اي انسان كار تو تحرّك است نه تنوّع

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»- فائزه بنایی؛ در شماره قبل از آیه‌هایی برای تمام فصول تمرین کردیم که فاصله‌مان را تا توحيد کم کنیم و با اين كه به خدا رسيده‌ايم و به او علاقه‌مند شده‌ايم، در كارها و در زندگى از او چشم نپوشيم و از تعبيراتی شرک آلود که در سخن و زندگی ما راه پیدا کرده‌اند کناره بگیریم که هیچ‌گاه مناسب يك انسان موحد كامل نيستند. حال که به توحید رسیدی؛ همه عالم در تسخیر توست یا تو میوه درختِ هستی، هستی.

تا به حال چقدر درخت ديدى؟ آره درخت! همون ريشه، ساقه، شاخه، گاهى هم ميوه. هيچ ديدى كه وقتى يك درخت، ميوه داد ... خاك و آب را از ريشه‌ها و ساقه و شاخه‌هاش گذروند و ميوه شد، هيچ ديدى كه يك باغبون این ميوه‌ها رو همين‌طورى رها كنه؟ يا ميوه‌ها رو دوباره تو خاك ها، پاى ريشه ها خاك بكنه؟

حالا هستى، بله تمام هستى، يك درخته... ميوه درخت هستى ما هستیم ... همه ابر و باد و مه و خورشيد و فلك به ما ختم مى‌شه. زمين و نفت و طلا و الماس‌ها و ...، ريشه‌ها و ساقه‌ها و شاخه‌هاى ما هستن، همه آن‌ها مال ما هستن. خب ما مال كى هستیم ...؟

خداوند در قرآن کریم ارزش وجودى انسان‌ها و سرورى آنان را نسبت به همه موجودات زمينى مشخص مى‌كند و درست از اينجا مى‌يابيم كه اين انسان را خدا براى امر بسيار پر ارزش و عظيمى آفريده است، همه چيز را براى او آفريده، پس او را براى چه چيز؟

خداوند كشتى را مسخّر تو ساخت هم از نظر مواد ساختمانيش كه در طبيعت آفريده است و هم از نظر نيروى محركش كه بادهاى منظم سطح اقيانوس‌ها است تا اين كشتي ها بر صفحه اقيانوس‌ها به فرمان او به حركت درآيند و سينه آب‌ها را بشكافند و به سوى ساحل مقصود پيش ‌روند، تا آنجا كه گاهى، كشتي‌هايى به عظمت يك شهر و با همان جمعيت كه در يك شهر كوچك زندگى مى‌كنند بر پهنه اقيانوس‌ها به حركت در مى‌آورند و انسانها و وسائل مورد نيازشان را از نقطه اى به نقاط ديگر به آسانى حمل می‌كنند.

همچنين نهرها را در تسخير شما درآورد تا از آب حيات‌بخش آن‌ها زراعت‌هايتان را آبيارى كنيد و هم خود و دامهايتان سيراب شويد، و هم در بسيارى از اوقات، صفحه آنها را به عنوان يك جاده هموار مورد بهره بردارى قرار داده تا با كشتي‌ها و قايق‌ها از آنها استفاده كنيد و هم از ماهيان آنها و حتى از صدف‌هائى كه در اعماقشان موجود است، بهره بگيريد.

خورشيد و ماه را كه دائما در كارند سرگشته فرمان شما قرار داد. خورشيدی که براى تو نور افشانى مى‌كند، بسترت را گرم مى‌کند، انواع گياهان برایت مي‌روياند، محيط زندگانیت را از لوث ميكروب‌هاى مزاحم پاك مى‌كند، شادى و سرور مى‌آفريند، و مسير زندگى را به تو نشان مى‌دهد.

ماهی که چراغ شب‌هاى تاريك توست، تقويمى است طبيعى و جاودانى، جزر و مدى كه بر اثر ماه پيدا مى‌شود، بسيارى از مشكلات انسان را مي‌گشايد، درختان زيادى را (به خاطر بالا آمدن آب نهرهاى مجاور درياها) آبيارى مى‌كند، درياى خاموش و راكد را به حركت در مى‌آورد و از ركود و گنديدن حفظ مى‌كند و اكسيژن لازم بر اثر موج در اختيار موجودات زنده درياها مي‌گذارد.

تاريكى شب همچون لباسى تو را مى‌پوشاند و آرامش و راحتى را ارزانى مي‌دهد، و همچون يك بادزن، حرارت سوزنده آفتاب را تخفيف مى‌دهد و جان و حيات تازه مى‌بخشد و سرانجام روشنائى روز، تو را به حركت و تلاش دعوت مي‌كند، و گرمى و حرارت مى آفريند و در همه جا جنبش و حركت ايجاد مى كند.

و از هر چيزى كه از او تقاضا كرديد و از نظر جسم و جان فرد و اجتماع و سعادت و خوشبختى به آن نياز داشتيد در اختيار شما قرار داد. به اين ترتيب، اگر بخواهيد نعمت‌هاى الهى را بشمريد هرگز نمي‌توانيد شماره كنيد «و ان تعدوا نعمت الله لا تحصوها»؛ چرا كه نعمتهاى مادى و معنوى پروردگار آنچنان سر تا پاى وجود و محيط زندگى شما را فرا گرفته كه قابل شمارش نيستند، درست مثل اینکه آنچه از نعمتهاى الهى می دانیم در برابر آنچه نمي دانیم قطره اى است در برابر دريا.

اما با اين همه لطف و رحمت الهى، باز اين انسان ستمگر است و كفران كننده نعمت «ان الانسان لظلوم كفار»؛ نعمت‌هائى كه اگر به درستى از آنها استفاده مى‌كرد مي‌توانست، سراسر جهان را گلستان كند و طرح مدينه فاضله را پياده سازد، ولی بر اثر سوء استفاده‌ها و ظلم‌ها و كفران نعمت‌ها به جائى رسيده است كه افق زندگيش را تاريك و شهد حيات را در كامش زهر جانگداز كرده، و انبوهى از مشكلات طاقت‌فرسا به صورت غل‌ها و زنجيرها بر دست و پايش نهاده است.

در آياتی كه خواندیم خداوند در چهارده قسمت از آیاتش تسخير موجودات مختلف زمين و آسمان در برابر انسان را بر شش قسمت تكيه می دهد (12-1):

تسخير كشتيها، تسخير نهرها، تسخير خورشيد، تسخير ماه، تسخير شب و تسخیر روز و بالاخره در آیه 29 سوره مبارکه بقره همه آنچه از نعمتها در زمين وجود دارد و در آیه 13 سوره مبارکه جاثیه تمامى آنچه را كه در آسمان‌ها و زمين است مسخر ما كرده، در حالى كه هستى همه آنها از ناحيه خدا آغاز شده است.

تسخیر يعنى يا زمام اختيارشان بدست انسان است مثل تسخير كشتيها و درياها و يا در خدمت منافع انسان حركت مى كنند مثل تسخير خورشيد و ماه. پس به اين معنى نيست كه انسان همگى اين موجودات را تحت فرمان خود در آورد، بلكه همين اندازه كه در مسير منافع و خدمت او حركت دارند و مثلا كرات آسمانى براى او نور افشانى مى‌كنند يا فوائد ديگرى دارند، در تسخير او هستند.

حال که انسان تكامل يافته ترين موجود اين جهان شد و از نظر جهان بينى اسلام، آنقدر به او ارزش و مقام داده شد كه همه موجودات ديگر را مسخر اين انسان کردند و به خليفة اللهی رسید و قلبش جايگاه نور خدا شد، وظیفه چیست؟

با «ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون» ها می‌یابیم که بيان و شرح اين همه نعمت علاوه بر اينكه در انسان شخصيت تازه‌اى مى آفريند و او را به عظمت مقام خويش آگاه مى‌سازد، حس شكرگزاريش را نيز برمى‌انگيزد.

قرآن به او مى‌گويد که اى انسان همه چيز بقدر كافى در اختيار تو هست، اما به شرط اينكه ظلوم و كفار نباشى، به حق خود قناعت كنى و به حقوق ديگران تجاوز ننمائى.

انسان را به فكر وا می‌دارد كه خدا اين همه عظمت به او داده و ابر و باد و ماه و خورشيد و فلك همه در كارند و همگى سرگشته و فرمانبردار و خدمتكار او که چنين انسانى تن به غفلت و پستى ندهد و خود را اسير شهوات و برده ثروت و مقام و زر و زور نسازد، زنجيرها را در هم بشكند و به اوج آسمان‌ها پرواز كند و ...

اگر بخواهى ادامه پيدا كنى، اگر بخواهى حركت كنى، آن وقت باید از هر آنچه که در تسخیر توست استفاده کنی چون كه هميشه راه هست و كار تو رفتن است. كار تو تحرّك است، نه تنوع. تنوع شكل عوض كردن است، اما تحرّك راه افتادن و جلوه پيدا كردن. كسى كه فهميد چقدر است، كسى كه ارزش خودش را شناخت، به راحتى مى تواند هدفش را انتخاب كند و از تنوع ها به حركت ها رو بياورد و به جهت عالى تر و بالاتر متوجه بشود.

حالا که توى اين روزگار، خواهى نخواهى خرج مى‌شيم. پس از خودت بپرس كجا خرج بشيم كه ارزشش رو داشته باشه؟ براى كى خرج بشيم كه معرفت داشته باشه؟ دل‌هاى بزرگمون رو كجا بگذاريم كه قدر داشته باشن؟

 

 

پی نوشت:
 

1) سوره مبارکه بقره آیه 29
هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ اسْتَوى‏ إِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَلِيمٌ.

2) سوره مبارکه رعد آیات2-3
اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوى‏ عَلَى الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْ‏آياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ (2) وَ هُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِيها رَواسِيَ وَ أَنْهاراً وَ مِنْ كُلِّ الَّثمَراتِ جَعَلَ فِيها زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ إِنَّ فِي ذلِكَ لَ‏آياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ(3)

3) سوره مبارکه ابراهیم آیات 32-34
اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الَّثمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهارَ(32)  وَ سَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ دائِبَيْنِ وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ (33) وَآتاكُمْ مِنْ كُلِّ ما سَأَلُْتمُوهُ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ الْإِنْسانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ (34)

4) سوره مبارکه نحل آیه13-12
وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُون (12)وَ هُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيًّا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَى الْفُلْكَ مَواخِرَ فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ(13)

5) سوره مبارکه حج آیه 65
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ وَ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ.

6) سوره مبارکه عنکبوت آیه 61
وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ.

7) سوره مبارکه لقمان آیه 20
أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنِيرٍ.

8) سوره مبارکه لقمان آیه 29
أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى وَ أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ.

9) سوره مبارکه فاطر آیه 13
يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ وَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ ما يَمْلِكُونَ مِنْ قِطْمِيرٍ.

10) سوره مبارکه زمر آیه 5
خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ.

11) سور مبارکه زخرف 12-13
وَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْواجَ كُلَّها وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْفُلْكِ وَ الْأَنْعامِ ما تَرْكَبُونَ (12) لِتَسْتَوُوا عَلى‏ ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا اسْتَوَيْتُمْ عَلَيْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ(13)

12) سوره مبارکه جاثیه 12-13
اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (12) وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

 

منابع:
 

1. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج1 ،ج12 و ج18
2. تفسیر نمونه، آیه الله مکارم شیرازی،ج 1، ج10 و ج21
3. روش نقد، صفایی حائری، ج 1، ص 44 تا 48