شناخت پیامبر(ص) در کلام علی(ع)؛
گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»- زهرا سالاری طرزقی؛ به مناسبت فرخنده سالروز مبعث نبی مکرم اسلام درصدد برآمدیم تا به تبیین و بررسی ابعادی از شخصیت الهی این بزرگ مرد تاریخ بپردازیم اما تردیدی نیست که ما هرگز قادر به شناخت ابعاد شخصیت عظیم و آسمانی حضرت محمد(ص) نخواهیم بود و چون هیچ‌کس نتوانسته ایشان را آنطور که شایسته است مانند حضرت علی(ع) ستایش کند، گوش جان را به کلام شیوای این امام همام می سپاریم.
آنچنان فضایل و کمالات شخصیتی و وجودی پیامبر در جان علی(ع) شکل گرفته که خداوند متعال او را جان حضرت محمد(ص)معرفی نموده است؛ به عبارتی بهترین تعریف و شناخت از پیامبر از این طریق حاصل می‌شود.
ابتدا به بیان وضعیت اجتماعی مردم در زمان قبل از بعثت و سپس زمان مصادف با بعثت نبی مکرم اسلام می‌پردازیم تا بررسی اوصاف و ویژگی‌های وجودی ایشان برای ما ملموس تر گردد.
امیرالمومنین (ع) در برخی از خطبه‌های نهج البلاغه (خطبه 26و 89) به وضعیت رقت‌بار مردم در زمان جاهلیت می‌پردازد، به طور مثال در خطبه بیست و شش می‌فرمایند:
«آن زمان شما ای مردم عرب بدترین آیین را برگزیده بودید و در بدترین سرای خزیده، منزلگاهتان سنگستانهای ناهموار، همنشینانتان گرزه مارهای زهردار، آبتان تیره و ناگوار، خوراکتان گلوآزار،خون یکدیگر را ریزان، از خویشاوند بریده و گریزان، بتهاتان همه جا برپای و پای تا سر آلوده به خطا.»
در باب ترسیم وضعیت دینی جهان در عصر بعثت می‌توان از کلام گهربار امام علی(ع) در ذیل خطبه‌های 95 و 89 استفاده نمود.
ایشان در خطبه95 می‌فرمایند: «او را برانگیخت در حالیکه مردم سرگردان بودند و بیراهه فتنه را می‌پیمودند، هوا و هوسشان آنها را سرگشته ساخته، بزرگی خواهیشان آنها را به فرو دستی انداخته، از نادانی جاهلیت خوار و سرگردان و در کارهاشان نا استوار،به بلای نادانی گرفتار»
به راستی در چنین فضائی بود که ثمره تلاش رسول خدا (ص) در اشاعه احکام الهی و امر هدایت و ابلاغ به بار نشست؛ و باید افزود که امام (ع) هدایت و راهنمایی مردم را به عنوان مهمترین فایده بعثت ذکر می‌کند، چنانکه در خطبه دوم می‌فرمایند:
«گواهی می‌دهم که محمد(ص) بنده او و پیامبر اوست با دینی آشکار و نشانه هایی پدیدار، قرآنی نوشته در علم پروردگار که نوری است درخشان و چراغی است فروزان و دستورهایش روشن و عیان، تا گرد دودلی از دلها بزداید... .»
و یا در خطبه 185 تاثیر هدایت‌های نبی گرامی اسلام را اینگونه ترسیم می‌نماید: «پس رسالت خود را آشکارا رساند و مردم را به راه راست واداشت و آن راه را به ایشان نمایاند.»
فواید بعثت در کلام مولی:
ایجاد روحیه اخوت و برادری؛ فواید اجتماعی بعثت
اما بیان فواید بعثت در بعد اجتماعی نیز خالی از لطف نیست که از مهمترین آنها می‌توان ایجاد روحیه اخوت و برادری آن هم در جامعه‌ای که دشمنی و کینه توزی با طبع و سرشت آنها عجین شده بود نام برد.
این مسئله در خطبه 97 مشهود است: «کینه‌ها بوسیله او بنهفت و خونها به برکت او بخفت. مومنان را به دو برادر هم کیش ساخت.»
بهبود زندگی و معیشت مردم
دومین فایده اجتماعی بعثت در کلام امیرالمومنین (ع) بهبود زندگی و معیشت مردم می‌باشد:
«دیدید چطور نعمت شهپر خود را بر سر آنان گسترد و جویبارهایی از آسایش و رفاه برای ایشان روان نمود و ملت اسلام را به برکت خودشان فراهم نمود؛ سپس در نعمت شریف غریق گردیدند و لذت زندگی خرم و فراخ آن را چشیدند و در سایه دولتی قوی زندگی‌شان به سامان شد و نیکویی حالشان آنها را به عزتی ارجمند رساند و کارهایشان استوار شد و دولتشان نیرومند.»
در باب تعظیم حضرت علی (ع)نسبت به شخصیت والای پیامبر (ص) باید اذعان کرد که در سخنان مولای متقیان در نهج‌البلاغه و چگونگی رابطه ایشان با حضرت محمد(ص) تسلیم و تعظیم فوق العاده شگفت انگیزی را می‌بینیم که نظیر آن درباره هیچ شخصیت دیگری دیده نشده است که در فرازی از خطبه 96 می‌فرمایند:
«قرارگاه او بهترین قرارگاه است و خاندان او شریف‌ترین پایگاه از معدن‌های ارجمندی و کرامت و مهدهای پاکیزگی و عفت.»
همچنین در ابتدای خطبه 105 می‌فرمایند: «تا اینکه خدا محمد(ص) را برانگیخت، گواهی دهنده، مژده رساننده و ترساننده، بهترین آفریدگان آنگاه که خردسال بود و نژاده تر در کهنسالی. در خوی از همه پاکیزه‌تر بود و در زمان بخشش ابر در برابرش دستش، خشک می‌نمود.»
اینک به تبیین و بررسی برخی از صفات و خصایص ویژه پیامبر اسلام در کلام ارزشمند مولای متقیان بویژه نهج البلاغه می‌پردازیم:
1-استقامت و پایداری پبامبر(ص)برای هدایت مردم و تثبیت دین اسلام:
اگر چه همه رسولان الهی در راه انجام ماموریت الهی و ابلاغ رسالت خویش رنج‌ها و مرارت‌های زیادی کشیدند و در برابر عناد و لجاجت مردمان جاهل و بت پرست شکیبایی کردند، اما آنچه پیامبر اکرم(ص) در رهگذر ابلاغ رسالت و در طول بیست و سه سال نبوتش متحمل گردید قابل مقایسه با سایر پیامبران نیست.
امیرالمومنین علی(ع) به شکل زیبایی این وضعیت را در نهج‌البلاغه ترسیم می‌نماید:
«پیامبر(ص) در راه رضایت حق در کام هر دشواری و بلا فرو رفت؛ روزگاری خویشاوندان او به دورویی و دشمنی پرداختند و بیگانگان در کینه توزی و دشمنی با آنها متحد شدند و از هر سو گرد آمدند. از دورترین سرزمین و فراموش شده ترین نقطه ها دشمنی خود را بر پیامبر فرود آوردند، اما پیامبر(ص) در برابر همه دشمنی‌ها و عداوت‌ها در راه اعتلای کلمه الله شکیبایی و پایداری را پیشه کردند و هرگز این ناکامی‌ها او را از دعوت به سوی حق ناامید نکرد.»
2-تربیت ویژه نبی اکرم(ص) در دوران کودکی: براساس نوشته‌ها و آثار موجود، اجداد پیامبر با اینکه در زمان جاهلیت بودند اما همگی پاک، طیب و خداشناس بوده اند.
متمایز بودن ایشان از سایر انسانها فقط محصور در سنین بزرگسالی نبوده، بلکه در خردسالی نیز خصلت و منشی سوای دیگر کودکان داشتند، چنانکه حضرت علی(ع) در خطبه 192 نهج البلاغه این مطلب را منعکس نموده اند: «هنگامیکه از شیر گرفته شد خدا بزرگترین فرشته از فرشتگان (جبرئیل) را شب و روز همنشین او فرمود تا راههای بزرگواری را پیموده و خویهای نیکوی جهان را فراهم نموده است.»
حضرت محمد(ص) بیان داشته اند که همیشه نیرویی ایشان را از انجام کارهای دون شأن ایشان باز می‌داشت، به طور مثال زمانیکه یکی از اعیان مکه مشغول ساختن خانه ای بود بچه‌ها برای تفریح و بازی سنگها را در دامنشان گذاشته و تا آن خانه حمل می نمودند و از طرفی بر طبق رسم عرب به جز همان پیراهن، لباس دیگری به تن نداشتند لذا با گذاشتن سنگها در دامنشان، بدنشان نمایان می‌گشت ولی وقتی حضرت محمد (ص) هم به تبعیت بچه‌های مشغول چنین کاری می شوند مانند اینکه کسی به دستشان زده باشد سنگها از دامنشان می‌ریزد.
3) پیامبر اکرم الگو و اسوه جاویدان: از آنجا که نبی گرامی اسلام (ص) اسوه حسنه و الگوی مناسب برای همه انسانها در همه اعصار است باید در پی شناخت آن شخصیت عالی مقام و سیره آن فرستاده الهی باشیم. قرآن کریم بر الگو و سمبل بودن حضرت محمد (ص) تاکید دارد: «لقد کان فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجو لله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیرا»؛ البته برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی است برای آنها که امید به رحمت خداوند و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند. (احزاب،21)
امیر مومنان به کرات پیامبر ( ص) را الگوی انسان کامل شمرده و از فرزندانش و همه مسلمانان می‌خواهد به او تأسی جویند و سیره ایشان را در زندگی فردی و اجتماعی خود به کار برند.
«زندگی رسول خدا برای الگو گیری تو کفایت می‌کند» و یا «پس به پیامبر پاک و پاکیزه خویش اقتدا کن» ( خطبه 60 نهج البلاغه)
البته باید خاطر نشان کرد که الگو بودن پیامبر خاتم (ص) منحصر به بعد خاصی از حیات بشری نیست، بلکه می توان در ابعاد مختلف زندگی از سیره و روش آن حضرت پیروی کرد.
4) پیامبر (ص) رحمتی است برای همه جهانیان: سوالی که ممکن است در این مسئله ذهن انسان را به خود مشغول سازد این است که آیا شایسته است که در عصر علم و فن آوری و تسخیر فضا از الگوی هزار و چهارصد سال پیش پیروی کرد و اساسا راز جاودانگی سیره پیامبر اکرم (ص) چیست؟
در جواب این سوالات آیه سی و سه احزاب می‌تواند راهگشا باشد: «ولقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه» فعل ماضی «کان» در این عبارت بیانگر استمرار و استقرار است، اما این که خداوند دستور پیروی آن را می‌دهد بیانگر امکان تبعیت و سودمندی آن برای تمامی عصرها و نسل هاست.
5) شجاعت و دلاوری پیامبر(ص): آن حضرت برای رضای خدا با دشمنان اسلام می‌ستیزیدند و در کارزارهای صعب خود پیشتاز جنگاوران بودند. کلام امیر المومنین در نامه‌ای که به معاویه نوشته اند گویای این مطالب است:
«چون کارزار دشوار می‌شد ما خود را به رسول خدا(ص) نگاه می‌داشتیم چنانکه هیچیک ما از وی به دشمن نزدیکتر نبود.» همچنین در ادامه بر این نکته تاکید می‌ورزند که پیامبر (ص) یارانش را با جلوداری کسان و خویشان خود حفظ می‌کند: «رسول خدا (ص) چون کارزار دشوار می‌شد و مردم پای پس می‌نهادند کسان خود را پیش می‌فرستاد و بدانان یارانش را از سوزش نیزه‌ها و شمشیرها باز می‌داشت.»
6) پیامبر (ص) طبیبی آگاه و دلسوز: حضرت علی (ع) در یکی از بیانات خود پیامبر ( ص) را طبیبی آگاه می‌داند که بیماری‌های سخت روحی آدمیان را درمان و راه انسانیت را به آنان رهنمون می‌شده است.
خطبه 108 نهج البلاغه موید این گفته می‌باشد: «او طبیبی است سیار که با طب خویش همواره به دنبال نیازمند طبابت روحی می‌گردد و مرهم‌های شفابخش خود را مهیا نموده، این طبیب هر جا که نیاز باشد از دلهای کور و گوش های کر و زبان های لال به کار می‌بندد.»
7)زهد و ساده زیستی: عدم دلبستگی به دنیا و زر و زیور آن فصل مشترک همه پیامبران الهی است، اما پیامبر(ص) بیش از دیگران دنیا را کوچک شمرده و در چشم دیگران آن را ناچیز جلوه داد. رسول اکرم (ص) حتی در زمانی که غنایم فراوان به دست مسلمانان می رسید زندگی ساده و زاهدانه ای داشت و حتی می توان به جرئت گفت که زندگی آن حضرت فراتر از زندگی فقیر ترین مردم زمانش نبود.
حضرت علی (ع) که خود در متن زندگی رسول خدا حضور داشته در نهج البلاغه چندین مورد بر ساده زیستی ایشان تاکید دارند؛ خطبه 106 سراسر مملو از نمونه‌های اینچنینی است: «از دنیا برای خوردن به اندکی قناعت فرمود و گوشه چشمی برای تمایل به دنیا نیفکند. پهلویش از همه لاغرتر و شکمش از همه گرسنه تر بود. دنیا بر او عرضه شد اما از پذیرفتن آن امتناع می ورزید.»
بعثت؛ مهمترین رویداد تاریخ انسانیت
در خاتمه باید خاطر نشان کرد که از سخنان امام علی(ع) در نهج البلاغه پیرامون شخصیت نبی گرامی اسلام(ص) استفاده می شود خداوند تعالی پیامبر اکرم (ص) را از دودمانی پاک برای هدایت بشر برانگیخته و بعثت ایشان مهمترین رویداد تاریخ انسانیت است و تاملی در ویژگیها و خصایص آن حضرت متمایز بودن ایشان نسبت به سایر پیامبران را بر ما مبرهن و آشکار می سازد.
امید است با تاسی از قرآن و سخنان گهربار پیامبر(ص) و ائمه اطهار(علیهما سلام) بتوانیم پیروان راستین مکتب اسلام باشیم.
اللهم اجعل شرائف صلواتک و نوامی برکاتک علی محمد عبدک و رسولک (صلوات ویژه حضرت علی(ع)
منابع:
کتابها: 1- قرآن
2- نهج البلاغه ترجمه جعفر شهیدی
3- بخشی از زیباییهای نهج البلاغه-جرج جرداق –مترجم محمد رضا انصاری- 1373- تهران: کانون انتشارات محمدی
4-تنبیه الغافلین و تذکره العارفین – سید رضی – ملا فتح الله کاشانی- 1378- تهران : انتشارات پیام حق
5-میراث درخشان
6-پیام امام (شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه )-ناصر مکارم شیرازی 1375-تهران:دارالکتب الاسلامیه
منابع اینتر نتی : 1- www.hafezasrar.blogfa.com –علیرضا ملکی
2-www.hawzah.net- عبد المجید زهادت
3-www.ido.ir- حجت الاسلام احمد حاتمیان
ارسال نظرات