نرخ بهره و سود تسهيلات بانكي به كاهش اشتغال منجر مي شود/ تخريب فرهنگ قرض با تبليغ جايزه براي حساب‌هاي قرض‌الحسنه/ قرض‌الحسنه؛ عامل كاهش فساد و فاصله طبقاتي

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، در ادامه جلسه سیصد و بیست و چهارم از سلسله جلسات «طرح‌ريزي استراتژيك - كلبه كرامت» با موضوع «شورش علیه طمع 11» حجت‌الاسلام حسنی به بحث در زمینه اقتصاد اسلامی و طرح جايگزين بانك پرداخت.

طرحی که به عنوان جايگزين بانك ارائه می‌شود چهار بخش دارد؛

بخش مقدماتی: در ابتدا باید مشخص کنیم که بانک بر چه مبنا و بر اساس چه بخشی از نیاز جامعه بوده است و هم چنین این طرح جایگزین برای چه آسیب‌هایی راه‌حل ارائه می‌دهد؟

خاستگاه طرح جایگزین: که دو فصل دارد، فصل اول؛ آسیب شناسی ساختاری نظام بانکی.

اشكالات بانك ساختاري است نه روبنايي

وقتی از آسیب‌شناسی ساختاری صحبت مي‌كنيم یعنی ساختار اشکالاتي دارد كه اگر بخواهيم اين اشکالات را برطرف کنیم باید ساختار را به هم بریزیم، اکنون حرف ما این است که بانک اشکالات ساختاری دارد نه اشکالات روبنایی.

اولین مسئله رباست، گفتيم كه بانک یک نهاد سودآور اقتصادی است، نه یک نهاد عام‌المنفعه و هزینه‌هایی دارد که طبیعتا باید پول آن هزينه‌ها را از جايي تامين كند.

بین بخش واقعی اقتصاد و بخش مالی از جهت میزان تحمل ریسک و دریافت سود عدم تطابق وجود دارد. وقتي يك عامل اقتصادی به بانک مراجعه می‌کند و درخواست وام و تسهیلات دارد بانک سازوکاری درست می‌کند که هم به پول خودش برسد؛ بعلاوه اضافه سود خود را هم می‌گیرد، این طرف بانک ریسک نمی‌کند.

ریسک تلف و ریسک بازار؛ از ریسک‌های مهم

یکی از این ریسک‌ها، ریسک بازار است که اسلام هم روی همین مساله حرف دارد. در بحث حرمت ربا، بازار بالا و پایین می‌شود و احتمال تلف شدن سرمایه وجود دارد، ریسک تلف و ریسک بازار از ریسک‌های مهم هستند که ما با آن‌ها سروکار داریم.

ضرورت وجود همخواني بين بخش واقعي توليد و بخش مالي

عقلانیت اقتصادی و روانی ایجاب می‌کند که بین بخش واقعی «تولید، خدمات، توزیع» و بخش مالی «عرضه‌هایی که برای مردم پول را تولید می‌کند» از جهت تحمل میزان ریسک همخوانی وجود داشته باشد؛ يعني وقتي ضرري اتفاق مي‌افتد عامل اقتصادي و سرمایه‌گذار هر دو متحمل آن ضرر شوند،‌ هم‌چنین زمانی که سودآوری بالایی رخ می‌دهد هر دو از آن متنعم گردند.

حرمت ربا حس برابري را در جامعه تقويت مي‌كند

به عنوان مثال اگر بگوییم ربا حلال است و بخواهیم به صورت عقلانی جامعه را اداره کنیم، باید چه کار کنیم؟ می‌خواهیم نهادی درست کنیم که یک طرف سرمایه‌گذار و طرف دیگر عامل اقتصادی باشد، باید اين نهاد را طوري تنظیم کنیم که اگر اتفاقی افتاد هر دوی آن‌ها ضرر و سود کنند، چنین حالتی حس تعادل و برابری را در اجتماع تقویت ‌کرده، سردی و بی‌مهری را کاهش داده و از اصطکاک‌ها و شکاف‌ها جلوگیری می‌کند.

عامل اقتصادی زحمت می‌کشد و گاهی به سود نمی‌رسد در این حالت سرمایه تلف می‌شود، اکنون باید اقساط بانک را هم بدهد، اینجاست که با بانک درگیر ‌شده و شکاف ایجاد می‌شود.

تعامل عامل اقتصادي با سرمايه‌گذار بدون دخالت بانك

بانک یک واسطه بزرگ و پر هزینه و یک نهاد انتفاعی و سودآوراست، اگر به جای واسطه قرار دادن بانک، سرمایه‌گذار به طور مستقیم با عامل اقتصاد تعامل داشته باشد هم سرمایه‌گذار به سود بیشتری می‌رسد، هم عامل اقتصادی، به شرطی که طبق حکم شرعی عمل کنند، حتی در صورتی که تناسباتشان هم ربوی باشد، یعنی سرمایه‌گذار پول ربوی به عامل اقتصادی بدهد یک واسطه در اقتصاد حذف شده و بانک کنار گذاشته مي‌شود.

بانک‌ها برای سودآوری بیشتر تبليغ می‌کنند و کسانی را که می‌خواهند کار اقتصادی انجام دهند تشویق به سپرده‌گذاری می‌نمايند، در صورتی که اگر در جامعه ربا نباشد مردم به صورت طبیعی به دنبال کار اقتصادی و تولیدی هستند و با نظاماتی که اسلام ایجاد می‌کند نيت افراد این است که مشکلی را حل کنند و پول به دست آورند، ولی در تبليغات مطرح مي‌شود که سود بیشتر به سپرده‌های سرمایه‌گذاری پرداخت مي‌شود.

تبليغ جايزه براي حساب‌هاي قرض‌الحسنه فرهنگ قرض را تخريب مي‌كند

همچنین در بخش قرض‌الحسنه که يك كار قربة الي‌الله و نیکوکارانه‌ است، تبليغ مي‌شود كه پول خود را در بانک بگذارید تا جايزه برنده شويد. بانک به شما جايزه مي‌دهد چون بخشی از آن پول را برای قرض‌الحسنه استفاده می‌کند (البته با تناسباتی که خودشان دارند کارمزد هم می‌گیرند)، بخش دیگر آن را هم برای جریان‌های سودآور و تسهیلات خود به كار مي‌گيرد.

بدين ترتيب، بانک در اینجا از تبلیغات تلویزیونی نفع می‌برد، همین کار فرهنگ قرض‌الحسنه را در جامعه تخریب می‌کند، چون وقتی شما پولی دارید و برادر یا دوست شما می‌خواهد این پول را به او قرض دهید تا يك ماه یا یک سال دیگر به شما بر‌گرداند و شما به او قرض می‌دهید، پیش خودتان محاسبه می‌کنید که اگر پولم را قربة الی‌الله در بانک مي‌گذاشتم جايزه‌اي هم در قبال آن دريافت مي‌كردم.

اینجاست که فرهنگ قرض تخریب می‌شود، فرهنگ قرضی که در روایات متعدد آمده که اگر صدقه دهید ده ثواب می‌برید ولی اگر قرض بدهید هجده ثواب می‌برید.

دين با اقتصاد گره خورده است

تناسباتی که بانک ایجاد كرده، فرهنگ را تخریب می‌کند و اقتصاد یکی از مسائل مهم و تاثیرگذار در فرهنگ است. «کاد الفقر ان یکون کفرا» یعنی دین شما با اقتصادتان گره خورده است و تناسبات اقتصادی تاثيرات زيادي روی فرهنگ می‌گذارد، یکی از تناسبات اقتصادي بانك تبليغات است كه تناسبات فرهنگ را به هم می‌ریزد.

اساس جوامع غربي مهندسي اقتصادي و اساس جامعه ما فرهنگ و ايمان است

مقام معظم رهبری در مورد مهندسی فرهنگی بحثي داشتند و مي‌فرمودند غربی‌ها اساس جامعه خود را بر مهندسی اقتصادی قرار می‌دهند، ولی ما همه چیز خود را بر اساس فرهنگ و ایمان مهندسی می‌کنیم، نه بر اساس اقتصاد و شما می‌بینید که بانک در این قضیه جایگاه خوبی ندارد.

از ويژگي‌هاي بانك فساد بالا است/ از ابتدا واژه اختلاس در كنار نام بانك بود

يكي از ويژگي‌هاي بانك فساد بالا است، ما از ابتدا واژه اختلاس را در مورد بانک شنیدیم و الان هم می‌شنویم، البته این فسادهایی است که ظاهر می‌شود و ممکن است فسادهایی هم وجود داشته باشد که ظاهر نشود.

فساد بانك بالاست، چون نهادی انتفاعی است و در جایگاه بسيار مهمي ایستاده كه پول در آنجا جمع‌آوری می‌شود و قدرت و نقدینگی در بانك بسيار بالاست.

فساد بانك بالاست زيرا پيچيدگي آن بالاست

نکته دوم اين است كه پیچیدگی بانك خیلی بالاست، ببنید همین قضیه ال سی‌ها که اخیرا اتفاق افتاد توجه و دقت می‌خواهد، از اینجا گریزگاه وجود دارد و طرف می‌تواند فرار کند، نظارت وجود دارد، ولی سازوکار بانك انتفاعی و پیچیدگی‌های آن نیز بالاست، طبیعتا فساد نيز در چنین دستگاهی بالا خواهد بود.

در بسياري از گزينه‌هايي كه گفتيم ربا وجود دارد، ولی یک نفر می‌گوید ربا اصلا حلال است، اولویت اقتصادی برای من وجود ندارد و من آدم سکولاری هستم و دین‌دار نیستم، ما برای او این گزینه‌ها را می‌گوییم.

ضرورت در نظر گرفتن عامل ريسك در فعاليت‌هاي اقتصادي

بانک در فضای اقتصاد و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی پیچیدگی ایجاد می‌کند، یعنی وقتی می‌خواهید در اقتصاد سنجش کنید باید عامل ریسک را در نظر بگیرید.

بايد محاسبه كنيد كه اگر من پول را در این کار سرمايه‌گذاري كنم چه عواملی وجود دارد که ممکن است سرمایه من را تلف کند و به سودآوری نرسد یا اگر به سودآوری رسید سود آن پايین باشد؟ این مسائل طبیعی است که هر آدم عاقلی در بررسی‌های اقتصادی خود بايد اين محاسبات را انجام دهد.

در نظر گرفتن عامل نرخ بهره به كاهش ميزان اشتغال منجر مي‌شود

شما در مناسبات اقتصادي خود بايد عامل نرخ بهره و سود تسهیلات را در نظر بگیرید، عنصر سود تضمینی که بانک عملا در فرایند جذب و اعطای سرمایه خود بر اساس داد و ستد اقتصادی دارد با بخش واقعی اقتصاد که بر تغییر و تحول و عدم ثبات استوار است ناسازگار است.

نتیجه و خروجی این اتفاق چیست؟ وقتی شما این عامل را در کنار عوامل دیگری که باید در تصمیم‌گیری لحاظ کنید قرار می‌دهيد تصمیم‌گیری سخت می‌شود و هنگامي كه تصمیم‌گیری سخت شد انسان‌ دیر به نتیجه می‌رسد که ریسک کند و پول خود را در سرمایه‌گذاری اقتصادی بگذارد، در نتيجه ميزان اشتغال كاهش مي‌يابد.

محدودیت در اعمال سیاست‌های اقتصادی

بانک اگر وام ندهد آیا می‌تواند به حیات خود ادامه دهد؟ بانک به طور طبیعی باید وام و تسهیلات بدهد و در قبال این تسهیلات سود دريافت کند.

در مباحث نظری، سیاست‌های پولی، سیاست‌های مطلوب‌سازی قیمت برای فروشنده و مشتری که یکی از اجزای سیاست‌های پولی است مطرح می‌شود.

مسئولین در سیاست‌های پولی به این نتیجه رسیدید که باید مسائل انقباضی را در نظر بگیرید، سیاست انقباضی یعنی اجازه ندهید نقدینگی در جامعه زیاد شود که در همین قضیه اخیر سکه هم همین‌گونه شد.

خلق پول كمتر منجر به كاهش تورم خواهد شد

بانک و مسئولان اقتصادی سود سپرده‌ها را بالا بردند و گفتند بانک کمتر سود و تسهیلات دهد، سیاست‌های انقباضی گاهی اعمال می‌شود ولی کم است، خلق پول کمتر باید اتفاق بیفتد تا تورم و نقدینگی پایین بیاید که بانک در این قضیه محدودیت دارد.

اشكال مشترك بانك و بورس عدم جذب انسان‌های ریسک‌پذیر است

عدم جذب افراد ریسک‌پذیر اشکال مشترک بانک و بورس است، وقتی در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنید ریسک دارد، اما ریسک آن نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم در احداث یک شرکت یا یک کارخانه پایین است. ریسک احداث يك كارخانه بالاست، اما سودآوری آن نيز بالا خواهد بود.

آدم‌ها در مسائل اقتصادی به چند دسته تقسيم می‌شوند؛ یکی از این تقسیم‌بندی‌ها عبارت است از آدم‌های ریسک‌پذیر و آدم‌های ریسک‌گریز.

اگر سازوكاري براي افراد ريسك‌پذير وجود نداشته باشد، به سمت خلاف می‌روند

در جامعه ما آدم‌های ریسک‌گریز زیاد هستند كه مي‌گويند سود پول من کم باشد ولی مطمئن باشم که به آن می‌رسم؛ آدم‌های ریسک‌پذیر هم وجود دارند که می‌خواهند یک شبه به همه جا برسند. اگر شما سازوکاری برای آدم‌های ریسک‌پذیر در نظر نگیرید به دنبال کار خلاف می‌روند، در صورتی که اگر یک فضای کاملا سالم باشد شخصیت اجتماعی آنان را هم بالا می‌برد.

بخش دوم: بررسی نیازها

پنج نیاز وجود دارد که باید در طرح جایگزین برای آن برنامه‌ریزی کنیم:

نيازهاي مادي كه بايد در طرح جايگزين به آنها توجه كنيم

1- نیاز به خدمات پولی نظیر نگهداری پول، دسته چک، خودپرداز و امکانات اين چنيني که بانک برای جذب پول شما در نظر مي‌گيرد.

2- نیاز به مساعدت‌های پولی در قالب وام‌های قرض‌الحسنه که بانک برای ازدواج و برخی تسهیلات دیگر (که البته آن هم با کارمزد همراه است) در نظر گرفته است.

3- نیاز به کسب سود از قبال سرمایه‌های کوچک و بزرگ؛ يعني شما سرمایه‌ای دارید، اما خودتان توانایی کار اقتصادی ندارید یا نمی‌خواهید کار اقتصادی انجام دهید، مردم پول‌های خود را در بانک می‌گذارند که به آن‌ها سود بدهند و یکی از نیازهایی که بانک برطرف می‌کند همین نیاز مردم است.

4- نیاز به سرمایه برای تامین مالی طرح‌های مولد اقتصادی؛ يعني عاملین اقتصادی در بانک تسهیلات می‌گیرند.

5- نیاز به دستیابی به کالاها و خدمات مصرفی با بازپرداخت مدت‌دار و قسطی؛ مردم برای آنکه بتوانند مسائل مصرفی خود را پوشش دهند از بانک تسهیلات فروش اقساطی و غیره می‌گیرند.

نيازهايي كه بانك به آنها پاسخ نمي‌دهد

یک سری از نیازها هم وجود دارد که بانک به آن‌ها پاسخ نمی‌دهد، از قبيل:

1- تعالی بخشیدن به فرهنگ؛ مردم با یکدیگر تعاملات اقتصادی دارند، شما بايد مناسبات اقتصادي را به گونه‌اي تنظيم كنيد كه اگر كسي رشد اخلاقي ندارد به رشد اخلاقي و فرهنگي دست يابد، ولي این نیاز با تناسباتی که بانک در حال حاضر ایجاد کرده است برطرف نمی‌شود.

2- گسترش عدالت و رفع تبعیض، کمک به کاهش فقر و امهال بدهکار؛ يعني به كسي که بدهکار است مهلت دهید نه اینکه مدام برای او دیرکرد و جریمه بگذارید.

4- نیاز به عاملین اقتصادی متخصص، متعهد و دارای توان مدیریت؛ کسی که این ویژگی را دارد و یک عنصر مفید اقتصادی است، اما هیچ‌ پولی ندارد در اعتبارسنجي بانک نمره منفي كسب مي‌كند و به او تسهيلات نمي‌دهد.

طرح جایگزین بانک سه بخش دارد:

1- شبکه خدمات قرض الحسنه 2- بازار سرمایه‌گذاری 3- بازارهای تخصصی غیر نقد

ما در این جلسه فقط به طور خلاصه به شبکه خدمات قرض‌الحسنه مي‌پردازيم.

شبکه خدمات قرض‌الحسنه: شما در هر طرحی که بخواهید انجام دهید باید توجه کنید که نیازها و ظرفیت‌ها چیست؟ شریعت به شما چه اجازه‌ای می‌دهد؟ و محدودیت‌های شما کجاست؟

نیازها: پنج نیاز را شمردیم که دو نياز از آن نیازها را در شبکه خدمات قرض‌الحسنه پوشش می‌دهیم.

نیاز به خدمات پولی و نیاز به وام‌های قرض الحسنه

امکانات و محدودیت‌ها در اینجا چیست؟ این نکته واضح است که با پاسخ‌گویی به نیاز گروه اول یعنی کسانی که خدمت پولی می‌خواستند، پول خود را در اختیار ما می‌گذارند که در قالب قرض آن را به ما می‌دهند و ما نیاز گروه دوم را با ان می‌توانیم پوشش دهیم.

در سال 86 طبق کتابی که جناب دکتر داوودی دارند، حجم کل حساب‌های قرض‌الحسنه اعم از جاری و پس‌انداز (همانی که قرعه‌کشی دارد) پنجاه و سه میلیارد تومان بوده است، این مبلغ اگر در قرض‌الحسنه استفاده شود نیازهای مصرفی همه مردم را پوشش می‌دهد؛ چون همه مردم محتاج قرض‌الحسنه نیستند و آن دسته هم كه نياز دارند باید مدیریت شوند.

حال این سوال مطرح مي‌شود كه هزینه ارائه خدمات پولی از کجا تامین می‌شود؟ و محدودیت آن چیست؟ محدودیت بحث حرمت رباست، من نمی‌توانم پولی به شما بدهم و شما مبلغی اضافه‌تر به من بدهید و من با این پول اضافه شبکه‌ام را سازمان‌دهی کنم. وقتی ربا حرام است سودی از شخص گرفته نمی‌شود، حتي اگر کم باشد.

اكثر مراجع كارمزد را تاييد كرده‌اند

در مورد کارمزد بحث فقهی وجود دارد، الان اکثر مراجع بزرگوار کارمزد را تایید کرده‌اند، ولی در حوزه کسانی هم هستند که بر آن اشکال وارد مي‌كنند و خود ما هم اشکالاتی بر آن داریم.

كارمزد راه ربا را باز مي‌كند

کارمزد راه ربا را باز می‌کند، یعنی طرف به اسم کارمزد سود می‌گیرد و هیچ مرجعی برای تعیین کارمزد مشخص نشده است جز آن کسی که وام می‌دهد، این زمینه ربا را ایجاد می‌کند و مشکل‌ساز است، در حالي كه ما در طراحی خود کارمزد نداریم.

خب، (یک طرح دیگر اینکه) سراغ کارمزد نرویم و از خدمات پولی اجرت بگیریم، دکتر سمسامی در جلسه‌ای گفتند که بانک انگلیس از خدمات پولی که ارائه می‌دهد اجرت می‌گیرد، ولی به نظر می‌رسد که این کریمانه نیست، ما در این سیستم می‌خواهیم از همین پول به مردم خدمات قرض‌الحسنه بدهیم.

قرض‌الحسنه بدون سود و كارمزد جامعه را به عدالت نزديك مي‌كند

یکی از امکانات بودجه دولت است، دولت بايد یک نهاد را برای مردم در نظر بگيرد که دائم به مردم قرض‌الحسنه بدون سود و کارمزد بدهد، چون اين مساله واقعا مردم را به عدالت نزدیک می‌کند.

اعطاي قرض‌الحسنه موجب كاهش فساد و فاصله طبقاتي مي‌گردد

اعطای قرض‌الحسنه به نیازمندان متقاضی جلوی بسیاری از مفاسد و بزهکاری‌ها را که برای دولت هزینه‌بر است می‌گیرد. دولت می‌تواند به جای این هزینه‌های سنگین، ردیف بودجه‌ای برای خدمات پولی و قرض‌الحسنه در نظر بگیرد، ضمن اینکه احیای این منبع ارزشمند و توزیع صحیح آن می‌تواند به گسترش عدالت و امید به کاهش فاصله طبقاتی که از وظایف مهم دولت است کمک کند.

دومین منبع برای پوشش هزینه‌های این سیستم مردم هستند، انگیزه‌های نیکوکارانه مردم کم نیست. شما بايد برای مردم تبیین کنید که صدقه ده ثواب و قرض هجده ثواب دارد، هم‌چنین نهادی کاملا عام‌المنفعه درست شده که به مردم خدمات پولی بدون سود و بدون کارمزد به مردم می‌دهد.
 

 

ادامه دارد...