عمل به قرآن در گرو فهم آن است/ چنين قلبي به نور قرآن نخواهد رسيد

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، فائزه بنايي؛ قرآن درياي عميق و گسترده است كه گنجينه‌هاي آن پاياني ندارد و در هر دوره و تاريخي مي‌توان مرواريدهايي از آن صيد كرد كه به كار آن روز تو بيايد، حتي اگر هزاران سال از نزول آن گذشته باشد.

 

برآنيم تا در هر شماره اين گنجينه‌هاي گرانقدر را به تماشا بنشينيم و مرواريدهايي صيد كنيم به اندازه وسع خود.

قرآن سري بين خدا و رسول خداست

 

قرآن مفتاح معرفت الهی است و همانند همه کتب انبیاء دیگر برای رسيدن به معرفت حضرت حق نازل شده تا بشر در پرتو شناخت حق تعالی به کمال دست یابد.

امام خمینی(ره) نیز بر این نکته تأکید کرده‌اند: «آرمان اصلی وحی این بوده که برای بشر معرفت ایجاد کند، معرفت به حق تعالی در رأس همه امور این معناست»(1). ايشان در جاي ديگر مي‌فرمايند: «قرآن در حد ما نیست، در حد بشر نیست، قرآن سری است بین حق و ولی الله اعظم که رسول خداست، به تبع او نازل می‌شود تا می‌رسد به این جایی که به صورت حروف و کتاب درمی‌آید»(2).

عمل به قرآن در گرو فهم آن است

از همین جا روشن می‌شود که رسيدن به هدف خلقت در پرتو دستیابی به حقایق و معارف قرآنی صورت مي‌گيرد، از طرف دیگر قرآن مشحون از اسرار است، پس باید اول آن را فهمید و به حقیقت آن دست یافت، سپس به آن عمل نمود. لذا باید مراتب فهم، شرایط و موانع فهم قرآن را شناخت.

از این رو حضرت امیرالمؤمین(ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: «قرآن را بیاموزید که بهترین گفتار است و آن را نیک بفهمید که بهار دل‌هاست، از نور آن شفا و بهبودی بخواهید که شفای سینه‌های بیمار است».

قرآن دریایی عمیق، گسترده و پربار است

قرآن دریایی عمیق، گسترده و پر بار است. عمیق است؛ چرا که فهم آن چند مرحله دارد، گسترده است؛ چون بر تمام راه دراز پيش روي انسان و ابعاد وسیع زندگي او نظر دارد و پر بار است؛ چون برای این راه دراز برنامه دارد.

همان طورکه سنت و فقه مراحلى دارد، ما براى شناخت قرآن و سنت نیز، در هر مرحله به اصول، روش، ابزار و شرايطي نيازمند هستيم.

مراحل فهم قرآن

مراحل فهم قرآن بدين شرح است: 1. قرائت 2. ترجمه 3. تفسير 4. روح 5. نور (3).

 

ترجمه، عبارت از درك مفهوم كلمه‏ها و جمله‏ها است. تفسير، درك مصداق‏ها و نمونه‌ها و روابط و پيوندهايي است كه در ميان آيه‏های یک سوره و داستان‏ها با هم و یا يك آيه با اجزاء خود مطرح مى‏شود.

 

روح قرآن نيز به معناي فهم عواملى است كه در روحيه قهرمان داستان‏ها مؤثر بوده و يا جمله‏ها را به يك صورت خاص و با شروع و پایان و قطع و وصل معينى همراه كرده است.

براى رسيدن به نور قرآن هم بايد از آزادى و اطاعت برخوردار شد؛ چرا که نور هنگامى در دل مى‏افتد كه حجاب‏ها در ميان نباشند، كسانى از نور خورشيد بهره‏مند مى‏شوند كه خود را نپوشانده باشند.

دلي كه به نور قرآن نخواهد رسيد

كفر، نفاق، ظلم، گناه‏ها و فسق‌ها بر دل ما، اكنّه و بر شنوايى ما، وقر و بر چشم ما، پرده و در ميان ما و حق، حجاب‏هايى مى‏گذارند(4) و اين دلى كه چنين گرفتار است به نور نخواهد رسيد و از قرآن بهره‏اى نخواهد برد و از ضياء و نور و رحمت آن سهمى نخواهد گرفت.

ابزار لازم جهت درک قرآن

اساتید قرآن رسیدن به مرحله ترجمه قرآن را نيازمند یادگیری صَرف (ساختن كلمه‏ها)، نحو (تركيب كلمه‏ها)، معانى (جايگاه كلمه‏ها و تركيب‏ها)، بيان (روش‏ها و شكل‏هاى تركيب)، بديع (آرايش و پيرايش تركيب‌ها)، لغت و فقه‌اللغه می‌دانند.

كساني كه اين علوم را فرا مى‏گيرند، تازه مى‏توانند به ترجمه قرآن برسند و مفهوم كلمه‏ها و تركيب‏ها را بدست بياورند و نبايد توقع داشته باشند كه با گذراندن درس‏هايى از عربى و ادبيات عرب، به تفسير، به روح و به نور قرآن برسند.

براى رسيدن به روح و نور قرآن اين درس‏ها لازم هستند، اما كافى نيستند و حتى مى‏توان گفت كه براى رسيدن به روح و نور قرآن، جز به روح ايمان، آزادى و اطاعت، نيازى نيست.

براي نمونه مي‌توان به روستاييان زنده‏دلى اشاره كرد كه از آيه‏ها درس مى‏گیرند و پيام‏ها و نكته‏هاي آيات الهي را مى‏يابند و راه را می‌بینند و در آن راه گام برمي‌دارند، آنها مى‏توانند هنگام تلاوت آيه‏ها، برداشت‏هايى داشته باشند كه حتي شايد براى اساتید هم تازگى داشته باشد.

براي بهره بردن از قرآن ابتدا بايد مشخص كنيم چه خواسته‌اي از آن داريم

باید براي بهره بردن از آيات قرآن خواسته خود را مشخص كنيم و ببينيم كه آيا مى‏خواهيم آب بخوريم يا اين كه سقا باشيم و به ديگران هم آب برسانیم يا چشمه‏اى باشیم كه مشك‏هاى سقاها را هم پر كنيم؟

آب خوردن به اين همه تلاش یادگیری زبان عربی نياز ندارد، مى‏توانيد در مدت كوتاهى به شناخت‏هايى از خود و نقش خود برسيد و در كنار هر شغلی که دارید، نقش بارور شدن و بارور كردن را داشته باشيد، اما اگر بخواهيد چشمه باشيد ناگزير باید در كنار آب خوردن‏ها و شناخت، به زبان قرآن هم آشنا شويد و از تسلط و تفكر در قرآن هم بهره بگيريد تا بتوانيد بار طبابت را به دوش بكشيد و نقش درمانى داشته باشيد.

 

 

دستور به نگاه كردن قرآن حتى براى كسانى كه سواد ندارند ما را به اين فكر مى‏اندازد كه انس با قرآن از اين نگاه شروع شده و مقدمه‌ای مي‌شود بر قرائت و اين قرائت مقدمه تسلط و اين تسلط، مقدمه‏ دستيابى به معنى و تفسير و تفسير مقدمه دستيابى به روح قرآن و دستيابي به روح قرآن مقدمه بهره‏بردارى از نور قرآن خواهد شد.

پی‌نوشت‌ها:

1. صحیفه امام، ج 19، ص 225
2. همان، ص 285
3. سوره مبارکه شوری آیه 52، «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لاَ الْإِيمانُ وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ إِنَّكَ لَتَهْدِي إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ».
4. سوره مبارکه فصلت، آیه5، «وَ قالوُا قُلوبُنا فى أَكِنَّةٍ ممَّا تَدْعُونا اِلَيْهِ وَ فى اذانِنا وَقْرٌ وَ مِنْ بَيْنِنا وَ بَيْنِكَ حِجابٌ».

منابع:

- کتاب روش انس با قرآن، علی صفایی حائری
- اصول كافى، جلد 4، باب خواندن قرآن
- نهج البلاغه، محمد دشتی