مقابل ايشان بايستند، بالاخره با ايشان مخالفت خواهند کرد.

2. انصار در روزهاي آخر عمر شريف پيامبر (ص) شنيدند که آن حضرت ایشان را که اکثريت دارند، به مهاجرين مي‌سپارند و مي‌فرمايند: مبادا بعد از من با انصار بدي کنيد، حتي از بدي بدان انصار درگذريد.

براي انصار سؤال پيش آمد که چرا پيامبر (ص) سفارش ما را به اقليت مي‌کنند، تا اين‌که در روزهاي آخر، پيامبر (ص) کلامي‌گفتند که انصار يقين کردند مهاجرين نخواهند گذاشت علي(ع) روي کار بيايد.

پيامبر (ص) فرمودند: با همه سفارش‌هايي که کردم بعد از من به انصار ظلم‌ها خواهد شد و سپس به انصار فرمودند: شما در قيامت همراه من از خداوند دادخواهي کنيد از کساني که به شما ظلم کردند.

انصار جلسه تشکيل دادند و گفتند: اگر علي(ع) روي کار بيايد او کسي نيست که به ما ظلم بکند. اين نشان مي‌دهد مهاجريني که از علي(ع) کينه دارند جلوي او را خواهند گرفت، چرا بگذاريم قدرت دست آن‌ها بيفتد؟ خودمان بايد قدرت را در دست بگيريم تا جلوي ظلم را بگيريم.

در حالي‌که بي‌بصيرتي کار دست اين‌ها داد. چه به شما ظلم بشود يا نشود، چه مهاجرين نسبت به علي(ع) کينه داشته باشند يا نداشته باشند، تکليف شما اين است که دستور پيامبر (ص) را اجرا کنيد.

اين‌ها تصور کردند اگر خود قدرت را به دست بگيرند جلوي ظلم را گرفته‌اند! لذا مانند زمان جاهليت سقيفه را تشکيل دادند تا در اين مورد تصميم گيري کنند، اما چيزي که از آن فرار مي‌کردند بر سرشان آمد.

با تشکيل سقيفه تريبوني فراهم شد تا مهاجريني که نمي‌دانستند چطور حرفشان را به گوش اکثريت برسانند و آن‌ها را قانع کنند، از آن استفاده کنند. اگر انصار اين خبط را مرتکب نشده بودند مهاجران به هيچ وجه نمي‌توانستند به اين راحتي خلافت را به دست بگيرند.

کار انصار اشتباه محض بود که علي(ع) را کنار زده تلقي کردند. اگر ايمان محکم داشتند بايد به گرد اميرالمؤمنين و اهل بيت که مصيبت زده اصلي بودند مي‌ماندند و تسليت مي‌دادند و آن‌ها را در تجهيز پيکر مطهر پيامبر (ص) همراهي مي‌کردند و سپس علي(ع) را با احترام در جاي پيامبر (ص) مي‌نشاندند، اما بي بصيرتي آن‌ها باعث اين اشتباه بزرگ شد.

 

ادامه دارد ...