اجراي طرح جايگزين بانك انقلابي بزرگتر از هدفمندي است / اقتصاد اسلامی با حرمت ربا از اقتصاد سرمایه‌داری و با حرمت قیمت‌گذاری از اقتصاد کمونیستی جدا می‌شود

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، در ادامه جلسه سیصد و بیست و چهارم از سلسله جلسات «طرح‌ريزي استراتژيك - كلبه كرامت» با موضوع «شورش علیه طمع 11» حجت‌الاسلام حسنی به بحث در زمینه اقتصاد اسلامی و حرمت ربا پرداخت.

فكرهاي جواني كه زمينه‌ساز نجات بشريت مي‌شوند / نظريه‌هاي كوچكي كه بنيان انديشه‌هاي الحادي را از بين مي‌برد

 

حسن عباسی در ابتدا گفت: در این جلسه در خدمت حجت‌الاسلام حسنی هستیم که سال‌ها روی بر روی جریان آزاد سرمایه، جریان مالی و بانک، شكل‌دهي صندوق‌هاي متنوع كه مي‌تواند به تدريج جايگزين بانك‌هاي موجود شود تحقیق و بحث عمیق کرده و سازوكارهاي آن را مورد بررسي قرار داده است. بحث ما در دو بخش مياني و الگوي مورد نظر قرار مي‌گيرد.

این بحث‌ها باید پرداخت شود تا به تدريج به عنوان نظریه قطعی مطرح شده و از حالت فرضیه خارج شود و امکان اثبات پیدا کند و زمینه برای ظهور و بروز این موارد محقق گردد.

نیت اول این است که با این دیدگاه آشنا شوید، نیت دوم این است که فکرهای جوان بتوانند ان قلت کنند و موارد اصلاحی را که به نظرشان می‌رسد مطرح سازند تا کار کیفیت بهتری پیدا کند.

نیت سوم این است که شايد با شنیدن این بحث‌ها جرقه‌ای در اندیشه نسل جوان زده شود و مبدأ و منشأ نظریه‌هایی شوند که بتوانند جامعه بشری را نجات دهند، ممكن است زمينه‌ساز حرف‌های جدیدی شوند که باید از فطرت و عقل برخیزد و مبتنی بر انگاره‌های عقلانی، زمینه را برای نجات بشر فراهم كند.

نکته چهارم این است که محیط، فضای درس، هم‌اندیشی برای نظام طرح‌ریزی استراتژیک و تئوری‌های جامعه‌سازی و اندیشه نظام‌سازی مورد نظر رهبر معظم انقلاب است، طبیعی است که هرکس در این زمینه نظر می‌دهد و فکر می‌کند باید دیدگاه خود را در كنار مسائل مطرح شده دیگر در جلسه ارائه کند و دوستان هم که دامنه این مباحث را می‌شنوند این مباحث را مورد ارزیابی قرار دهند.

امروزه یکی از افتخارات نظام، رویش جوانان دانشجو و طلبه‌ای است که در نظریه‌پردازی در جنبش نرم‌افزاری و نهضت تولید علم دیدگاه‌های جدیدی تولید می‌کنند. ممکن است در ابتدا به دليل جوانی دوستان، حرف‌ها و کارها جوان به نظر برسد، اما مهم این است که در سال‌ها و دهه‌های آینده این خیل عظیم تبدیل به طوفان شود.

این همه جوان و طلبه دانشجویی که شروع به توليد نظریه ‌کرده‌اند مانند گلوله برفی هستند كه تازه راه افتاده و حجم آن کوچک است، ولی وقتي به پایین برسد تبديل به بهمن مي‌شود و بنیان تئوری‌ها و انديشه‌های الحادی را برمي‌کند.

حجت‌الاسلام حسنی از طلاب حوزه علمیه و شاگردان آیت‌الله شبیری زنجانی که سال‌ها بر بحث اقتصاد اسلامی و وجوه تمایز آن با اقتصاد سرمایه‌داری و کمونیستی کار کرده است؛ در اینجا ترکیب و تالیف دیدگاه‌های دانشگاهی و حوزوی ارائه می‌شود.

ربا، جنگ با خدا و از مهم‌ترين حرام‌هاست

حجت‌الاسلام حسني: بحث حرمت ربا جزء اساسی‌ترین و مهم‌ترین حرام‌ها و یا حکم‌های الزامی قرآن است. مرحوم علامه طباطبائی در ذیل آیات مربوط به ربا در سوره بقره این نکته مهم را بیان کردند که خدا هیچ حرامی را به اندازه ربا و یک حرام دیگر متولی اعداء دین، در قرآن حرام نکرده است و این قدر سخت نگرفته است.

اینقدر حرمت ربا سنگین و شدید است كه حتی اسم معصیت‌ها را می‌برند، در مورد بعضی از این معصیت‌ها روایت وجود دارد كه عرش الهی را می‌لرزاند، چرا؟ ما باید فکر کنیم و بفهميم دليل آن چيست. حالا ما حرامي به این مهمی را که وعده جنگ با خداست در طراحي نظام اقتصادی خودمان در کجا قرار داده و چقدر لحاظ کرده‌ایم؟

فرض کنیم که حیله‌های ربا مجاز باشد (از ميان مراجع فعلی تا آنجایی که ما شنیده‌ایم کسی حیله‌های ربا را جایز نمی‌داند)، وقتی شما این حرام را در نظر می‌گیرید حداقل احتیاط این است که با توجه به اهميتي كه اين فعل حرام دارد در طراحی‌ها باید طوری لحاظ کنید که حداکثرها را دیده باشید نه حداقل‌ها را.

گروهی از دوستان طلبه یکی دو سال است یک کار پژوهشی را در دو بخش مباحث نظری و فقهی مربوط به اقتصاد و طراحی جایگزین آغاز کرده‌اند. ما در اين كار پژوهشي به اينجا رسیدیم كه ربا حرام و حدود آن هم زیاد است، خب، اکنون با این بانک چه کار کنیم؟

نگاه تصحيحي به بسياري از ساختارهاي غربي پاسخگو نيست

در یک دیدگاه پژوهشی نگاه به غرب و لوازم غربی تصحیحی است، یعنی می‌خواهند آن را درست کنند، درحالی که بسياري از این حوزه‌ها درست شدني نیست.

در مسائل پاکی و نجسی، یک عین نجاست داریم و یک شیء متجنس. عین نجاست تطهیرپذیر نیست، یعنی اگر در ساختارهایی که از غرب وارد می‌شود به ساختارهایی برخورد کردید و دیدید که گير زيادي در آن وجود دارد، آن ساختار تصحیح‌پذیر نیست.

تلاش سي ساله فقها براي اصلاح نظام بانكي به نتيجه نرسيده است

سی سال فقها زحمت کشیدند و برنامه‌ریزی کردند تا اين ساختار را درست کنند و کار مردم را راه بیاندازند. فقیه می‌خواهد فقه خود را بر اساس نیاز جامعه سامان دهد، حرف خدا را استنباط کند و کار مردم را راه بیاندازد تا مردم به حرام نیفتند، اما با اين حال باز همان آش و همان کاسه است و بساط رباخواری پهن است.

از طريق دوستان روحانی دغدغه‌مند اطلاع داریم كه برخي از روساي بانك‌ها گفته‌اند 80% حقوق ما صوری است. یک پولی از آن طرف داده می‌شود و پولی گرفته می‌شود، مقداری زیادتر روی آن گذاشته ‌شده و تحویل داده می‌شود، اين یعنی همان ربا.

حرمت ربا مهمترين گزاره اقتصادي اسلام است

اولین حکم، بحث حرمت ربا به عنوان مهم‌ترین گزاره اقتصادی اسلام است، که بحث‌هاي فقهی زيادي دارد، اما چیزی که برآورد و جمع‌بندی دوستان ماست همان چیزی است که عرف از ربا می‌فهمد و آن این است که اگر شما پول یا یک شیء دیگر مثل شمش طلا را بدهيد و معادل آن را به اضافه یک شیء بیشتر بگیرید، در قالب هر معامله‌ای که باشد عرف به آن ربا می‌گوید.

بانک درست شذنی نیست باید حذف شود

البته،‌ هیچ مانعی وجود ندارد که بعضی از روایات حیله‌های ربا را تجویز کرده‌اند، آن‌ها روایاتی هستند که جاي بحث دارند و نکاتی در آنها وجود دارد، اما حداقل آن این است که معارض با قرآن هستند و کنار می‌روند.

اولین گزاره حرمت رباست و وقتي از حرمت ربا صحبت مي‌كنيم یعنی بايد بانک را حذف کنیم، چون بانک درست شدني نیست، به اين وسيله ما از اقتصاد غرب جدا می‌شویم.

حرمت قيمت‌گذاري حاكم باعث مي‌شود بازار خود را تنظيم كند

دومین گزاره و حکم الزامی بحث حرمت قیمت‌گذاری حاکم است. مشهور فقهاي قدما یعنی فقهایی که قبل از محقق اول بودند این را ممنوع دانستند، اما مشهور متاخرین یک تئوری برای آن گذاشتند. دوستان ما در تحقيق خود همان نظر مشهور قدما را پذیرفتند.

ما از حرمت قیمت‌گذاری صحبت مي‌كنيم و مي‌گوييم اشخاص اختیار دارند خودشان قیمت‌گذاری کنند. اثرات اقتصادی اين مساله اين است كه بازار خودش را تنظیم می‌کند، اما ممکن است تبانی پیش بیاید و یک عده بازار سیاه درست کنند.

براساس فرموده اميرالمومنين(ع) هر حاكمي بايد به مطلوب‌سازي قيمت بپردازد

دومین گزاره اقتصادی و حکم الزامی که براي هر حاکمي الزامی است، وجوب یا لزوم مطلوب‌سازی قیمت برای فروشنده و مشتری است. اين مساله از این عبارات امیرالمومنین در نامه 3 به مالک اشتر استفاده می‌شود كه فرمودند: « ول یکن البیع سمحا به موازین العدل و اسارن، لا تحجف فی فریقین من البایع و المبتنی» به دو گروه اجحاف نکنید، فروشنده و خریدار.

از این جمله استفاده می‌شود که قیمت و بیع باید اینگونه باشد، برخي از همین جمله استفاده کردند و گفتند امیرالمؤمنین قید می‌گذارد و می‌گوید اگر اجحاف کنید، دولت و حاکم می‌تواند قیمت‌گذاری کند، در حالی که امام علی (ع) می‌فرمایند بیع باید اینگونه باشد.

آقای سیاست‌گذار امور پولی، آقای سیاست‌گذار تنظیم بازار، سیاست‌گذار واردات و صادرات، سیاست‌گذار تنظیم ارز، حواستان باشد كه شما باید بازار، واردات و صادرات، سیاست‌های پولي و انبساط و انقباض‌های پولی را به گونه‌اي تنظیم کنید که فروشنده اذیت نشود، چون او زحمت کشیده و کار تولید کرده است.

قیمت باید در توازن خریدار و فروشنده تعیین شود

امیرالمؤمنین در همین خطبه سفارش و توصيه به تجار می‌کنند و مي‌گويند اين افراد از بحر و جبل کالا می‌آورند و در شرایط سخت توزیع می‌کنند، اکنون باید كالاي خود را با قیمت مناسب بفروشند، از سوي ديگر خریدار هم باید كالا را با قیمت مناسب بخرد که گران نباشد و اذیت نشود، همه این‌ها با هم تعادل و توازن ایجاد مي‌کنند.

حرمت قيمت‌گذاري، اقتصاد ما را از اقتصاد كمونيستي جدا مي‌كند

گزاره دوم كه حرمت قیمت‌گذاری است ما را از اقتصاد کمونیستی جدا می‌کند، اين گزاره مالکیت خصوصی را به رسميت مي‌شناسد و مي‌گويد مردم بر ملك خود اختیار و سلطنت دارند «الناس مسلطون علی اموالهم» و می‌توانند ملك خود را بفروشند. روایت هم داریم كه هرکس می‌تواند ملك خود را به هر قیمتی که می‌داند بفروشد و کسی نباید براي او جبری قرار دهد.

با حرمت ربا از اقتصاد سرمایه‌داری یا سرمایه‌گرایی و با حرمت قیمت‌گذاری از اقتصاد کمونیستی جدا می‌شویم و به سمت احترام به مالکیت خصوصی افراد می‌رویم.

آخرین گزاره که این امر را تنظیم می‌کند این است که حکومت و حاکم بايد قیمت را برای فروشنده و خریدار تنظیم و مطلوب کند.

در اقتصاد اسلامي خداوند قيمت‌ساز است و قيمت‌ها را بالا و پايين مي‌برد

اصلي وجود دارد كه در روايات نيز مطرح شده و بسيار زيباست. اين اصل مي‌تواند به هر گزاره‌اي در مسايل اقتصادي اعم از اشتغال، بهره‌وري، از بين رفتن فقر و تامين عدالت پاسخ دهد، اين اصل مي‌گويد كه همه چيز به دست خداست. روایت‌هایی داریم که می‌گوید مالکیت را خدا گذاشته و قیمت‌ها به دست اوست و او قیمت‌ها را بالا و پایین می‌برد.

حالا یک واقعیت اقتصادی داریم و یک فضای شخص عامل اقتصادی، در واقعیت اقتصاد اگر بخواهیم این را بگوییم باید اصالت تغییر قیمت و به دست خدا بودن قیمت و خدا ساز بودن قیمت را مطرح كنيم.

اصالت خدا ساز بودن قیمت یعنی چه؟

اصالت خدا ساز بودن قیمت، يعني سرمايه‌دار و نيروي كار هر دو در اسلام محترم هستند و برای آنها یک سازوکار قانوني در نظر گرفته شده، اما هیچ کدام اصالت ندارند، یعنی گیر و پیچ اقتصاد در قیمت آن است و قیمت را خداوند بالا و پایین می‌کند.

وقتي ربا ممنوع است شما نمی‌توانید آن را تضمین کنید، الان یک پولی می‌دهید و شش ماه دیگر این پول یک‌ونیم برابر شده است، اگر شما این را در جریان واقعی اقتصاد بیاورید، حداقل باید دو معامله انجام دهيد، مثلا فرض کنید که شما یک میلیون تومان دارید، برای اینکه از ربا دور باشید با آن چیزی را می‌خرید و حالا می‌خواهید بفروشید این وسط یک ریسک وجود دارد، شما ممکن است آنچه را که خریدید با یک قیمت خوب بفروشید، ممکن است مجبور شوید به همان قیمت بفروشید يا ممکن است مجبور شوید زیر قیمت بفروشید.

شيطان رباخواران را مسخ مي‌كند

اکنون در این آیه شریفه تأمل کنیم: « الذین یاکلون ربا لایقومون الا کما یقوم الذی یخبط الشیطان من الناس» آن‌ها بلند نمی‌شوند، مگر اينكه انگار شیطان آن‌ها را مسخ کرده است، اینقدر گیج هستند، حالا بعضی‌ها مي‌گويند اين آيه در مورد قیامت است و بعضی مي‌گويند در مورد همین حالاست.

خداست كه رغبت‌ها را مديريت و كالاي كم ارزش را ارزشمند مي‌كند

پس نقطه نهایی اقتصاد قیمت است و قیمت هم دست خداست، خداست که رغبت‌ها را مدیریت می‌کند، خداست که سازوکاها را هماهنگ می‌کند، یک‌دفعه می‌بینید قيمت كالايي كه شما توليد كرديد و خیلی کم ارزش بود بالا می‌رود و رغبت به آن زياد مي‌شود.

مثلا سرمایی که چند سال پیش در قم آمد خیلی طولاني شد، یادم است در آن سرما مغازه‌ای در خیابان صفائیه زنجیر کفشي را كه 100 تومان مي‌ارزيد 200 تومان قيمت زده بود.

خلاصه خداست که رغبت‌ها، نسبت‌ها و شرایط را تنظیم می‌کند و همه چیز در دست اوست. اینجاست که اقتصاد توحیدی می‌شود، یعنی نظام اقتصادي اسلام با نظام‌های اخلاقی و سایر نظام‌های آن کاملا هماهنگ می‌شود و نگاه بشر کاملا به آسمان و خداست.

سازوكار بانك اصلاح شدني نيست و بايد به فكر طرح جايگزين باشيم

وارد بحث طرح جایگزین بانک می‌شویم، وقتی گفتیم ربا حرام است باید به فکر طرح جایگزین بانک باشیم، چون سازوکار بانک به گونه‌اي است که اصلاح‌پذیر و تطهیرپذیر نیست و ساختار اقتصادی ربا را دارد.

پولي كه در بانك به‌عنوان يك نهاد سودآور موجود است از مردم جمع شده است، چون ما به مردم وعده دادیم که به آنها سود می‌دهیم. خود بانک هم می‌خواهد سودآوری کند، هزینه هم که بسيار بالاست و تبلیغات تلویزیونی هم دارید، روز به روز هم چهره‌های بانک تغيير كرده و مدل‌های ساختمان‌هايشان دائما پیشرفته‌تر می‌شود.

خلاصه این كه، علاوه بر هزینه‌های بانک و سودآوری بانک به اضافه تعهدی که نسبت به سود دارد، یک رقابت سنگین هم بین بانک‌ها ايجاد شده است، حالا بانك بايد چه کار کند؟ باید از آن عامل اقتصادی که می‌آید وام یا تسهیلات بگیرد پول بالاتری و به طور تضمینی بخواهد؟ چگونه می‌خواهید این ساختار را اسلامی کنید و ریسک موجود در عقود مشارکتی را اینجا بیاورید؟

در عقود مشاركتي ريسك وجود دارد

در عقود مشاركتي اگر عامل اقتصادی سود نکند، سرمایه‌گذار و عامل اقتصادی هردو بهره‌ای نمي‌برند، اما در بانک اینگونه نيست، بنابراين در عقود معادله‌ای ریسک وجود دارد. آن‌ها اصطلاحی به نام عقود با سود ثابت دارند كه فروش اقساطی و اجاره به شرط تملیک را قرار دادند در حالی که هر دو آنها اشکال شرعی دارند. از نظر فقها این دو راهکار اشکال دارد مضافا بر اینکه حیله رباست.

بارها در تبلیغ از من پرسیدند که این کارهای بانک چه فرقی با ربا دارد؟ گاهی سعی می‌کنم توجیه کنم، ولي می‌گویند؛ بابا به حضرت عباس رباست.

یکی از دوستان می‌گفت در حرم شاه عبدالعظیم هیئتی از این بانک‌ها آمده بودند كه پیرمردی بلند شد و داد می‌زد كه همین کم بود که شما بانکداران و رباخواران هیئت بزنید. این‌ها دریافت‌های مردم است از همان چیزی که در مورد عرف گفتم.

اگر دکتر عباسی داد می‌زند كه ربا جنگ با خداست، نمی‌خواهد بگوید که من فقیه هستم، بلكه به عنوان یک نفر از عرف حرف خودش را می‌زند. ايشان می‌بیند که يك نفر پول خود را به بانک می‌دهد و مقدار اضافه‌اي دريافت مي‌كند، آخر مگر ربا چیست؟

اجراي طرح جايگزين بانك انقلابي بزرگتر از هدفمندي يارانه‌هاست

ما بايد طرح جایگزین ارائه کنیم، اين طرح جایگزین دو ویژگی بسیار مهم دارد: 1- از ربا و شایبه ربا کاملا تهی است 2- اجرای آن انقلابي در اقتصاد ایجاد می‌کند و از طرحي مانند طرح هدفمند کردن یارانه‌ها خیلی بالاتر است.

ادامه دارد...