فتنه 88 مانند فتنه جمل بود/ رهبری در رفع فتنه به امام‌ علي‌ اقتدا كرد/ بهترين راه دفع فتنه با كمترين زيان چيست؟

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو» - زهرا سالاری طرزقی؛ سلسله وقایع و رویدادهایی که به دنبال رفتارهای غیرقانونی برخی نامزدهای انتخابات دهم ریاست جمهوری و طرفداران آنها در سال 88 در کشور رخ داد، علاوه بر اینکه عظمت و دستاوردهای این حماسه عظیم را تحت‌الشعاع خود قرار داد، باعث شد جامعه اسلامی وارد دوران جدیدی گردد که مقام معظم رهبری از آن به عنوان دوران فتنه یاد نمودند.
 

با توجه به اینکه شباهت‌های فراوانی میان این حادثه و حامیان فتنه با رفتارهای برخی خواص دوران خلافت حضرت علی (ع) می‌توان یافت بر آن شدیم تا این مسئله مهم (فتنه) را براساس کلام گهربار امیرالمومنين در نهج البلاغه مورد تبیین و بررسی قرار دهیم و مشخص نماییم فتنه چیست، چه عواملی باعث پیدایش فتنه در جامعه اسلامی می‌گردد و در صورت ابتلای جامعه به آن راه‌های رفع آن چیست؟
 

در غبار فتنه انسان توانايي تشخيص دوست و دشمن را ندارد
 

مقام معظم رهبری فتنه را حادثه غبارآلودی می‌دانند که انسان در آن شرایط، توان تشخیص دوست یا دشمن را ندارد. در این شرایط است که انسان نمی‌تواند تشخیص دهد چه کسی به نفع مردم سخن می‌گوید و چه کسی با غرض وارد میدان شده تا از شرایط موجود به نفع خود استفاده کند و از کجا تحریک می‌شود؛ چرا که همه جا را ابر فتنه پر کرده، حق و باطل با هم درآمیخته و راه راست ناشناخته ‌مانده است.
 

دسته‌بندي حضرت علي(ع) از مردم جامعه
 

حضرت علی(ع) در این مورد جامعه را به سه دسته تقسیم می‌نماید: گروه اول کسانی هستند که به راستی مصداق «الذین سبقت لهم من الله الحسنی» می‌باشند؛‌ آنها حق طلبان آگاه و مخلصي هستند که به لطف خداوند از توطئه‌های شوم در امان می‌مانند.
 

گروه دوم دنیاپرستان بهانه‌جو هستند که به بهانه حق، راه باطل را طی می‌کنند و گروه سوم افراد ساده‌لوح و نادانی هستند که کورکورانه و بدون فکر از فتنه‌انگیزان تبعیت کرده و ناخودآگاه شرایط را در جهت منافع پلید آنها هموار می‌سازند.
 

حال مسئله مهم این است که چه عواملی باعث ایجاد این شرایط می‌شود؟ با نگاهی گذرا به وقایع فتنه 88 و فتنه دوران خلافت حضرت علی(ع) موارد زیر قابل استنباط است:
 

مهمترين عامل ايجاد فتنه در كلام حضرت امير(ع)
 

1- دنیاپرستی و پیروی از هوای نفس: این عامل را می‌توان مهم‌ترین عامل ایجاد فتنه ذکر کرد و همین عامل می‌تواند انسان را از اوج بندگی و عزت به ورطه ذلت بکشاند. داستان طلحه و زبیر در این مورد مثال زدنی است.
 

اینان در زمره نخستین افرادی بودند که به رسول گرامی اسلام(ص) ایمان آوردند و در تمام جنگ‌ها حضور داشتند، اما بعد از بیعت با علی (ع) هنگامی که شاهد تقسیم بیت‌المال به طور مساوی بودند - برخلاف خلفای پیشین که مرسوم بود به نسبت تقدم افراد در ایمان آوردن به اسلام از بیت‌المال سهم داشته باشند- همچنین وقتی از رسیدن به حکومت بصره و کوفه ناامید شدند، به بهانه‌های مختلف از جمله خون‌خواهی عثمان که در قتل او شریک بودند، به فتنه و آشوب پرداختند؛ چرا که دنیا و ظواهرش آنها را فریفت.
 

فرونشاندن آتش حرص و طمع مدعيان پيرو خط امام با ايجاد فتنه
 

نظیر رفتارهای این افراد را در فتنه 88 شاهد بودیم، همان افرادی که قبل از انتخابات خود را پیرو خط امام و ولایت فقیه معرفی مي‌نمودند و از سابقه درخشان 30 ساله خود در خدمت به انقلاب اسلامی دم می‌زدند ضمن اینکه خود را پیروز میدان می‌دانستند، به محض اعلام نتایج شمارش آرا و ناامیدی از رسیدن به قدرت با طرح مسئله تقلب دست به شورش زده و چهره متفاوتی از خود به نمایش گذاشته و برای فرونشاندن آتش حرص و طمع خود افراد ساده‌لوح و نادان را با خود همراه ساخته و آن حادثه عظیم و تاسف بار را ایجاد كردند.
 

این مسئله حاکی از آن است که فتنه زمانی شروع می‌شود که فزون طلبی‌ها آشکار می‌گردد و قوانین الهی در مسیر مطامع شخصی تحریف مي‌شود. حضرت علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «طلب الدنیا راس الفتنه» دنیا خواستن ریشه فتنه و گرفتاری است.
 

این در حالی است که حضرت علی(ع) بعد از رحلت پیامبر(ص) با آن که بر حقانیت خود ایمان داشتند، اما خلافت را به دلیل سالم ماندن جامعه از فتنه و حفظ وحدت مسلمین ترک نمودند، هر چند غرض امام (ع) از پذیرش خلافت چیزی جز اصلاح حال مسلمین نبود (والله لاسلمن ما سلمت امور المسلمین).
 

باطل هميشه لباس حق مي‌پوشد
 

2- آمیختن حق با باطل: حضرت علی (ع) در این باره می‌فرمایند: «هیچ‌گاه باطل با چهره باطل عرضه نمی‌شود، بلکه با لباس حق بر مردم عرضه می‌شود، مثلاً در جنگ صفین خیانت به اسم قرآن بر مردم تحمیل شد یا حکومت دیکتاتوری معاویه که با نام اراده خداوند مستقر شد و آن حضرت با تعبیر «کلمه حق یراد بها الباطل» از آن سخن راندند.
 

در زمان حاضر نیز بسیاری از بدعت‌ها و مسائل باطل و بیهوده به اسم دین در جامعه رسوخ پیدا می‌کند و به اسم روشنگری و آزادی جامعه به سوی گمراهی و فساد کشیده می‌شود.
 

بدعت‌گذاري از سوي روشنفكران انجام مي‌شود
 

3- بدعت‌گذاری: بدعت‌گذاری و نوگرایی غیر اصولی در احکام دین که معمولاً از سوی روشنفکران صورت می‌گیرد و افراد غیرمتخصص و ساده‌اندیش را به گمراهی می‌کشاند از ارکان پیدایش فتنه محسوب می‌شود.
 

حضرت علی(ع) در خطبه 154 در وصف این عامل می‌فرمایند: «جمعی در دنیای فتنه غرق شدند، به بدعت‌ها چنگ زدند و سنت‌ها را رها کردند»، ايشان در جایی دیگر بدعت‌گذاران را مخالفان خدا و رسول معرفی می‌نمایند.
 

4- ضعف ایمان و اعتقاد: به هر میزان که تعداد ناآگاهان به حقایق دینی افزایش یابد به همان میزان احتمال وقوع فتنه وجود دارد. کلام گهربار حضرت علی(ع) در حکمت 369 بر همین نکته اشاره دارد: «مردم را روزگاری رسد که در آن روزگار بنای مسجدهای آنان از بنیاد آبادان و از رستگاری ویران است، ساکنان آن مسجدها بدترین مردم هستند، فتنه از آنان خیزد و خطا با آنان درآویزد.»
 

عاملي كه زمينه سودجويي فتنه‌گران را فراهم مي‌كند
 

5- نادانی و جهالت مردم: جهالت و بی‌خبری، انبوه عظیمي از مردم را ملعبه فکر و اراده یک عده سودجو و فریفته دنیا می‌کند. معاویه از همین حربه استفاده نمود، او زمانی که خانه عثمان در محاصره بود به حمایت از وی برنخاست، ولی به محض کشته شدن او پیراهنش را بر چوب کرده و بر منبر گریه کرد و این آیه را شعار خود نمود: «و من قتل مظلوما فقد جعلنا الولیه سلطانا.»
 

در برخورد با این چنین مسائلی است که حضرت علی(ع) ضمن شکایت از مردم نادان و جاهل، می‌فرمایند: «کل جاهل مفتون» هر نادانی فتنه پذیر است؛ چرا که همین عامل زمینه سودجویی فتنه‌گران را فراهم می‌سازد.
 

6- تفرقه و از هم گسیختگی افراد جامعه: عامل مهمی که ثبات و تعادل اجتماع را با چالش روبرو می‌کند تفرقه‌افکنی توسط برخی افراد سودجو است که منجر به از بین رفتن اتحاد مردم و نهایتاً سقوط جامعه می‌گردد.
 

پراكندگي قلوب مردم زمينه‌ساز حكميت شد
 

در دوران حضرت علی(ع) آنچه زمینه‌ساز مسئله حکمیت شد چیزی جز تفرقه و پراکندگی قلوب مردم نبود. کلام حضرت علی(ع) در نهج البلاغه بر این مسئله تاکید دارد:«همانا شیطان راه‌های ضلال و گمراهی خود را برای شما آسان جلوه می‌دهد تا گره‌های محکم دین شما را یکی پس از دیگری بگشاید و به جای وحدت و هماهنگی به تفرقه شما بیفزاید، چه بسا در تفرقه و اختلاف راه فتنه هموار می‌شود.»
 

سوالی که اینجا ممکن است مطرح شود این است كه آن گاه که باطل‌گرایان با حیله‌گری‌ها و مکرپردازی‌ها فضای جامعه را از تبلیغات و تحریکات و باطل‌های حق‌نما مسموم ساخته و عقول و وجدان‌های ساده‌لوحان را تسخیر می‌نمایند چه تدبیری می‌تواند برای حل این معضل کارگشا باشد؟
 

در پاسخ باید اذعان کرد که بر مبنای سخنان ارزشمند مولای متقیان علی(ع) در نهج‌البلاغه و فرمایشات مقام معظم رهبری موارد زیر در باب علاج فتنه می‌تواند مثمرثمر باشد:
 

فتنه همچون گردبادي است كه شهرها را ويران مي‌كند
 

1- افشاگری و روشنگری توسط رهبر: به دلیل آن که فتنه‌ها چون روی آورند شبیه به حق هستند، لذا بسیاری از اشخاص نمی‌توانند به درستی تصمیم بگیرند و ناخواسته در جهت خلاف مسیر اصلی حرکت می‌کنند.
 

خطبه 94 نهج البلاغه گویای این مطلب است: «همانا فتنه‌ها چون روی آورند شبیه به حق هستند، آن گاه که می‌روند حقیقت خود را می‌نمایانند، ناشناخته می‌آیند و ناشناخته می‌روند، همچون گردباد شهری را ویران و شهری را وامی‌گذارند.»
 

فتنه‌گران هميشه از افشاگري مي‌گريزند
 

با این تفاسیر از آنجايی‌ که فتنه‌گران همیشه از روشنایی و شفاف‌سازی می‌گریزند و به ظلمات و تاریکی‌ها جهت عوام‌فریبی پناه می‌برند، لذا مهم‌ترین راه، افشاگری و برداشتن نقاب از چهره فتنه و فتنه‌گران است.
 

حضرت علی(ع) در مقابله با افرادی مانند معاویه و خوارج، آنها را به مردم معرفی نموده و در جهت هویدا نمودن چهره واقعی آنها به افشاگری پرداختند؛ چرا که معتقد بودند هر جا فتنه و آشوب باشد جایگاه ابلیس همان جاست.
 

بهترين راه دفع فتنه با كمترين زيان چيست؟
 

به همین دليل است که در خطبه 93 نهج‌البلاغه در برخورد با فتنه جمل به صراحت می‌فرمایند: «ای مردم، من چشم فتنه را از حدقه درآوردم و کسی قبل از من جرات این کار را نداشت.» در واقع، این سخن گویای آن است که ایشان به سراغ مرکز اصلی فتنه و توطئه می‌روند نه شاخ و برگ آن؛ زیرا این بهترین راه برای دفع فتنه با کمترین ضرر و زیان است.
 

اکنون باید به حق گفت اگر چنین فتنه عظیمی (فتنه 88) در هر کشور و نظام دیگری رخ می‌داد بدون هیچ تردیدی موجب سرنگونی آن نظام می‌شد؛ چرا که این شبهه برای مردم پیش آمده بود افرادی که اینک علیه نظام قد علم کرده‌اند روزی جزو مسئولان بلندپایه بودند، پس ممکن است آنها بحق باشند.
 

وضعيت فتنه 88 مانند فتنه جنگ جمل بود
 

وضعیت ما درست مانند جنگ جمل شده بود؛ چرا که در آن زمان نیز کسانی سردمدار جنگ علیه حضرت علی (ع) شده بودند که روزگاری جزو یاران نزدیک پیامبر (ص) بودند، اما با تدابیر بخردانه مقام معظم رهبری به مرور زمان نقاب از رخ مدعیان برافتاد، حق برملا شد و چیزی جز رسوایی در پیشگاه خداوند، رسوایی نزد انسان‌های پاک و رسوایی در تاریخ بشری عاید آنها نشد.
 

اقتداي رهبر انقلاب به علي (ع) در رفع فتنه
 

این رفتار مقام رهبری نه تنها قلب‌های تصرف شده توسط فتنه‌گران را به دامان انقلاب بازگرداند، بلکه باعث ایجاد بصیرت و هوشیاری در افراد نیمه هوشیار و متحیر شد. در حقیقت، رهبر انقلاب با اقتدا به مولا علی(ع) و با تدبیرهای خردمندانه خود توانست نظام را به ساحل امن و آسایش رساند و نهایتاً فتنه را به مرگی ذلت بار بکشاند.
 

مخالفت با دستورات ولي فقيه سبب ايجاد تفرقه مي‌شود
 

2- اقتدا به ولایت فقیه: ولایت از مهمترین ارکان دین اسلام است. خداوند در آیه 59 سوره نساء این مسئله را بوضوح بیان نموده است: «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم»، لذا یک مسلمان واقعی همان‌گونه که در برابر اوامر و نواهی پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) ملزم به اطاعت و فرمانبرداری است، باید اجرای دستورات و فرامین ولایت فقیه را نیز باید بر خود واجب بداند؛ چه بسا مخالفت با دستورات ولایت فقیه باعث تفرقه می‌شود.
 

سخن مولای متقیان در این مورد شنیدنی است: «چه سرگردان هستید در حالی که عترت پیامبرتان در میان شماست، آنها زمامداران حق، پیشوایان دین و زبان‌های راستین (تراجم وحی) هستند.»
 

سياست رفع شبهه در سيره علي (ع) و مقام معظم رهبري
 

3- استراتژی رفع شبهه: حضرت علی(ع) در رفع شبهه «همدستی علی(ع) در قتل عثمان» در ذیل خطبه 22 فرمودند: «این نابخردان حقی را از من مطالبه می‌کنند که خود رهایش کرده‌اند و خونی را از من می‌خواهند که خود آن را بر زمین ریخته‌اند. اگر من در ریختن خون عثمان با آنان شراکت ورزیده‌ام سهمی از آن خون گریبان‌گیر آنان است و اگر خودشان متصدی کشتن عثمان بوده‌اند قصاص قتل دامن‌گیر آنهاست (چرا که بزرگ‌ترین دلیلی که اقامه کرده‌اند به ضرر خود آنها تمام خواهد شد.)»
 

در جریان فتنه 88 و شبهه تقلب در شمارش آرا، مقام معظم رهبری با صدور حکمی مبنی بر بازشماری 10درصد صندوق‌های رای توانستند این حربه را دفع کنند؛ به طوري كه مدعیان دروغین که خود از حقیقت آگاه بودند، حتی در مراسم بازشماری آرا حضور پیدا نکردند.
 

4- هوشیاری ملت: این فاکتور مشخص می‌كند، تا زمانی که مردم نسبت به توطئه‌ها و خدعه‌های دشمن آگاه و هوشیار باشند، مخالفان راه به جایی نخواهند برد.
 

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این باره می‌فرمایند: «بر خودتان مسلط باشید، سعه صدر داشته باشید، دست‌های دشمن را ببندید. گرگ‌های کمین کرده که امروز دیگر نقاب دیپلماسی را یواش یواش از چهره خود بر می‌دارند و چهره حقیقی خودشان را نشان می‌دهند، از اینها غفلت نکنید.»
 

اختلاف زمينه سودجويي فرصت طلبان را فراهم مي‌كند
 

5- پرهیز از اختلاف و پراکندگی و فخرجویی: اختلاف و از هم گسیختگی می‌تواند به بدترین وجه زمینه سودجویی و فرصت‌طلبی فتنه‌جویان را فراهم سازد. سخنان حضرت علی(ع) در خطبه 5 دلیل صدق مدعای ماست: «مردم! از گرداب‌های بلا با کشتی‌های نجات بیرون شوید و به تبار خویش منازید تا از راه بزرگی فروختن به یک سو روید که هر که با یاوری برخاست روی رستگاری ببیند.»
 

تقوا سپر دفاعي در برابر فتنه دشمن است
 

6- تقوای الهی: مطمئناً تقوا تاثیر بسزایی در عدم تاثیر خدعه‌های دشمن در ایجاد فتنه دارد و در واقع نقش دفاعی در این راستا بازی می‌کند. حضرت علی(ع) در باب اهمیت تقوا در خطبه 182 می‌فرمایند: «تقوای الهی پیشه کنید، چون هر کس از خدا بترسد خداوند راهی برای رهایی از فتنه‌ها به روی او می‌گشاید و با نور هدایت از تاریکی می‌گریزد.»
 

با این تفاسیر بر ماست که با تمسک به دین و بهره‌گیری از آیات قرآن، سخنان ائمه اطهار، خصوصاً کلام حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه و فرمایشات مقام ولایت فقیه از شیوع فتنه جلوگیری كنيم.
 

چنانچه رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همواره در بیان ضرورت توجه به دوران خلافت حضرت علی(ع) و بهره‌مندی از رهنمودهای آن امام بزرگوار اشاره داشته‌اند: «امروز ما در شرایط مشابه آن دوره هستیم، طوفان‌های فتنه‌های اجتماعی ما را به فروریختن تهدید می‌کند، بنابراین ما هم به آن درمان‌ها احتیاج داریم و بیش از پیش به نهج البلاغه.»
 
منابع:
 

1. قرآن مجید
 2. احمد مدرس، وحید. شرح نهج البلاغه. بی تا. قم: احمد مدرس
 3. انصاری قمی، محمد علی. ترجمه غررالحکم و دررالحکم. بی تا. تهران: بی جا
 4. بحرانی، میثم بن علی بن میثم. شرح نهج البلاغه. 1375. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی
 5. جعفری، محمد تقی. ترجمه و تفسیر نهج البلاغه. 1386. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
 6. خامنه‌ای، سید علی. بازگشت به نهج البلاغه. 1372. تهران: بنیاد نهج البلاغه
7. مطهری رسولی محلاتی، سید هاشم. ترجمه غررالحکم و دررالحکم. 1378. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
 8. شهیدی، سید جعفر. ترجمه نهج البلاغه. 1379. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
9. مطهري، مرتضی. حماسه حسینی 1و2. ج 17. مجموعه آثار
 10. مطهری، مرتضی. داستان و راستان 1و 2. ج 18. مجموعه آثار
11. مطهری، مرتضی. سیری در سیره ائمه اطهار علیهم السلام. ج 18. مجموعه آثار
 12. مطهری، مرتضی. سیری در نهج البلاغه. ج 16. مجموعه آثار
 13. مکارم شیرازی، ناصر. پیام امام، شرح تازه بر نهج البلاغه. 1375. تهران: دارالکتب الاسلامیه
 

مقالات:
 

1. صفرلکی، شمس‌الله. ریشه فتنه‌ها از دیدگاه امام علی(ع). نشریه فرهنگ کوثر. مهر 1379. ش 43. ص17-18
 2. محمدی الموتی، محسن. راه‌های برون رفت از فتنه در جامعه اسلامی از نگاه امیرالمومنین علی(ع) با تاکید بر وقایع پس از انتخابات دهم. نشریه معرفت. دی 1389. شماره 157. ص13-26
 

منابع اینترنتی:
 

1. برخورد فتنه از مولایمان علی(ع) تا رهبرمان سید علی www. Iran- velait.blogfa.com
 2. نگاهی گذرا به فتنه 88 و نقش ولایت فقیه در شکست آن www. Tebyan.net
 3. سایت اندیشه قم