راز اصلي روزه‌داري در اسلام چيست؟/ بوي نامطبوع دهان روزه‌دار نزد خداوند از عطر مشك خوشبوتر است

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، زهرا سالاری طرزقی؛ روزه یکی از ارکان نظام عبادتی اسلام است که برای نزدیکی انسان به خدا و تعالی روحی و معنوی او قرار داده شده و یک هدیه الهی برای مسلمانان است که توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله) به بشر ابلاغ شده است. بدین‌صورت که در سال دوم هجرت مبارک پیامبر(ص)، خدای متعال، قانون روزه را نازل فرمود و سپس پیامبر خدا(ص) آیات پروردگار خویش را درباره این فریضه تلاوت نمود.

روزه حكم تاسيسي اسلام نيست و در اديان ديگر نيز سابقه دارد

البته، لازم به ذکر است که روزه در انحصار قرآن و اسلام نیست و حکم تاسیسی اسلام نیز نمی‌باشد. متون تورات و کتب انجیل نیز دلالت بر این دارند که روزه نزد امت‌های سابق شناخته شده بوده است. در تورات، در سفر نحمیا و سفر استیر، از روزه سخن رفته است. از سفر استیر چنین فهمیده می‌شود که یهودیان به هنگام سختی‌ها، به روزه پناه می‌بردند.

همچنین در انجیل متی، از روزه ذکری به میان آمده است که خداوند نیز در قرآن بر این موضوع تاکید دارد: «ای ایمان آورندگان، روزه بر شما واجب شده است، همان گونه که بر پیشینیان شما واجب گشته بود، باشد که پرهیزگار شوید.»(بقره-183)

بوي نامطبوع دهان روزه‌دار نزد خداوند از عطر مشك خوشبوتر است

مفسران قرآن نوشته‌اند که منظور از «پیشینیان» پیامبران و امت‌هایی هستند که از زمان آدم(ع) تا دوران شما آمده‌اند. پس، روزه عبادتی قدیمي و اصیل است. از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: «خداوند متعال به موسی(ع) وحی فرمود: چه چیزی تو را از مناجات من باز می‌دارد؟ موسی گفت: پروردگارا، تو را اجل از مناجات می‌دانم؛ چرا که بوی دهان روزه‌دار نامطبوع است. خدای بزرگ بدو وحی فرمود: ای موسی، بوی نامطبوع دهان انسان روزه‌دار، نزد من از رايحه خوش مشک نیز مطبوع‌تر و خوش‌تر است.»

يادآوري تشنگي و گرسنگي روز قيامت با روزه گرفتن

اهداف و فواید روزه:

1- ذکر و یاد خدا بودن: این ماه بزرگ خدا، چنان فضای روحی و اجتماعی ایجاد می‌کند که در اثر آن، اوقات و شرایط برتر و ممتازی فراهم می‌آید که در سایه آن، مردم به یاد پروردگار متعال و آخرت و روز قیامت می‌افتند. حضرت محمد(ص) در این باره فرموده‌اند: «در این ماه با تشنگی و گرسنگی خود به یاد تشنگی و گرسنگی روز قیامت باشید.»

2- تقوا و پرهیزکاری: حضرت علی(ع) در خطبه 112 در توصیف متقیان می‌فرمایند: «شب‌ها به عبادت پروردگار می‌پردازند و روزها در شدت گرما روزه می‌گیرند و لب به آب نمی‌زنند. آری، ایشان آسایش جهان آخرت را با سختی و رنج دنیا و سیرابی آنجا را با تشنگی اینجا بدست آورده اند.» کلام خداوند در قرآن آیه 183 سوره بقره(که قبلا ذکر شد) نيز بر همین نکته تاکید دارد.

3- شناخت ارزش نعمت‌ها: روزه بزرگ‌ترین یادآوری کننده انسان به نعمت‌ها و خیر و برکت‌هایی است که خداوند به او عطا فرموده است، چه بسا که نعمت‌ها جز با فقدان آنها شناخته نمی‌شود. حضرت علی(ع) در این مورد مي‌فرمايند:«اشیاء جز با اضدادشان شناخته نمی‌شوند.»

خودسازي را بايد از روزه آغاز كرد

4- خودسازی: روزه دروازه بزرگ عبادات است، به این معنا که خودسازی را باید از روزه شروع کرد. مضمون کلام حضرت امیرالمومنین، علی(ع) در خطبه 114 نهج البلاغه، موید اين سخن است: «بندگان خدا روزهای گرم را با تشنگی به سر می‌آرند؛ چرا که آسایش عقبی را با رنج دنیا به دست آورده‌اند و سیرابی(آنجا) را با تشنگی(اینجا)». کلام خداوند نیز در آیه 4و5 سوره انشراح که مي‌فرمايد به همراه هر سختی، راحتی است بر همین جنبه خودسازی تاکید دارد.
 

این دهان بستی دهانی باز شد      که‌خورنده دانه‌های راز شد(مولوی)

5- آزمودن اخلاص: اخلاص باید در آزمایشگاه بزرگ رمضان کاربردی گردد و نه تنها اخلاص بلکه تمام تئوری‌های دینی و ارزشی را باید آزمود. حضرت علی(ع) در حکمت 244 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص مردمان آزموده گردد»؛ چرا که روزه چیزی جز دست کشیدن از خواسته‌ها نیست. بنابراین، اگر مومن با خدای خود صادق باشد و در خلوت از امیال خود امتناع ورزد، عادت می‌کند که چگونه در همه امور خلوص نیت داشته باشد.

در قرآن صبر، به معناي روزه به كار رفته است

6- تمرین صبر: معنای صبر در اسلام، اراده آگاهانه و مطمئن در مسیر فعالیت و تلاش مستمر برای تحقق اهدافی است که اسلام وضع فرموده. در حقیقت، صبر در زندگی افراد یک ضرورت است که همه رفتارهای انسان را به انضباط در می‌آورد و فرد را به شکل صحیحی هدایت می‌کند که روزه به بهترین نحو قادر است این رسالت را به انجام رساند.

حضرت علی(ع) معتقدند صبر و شکیبایی بر دو قسم است که یکی از آن صبر بر آن چیزی است که مورد اکراه است مانند صبر بر تشنگی و گرسنگی روزه. به خاطر همین قرابت در معنای صبر و روزه است که خداوند در قرآن از واژه «صبر» به معنای روزه، استفاده می‌نمايد:«از صبر و نماز یاری بگیرید...»(بقره-45).

روزه موجب تقويت اراده در انسان مي‌شود

7- تقویت اراده و قوای روحی انسان: اراده نیز یکی از ارکان و پایه‌های شخصیت است که اسلام روی آن تاکید فراوان دارد. برخی از پزشکان معتقدند روزه می‌تواند تاثیرات نیکویی بر روح انسان نیز داشته باشد که به صورت احساسات، عواطف، خیرخواهی و دوری از جدل و دشمنی با دیگران ظاهر می‌شود و در پی آن روزه‌دار احساس می‌کند روحی متعالی و فکری بلند دارد؛ چرا که این فریضه کاملا به اختیار انسان انجام می‌گیرد و همین عامل اختیار، متضمن تقویت اراده است. حضرت علی(ع) نیز به همین عامل توجه داشته‌اند: «روزه بدن نگهداشتن آن است از غذا به اراده و اختیار از عقاب و رغبت در ثواب و پاداش.»

8- همدردی با تنگدستان: احساس ثروتمندان به لزوم همدردی با فقرا و احساس تساوی میان آنها و احساس همه افراد بشر و اعتقاد آنها به این نکته که ‌باید در حد توانایی، همه این تفاوت‌ها را از جامعه اسلامی زدود، گوشه‌ای از خیر و برکات این ماه را تشکیل می‌دهد. به همین خاطر است که امیرالمومنین علی(ع) فلسفه وجوب روزه را، متنبه گشتن مردمان بر گرسنگی فقیران ناتوان، معرفی نموده‌اند.

روزه نماد استكبار ستيزي و استكبارزدايي است

9- استکبارزدایی و استکبارستیزی: بنیان‌گذار استکبار، ابلیس رجیم است. برای درمان بیماری استکبار باید از راه جهاد اکبر به ستیز با او برخاست و این جنگ الی یوم القیامه ادامه خواهد داشت و پایان ندارد؛ زیرا صلح و سازش در آن امکان ندارد، اعمالی مثل نماز، روزه و زکات روحیه گردنکشی انسان را از بین برده و انسان را به سوی تواضع و فروتنی سوق می‌دهد.

حضرت امیر(ع) در خطبه 192 می‌فرمایند: «اگر خدا رخصت کبر ورزیدن را به یکی از بندگانش می‌داد، به یقین چنین منتی را بر پیامبران گزیده و دوستانش می‌نهاد، لیکن خدای سبحان بزرگ منشی را بر آنان ناپسند دید و فروتنی آنها را پسندید و آنها از روی فروتنی گونه‌های خود را بر زمین مالیدند. خداوند به گرسنگی آنها را آزمود و به سختی مبتلاشان فرمود و با محک زدن در سختی‌ها ایمانشان را پدید آورد.»

اميال و شهوات انسان ابزار دست شيطان است

10- درهم شکستن شهوات و دوری از امور دنیوی: وسیله و ابزار شیطان، امیال و شهوات آدمی است و آنچه رغبت‌ها و شهوت‌ها را تقویت می‌کند و آنها را بر می‌انگیزد، خوردن و آشامیدن است. چنانکه از پیامبر اکرم(ص)روایت شده است که فرمودند: «شیطان مانند خون در وجود فرزند آدم جریان دارد، پس راه‌های ورودش را با گرسنگی تنگ کنید.» به همین دليل حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «روزه، شهواتی را که دشمنان خدایند، درهم می‌شکند و ما را از سردرگم شدن در امور دنیوی بازداشته و به خدا متوجه می‌سازد.»

11- رهایی از عذاب و مژده به بهشت: حضرت علی(ع) روزه ماه مبارک رمضان را سپری در برابر عذاب و عقاب الهی قلمداد کرده‌اند؛ چرا که روزه بیش از هر عبادت دیگری مانع از معصیت انسان و نگه‌دار از عذاب خداوند می‌باشد؛ زیرا روزه موجب سرکوبی شیاطینی است که دشمنان خدایند.

در باب اجر و پاداش این فریضه احادیث و روایات بسیاری موجود است؛ از جمله این سخن که برای بهشت دری است به نام ریان که جز روزه‌داران از آن وارد نمی‌شوند. همچنين، احادیثی که در مورد ثواب فرد روزه‌دار حتی خوابیدن و نفس کشیدن او بیان شده است ما را بر آن می‌دارد که از اين امر مهم کوتاهی ننماییم.

ماه رمضان فرصتي براي تقويت روابط اجتماعي است

12- گسترش محبت میان مردم: یکی از عوامل تقویت روابط اجتماعی خاص در گروه دوستان، خویشان و همسایگان، رفت و آمدهایی است که براساس دعوت و اجابت برای وعده‌های غذایی صورت می‌گیرد که برای سلامت روانی آنها مفید است. در دنیایی که به سرعت به سمت فردیت و دوری عاطفی افراد از یکدیگر حرکت می‌کند، ماه مبارک رمضان فرصتی برای مقابله با این جبر نامیمون دنیای مدرن است.

از دیگر فواید روزه می‌توان به مواردي مانند یادآوری آخرت، عادت به انضباط و ایجاد وحدت بین مسلمین اشاره کرد. روزه علاوه بر آثار معنوی که در دنیا و آخرت به دنبال دارد، تاثیراتی نيز بر جسم و روان آدمي بر جای می‌گذارد. در اعصار گذشته، مردم اسرار علمی روزه را نمی‌دانستند و آن را از روي تعبد انجام می‌دادند، ولی اینک بشر به فواید پزشکی روزه پی برده است.

فوايد پزشكي روزه‌داري چيست؟

طبق مطالعات صورت گرفته، اگر آداب روزه‌داری همان‌طور که شارع مقدس، تکلیف فرموده و رسول خدا(ص) برای ما سنت قرار داده‌اند، به جا آورده شود می‌تواند در دفع سموم بدن و کاهش رسوبات چربی در شریان‌ها و دفع بیماری‌های دیگر و حتی در جهت پیشگیری از برخی امراض نیز مفید واقع شود.

در واقع، روزه درمانی که بیگانگان در عصر حاضر آن را کشف کرده‌اند، از صدر اسلام در متن آیات و روایات وجود داشته است. از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است: «صوموا تصحوا»(روزه بگیرید تا سالم و تندرست باشید)، همچنین می‌فرمایند: «در روزه آنقدر فایده است که قابل شمارش نیست.»

روزه زكات بدن است

حضرت علی(ع) در نهج البلاغه روزه را زکات بدن معرفی می‌کنند؛ زیرا اگرچه در ظاهر با روزه گرفتن قوت بدن کم می‌شود ولی در باطن با دوری گزیدن از شهوات نفس، بدن توانا می‌گردد. همچنان‌که دارايی با زکات دادن در ظاهر کم می‌شود ولی در باطن بابرکت و پرسود می‌گردد.

تندرستی تو اندر روزه است ای نیک نام      کز معاصی باز دارد روزه مردم را تمام

راز اصلي روزه‌داري در اسلام چيست؟

اسرار پزشکی که گفته شد جزيی از فلسفه و حکمت وجوب روزه است ولی این مطلب ثابت نمی‌کند که علت تامه و منحصر صدور این حکم همان فواید پزشکی است، بلکه ممکن است مصالح و مفاسد دیگری نیز مورد نظر شارع بوده باشد. این سخن بدان جهت بازگو شد که اکثر دانشمندان غربی روزه را فقط ضامن سلامتی جسم می‌دانند غافل از اینکه روزه بر روان هم اثرگذار است و بسیاری از بیماری‌های روانی و فشارهای عصبی را می‌توان از طریق روزه درمان کرد و راز اصلی روزه در اسلام همین است.

چيزهايي كه باعث نشاط مومن مي‌شود

از جمله تاثیرات مهمی که روزه بر روان آدمی بر جای می‌گذارد، نشاط و شادابی است. حضرت محمد(ص) سه چیز را مایه نشاط مومن ذکر می‌کنند: 1- دیدار دوست 2- افطار روزه 3- نماز آخر شب. بنابراین، اگرچه روزه فواید بهداشتی و درمانی زیادی دارد، ولی نباید آن را در حد یک دستور رژیم غذایی پایین آورد و از فواید عظیم معنوی آن غافل و محروم ماند.

بر این اساس، روزه فقط امساک از خوردن و آشامیدن نیست بلکه خودداری حواس پنجگانه از همه گناهان و پاک کردن روح از کلیه اسباب شر و بدی است. حضرت علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «چه بسا روزه‌داری که از روزه داشتن، جز گرسنگی و تشنگی بهره‌ای ندارد.»

روزه گرفتن زبان بهتر از روزه گرفتن شكم است

در روایات است روزی پیامبر زنی را دیدند که به اصطلاح روزه بود ولی ناسزا می‌گفت. حضرت فرمودند برای او طعام بیاورند، زن از خوردن امساک کرد و ادعا کرد که روزه است ولی پیامبر فرمود: هم اینک که دشنام دادی افطار نمودی. به همین دليل حضرت علی(ع) روزه داشتن دل را بهتر از روزه داشتن زبان و روزه داشتن زبان را بهتر از روزه گرفتن شکم می‌دانند.

1- قرآن مجید
2- انصاری، محمد رضا.ترجمه بخشی از زیبایی‌های نهج البلاغه(جورج جرداق). بی تا. تهران:کانون انتشارات محمدی
3- انصاری قمی، محمد علی. ترجمه غررالحکم و دررالکلم. بی تا. تهران: بی جا
4- رسولی محلاتی، سید هاشم. ترجمه غرر الحکم و درر الکلم.1378. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
5- شیخ الاسلامی، سید حسین. گفتار امیرالمومنین(ع).1377. قم: انتشارات انصاریان
6- سیدجعفر. ترجمه نهج البلاغه.1379. تهران: علمی و فرهنگی
7- کمپانی، فضل‌الله. ترجمه سخنان امام علی(ع).1358. بی جا: فروغی
8- کورانی، علی. بسوی ضیافت خدا.1361. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
9- محمدی مقدم، قربانعلی. ترجمه شرح نهج ابن هیثم بحرانی.1375. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی
10- مقیمی، محمد. نهج البلاغه میراث درخشان امام علی(ع).1377. تهران: مهتاب
11- مکارم شیرازی، ناصر. پیام امام شرحی تازه و جامعی بر نهج البلاغه.1375. تهران: دارالکتب الاسلامیه
12- مولوی. مثنوی
13- مهدوی دامغانی، محمود. جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید.1375. تهران: نی
14- ناظم زاده قمی، سید اصغر. جلوه‌های حکمت.1375. قم: مرکز انتشارات تبلیغات اسلامی
15- نامعلوم. درر کلمات امیر المومنین (ع).1369. تهران: مکتب قرآن

 

شیخ شجاعی، علیرضا. روزه، بهره‌های فردی و هنجارهای اجتماعی. نشریه پگاه. شماره 9. مهر 1384

www.noogoomalarth.blogfa.com روزه و نهج البلاغه
www.irna.ir اسرار و فواید علمی روزه بر جسم و روح انسان