ويژگي خاصي كه شهيد مطهري را معلم زمانه كرد...

گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»-زهرا حسینی، كارشناس ارشد فلسفه اسلامي؛ استاد شهید مطهری، را می توان از ابعاد گوناگونی مطالعه کرد: زندگی، شخصیت، تدریس، تعلیم، ابتکار، آثار و... که بررسی تمامی آنها در این مقاله کوتاه نمی گنجد و افزون بر آن گرفتار تکرار مکررات نیز خواهیم شد.

 

در توصیف وی به عنوان معلم همین بس که گفته اند: دو خصوصیت مهم یک معلم، توان علمی و تعالی اخلاقی است و آن بزرگوار از هر دو در حد والایی برخوردار بود.

 

احاطه و تسلط علمی، بیان جذاب در تشریح مطالب علمی، آشنائی با مسائل جدید و مسائلی از این دست از یک سو و ایمان و تعهد عمیق اخلاقی از سوی دیگر ایشان را اسوه منحصر به فردی از یک معلم ساخته بودند.

 

قطعا تمامی این موارد با هم شخصیت ویژه مطهری را ایجاد کرده بودند، اما اگر نگاهی به آثار ایشان داشته باشیم، یک ویژگی اساسی و زیربنائی است که کتب ایشان را از معاصرانشان ممتاز می کند و موجب درخشش آنها تا کنون می شود و آن روشمندی و متدولوژیک بودن تحقیات شهید مطهری است.

 

مهم ترین عامل اثر بخشی مطالعات دینی روشمند بودن آنهاست؛ اصل نخستین روشمندی یک تحقیق نیز مسئله محور بودن آن است. به این معنا که تحقیق با یک مسئله آغاز می شود نه با یک موضوع و آن پژوهش اساسا برای حل آن مسئله شکل می گیرد.

 

لذا در واقع دو گونه شیوه تحقیق داریم: تحقیق موضوع محور و تحقیق مسئله محور. تحقیقات سنتی، اغلب تحقیقاتی موضوع محورند؛ یک اثر پیرامون یک موضوع نگاشته می شود و تمام مطالب مربوط به آن را گرد آوری می نماید، بدون اینکه به مسئله خاصی پاسخ گوید.

 

آثار مطهری چنین نیستند، آنها اغلب برای پاسخ گویی به یک مسئله خلق شده اند، ذهن کاوشگر مطهری ابتدا مسئله را می بیند و سپس برای حل آن مسئله شروع به نگارش مینماید.

 

این امر حتی از عناوین برخی کتب وی نیز معلوم است: مسئله حجاب، مسئله ربا، مسئله شناخت و.... برای روشن شدن مطلب، «حماسه حسینی» مطهری و سایر کتابهایی را که در آن روزگار پیرامون واقعه کربلا نگاشته شده اند در نظر بگیرید.

 

حماسه حسینی صرفا بازگو کردن حادثه کربلا و مرثیه خوانی نیست؛ این کتاب همچون بسیار کتابهای دیگر که تنها به توصیف و نقل می پرازند، در مرحله توصیف صرف نمی ماند؛ بلکه به تبیین و علت یابی می پردازد.

 

شهید مطهری برای نوشتن این کتاب انگیزه دیگری دارد؛ او این کتاب را می نویسد تا از واقعه ای که اصلش در پس دروغ پردازی ها رنگ باخته و بیشتر اسطوره می نماید تا واقعیت، تحریف زدایی کند. او این کتاب را می نویسد تا با تبیین و علت یابی دقیق وقوع حادثه به شبهات پاسخ گوید و سایر آثار او نیز چنین است. لذا اغراق نکرده ایم اگر گفته باشیم در پی پیدایی یک جریان فکری، یک دغدغه، یک شبهه، یک مسئله، این مغز متفکر یک کتاب می نویسد تا به آن پاسخ گوید؛ شگفت انگیز، اما کاملاً واقعی است! آنگاه که ماتریالیسم بیداد می کند، «علل گرایش به مادیگری» را می نویسد؛ هنوز نطفه فمینیسم بسته نشده است که «حقوق زن در اسلام» و «مسئله حجاب» نگاشته می شوند؛ در پاسخگویی به کتاب «دو قرن سکوت»، «خدمات متقابل اسلام و ایران»، در برابر مارکسیسم که بسیاری از افراد به خصوص قشر جوان را به خود جذب می کند، «نقدی بر مارکسیسم» و «نظری به نظام اقتصادی اسلام» به قلم شیخ مرتضی مطهری وارد جامعه می شود و عده بسیاری را از گمراهی و بیراهی می رهاند.

 

چنانکه خود وی در مقدمه عدل الهی می نویسد: «این بنده از حدود بیست سال پیش که قلم به دست گرفته، مقاله یا کتاب نوشته ام، تنها چیزی که در همه نوشته هایم آن را هدف قرار داده ام، حل مشکلات و پاسخگویی به سوالاتی است که در زمینه مسائل اسلامی در عصر ما مطرح است.» مسئله محوری نه تنها خصوصیت کتابهای اوست، بلکه سخنرانی های او نیز در پی حل مسئله اند.

 

آنها یک خطابه معمولی نیستند، یک تحقیق کاملاً علمی هستند. البته اینکه مطهری در برابر هر مسئله شروع به نگاشتن می کند، به معنای گزینش هر نوع مسئله ای نیست. ملاک وی در گزینش مسئله، ضرورت های اجتماعی و دینی است.

 

او شرایط زمان را به درستی درک کرده و با هوشمندی تمام در پی روشنگری بود.وی با توان علمی و دقت و موشکافی از بسیاری از مغالطاتی که باعث ایجاد شبهه شده اند، پرده برمی دارد و بدین ترتیب دفع شبهه می کند.

 

روشمند و متدولوژیک بودن آثار و گفتار شهید مطهری تنها در مسئله محور بودن آثار وی منحصر نمی شود، وی با مهارت های دیگری چون به کار بستن فنون تبدیل مشکل به مسئله، توجه به تشخیص دقیق مسئله پیش از حل آنها وآسیب شناسی حل مسئله مسائل را تشخیص می دهد و با رویکرد تحلیلی- منطقی آنها را به طور دقیق حل می نماید.

 

به امید آنکه روش و سیره مطهری در شناخت همه جانبه مسائل روز و حل آنها همواره پایدار بماند.

 

 

 مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، تهران: صدرا، 1390.

 

 جلوه های معلمی استاد شهید مطهری، تهران: مدرسه، 1388.

 

 فرامرز قراملکی، احد، «مهارتهای روش شناختی استاد مطهری در دین پژوهی»، مقلات و بررسیها، دفتر74، زمستان82.

 

 حمید نگارش، «روش شناختی کلامی استاد مطهری»، فصلنامه پیام، ش88.