محورهای خطبه حضرت علی(ع) در روز عیدفطر/ ویژگی‌های منحصربفرد عیدفطر/ شبيه‌ترين روز به قيامت در كلام امير

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو» - زهرا سالاری طرزقی؛ به مناسبت فرارسیدن یکی از بزرگ‌ترین اعیاد مسلمین يعني عید فطر، بر آن شدیم تا عظمت و شکوه اين عيد را بر اساس فرمایشات گهربار مولای متقیان، حضرت علی (ع) بیان کنیم.

در فرهنگ اسلامی اولین روز ماه شوال به عنوان روز عید فطر تعیین شده است؛ واژه «عید» از لغت «عود» به معنای بازگشت و «فطر» از کلمه «فطرت» گرفته شده، به همین دليل از عيد فطر به «بازگشت به فطرت» تعبیر شده است.

فطرتی که با ارتباط‌های خالصانه با خداوند متعال، استغفار از گناهان، فاصله گرفتن از زشتی‌ها و غلبه بر شیطان در جهت تطهیر از غبارها و زنگارهایی که روح و جان آدمی را فراگرفته، جانی تازه یافته است، لذا بعد از یک ماه خودسازی و سالم‌سازی روح از طریق روزه گرفتن، تلاوت قرآن، دعا و مناجات و برگزاری مراسم احیا در شب‌های قدر، برای مسلمانان، شایسته است که این روز را جشن بگیرند.

هر روزي كه در آن نافرماني خدا نشود عيد است

اما منظور از عید چیست؟ حضرت علی (ع) هر روزی را که در آن معصیت و نافرمانی خدا نشود، عید می‌نامند: «و کل یوم لایعصی الله فیه فهو عید»

 

شادابي و طراوت جان انسان اگر به گناه آلوده نشود همیشگی است؛ در واقع شادی و طراوت پایدار در عمق وجود انسان جای می‌گیرد و نیت روزه، ژرفای قلب او را جلا می‌دهد و این مهم میسر نیست مگر با دوری از آلودگی‌ها؛ از این رو در فرهنگ ما مسلمانان، آن‌گاه عید اعلام شده است که انسان ریشه‌های روحی، معنوی و فکری خود را از آفات و پستی‌ها حفظ كند.

این است معنای واقعی عید، نه این معنای ظاهری که متاسفانه امروز رسم شده و افراد با درون آلوده و روحی سراسر گناه، اما با تبسم و لبخند ظاهری می‌خواهند شادی و نشاط تصنعی را به دیگران اظهار كنند.

عيد فطر مخصوص چه كساني است؟

طبق کلام حضرت علی(ع) در نهج البلاغه، این عید مخصوص کسانی است که خداوند روزه آنها را پذیرفته و نمازشان را ستوده و از آنان به خاطر کارهای نیکشان سپاسگزاری کرده است. علي(ع) همچنین می‌فرمایند: «عید آن کس فرخنده و مبارک است که خدای خویش را اطاعت کرده است.»

محورهاي خطبه علي(ع) در روز عيد فطر

محور خطبه حضرت علی(ع) در روز عید فطر موارد زیر را در بر می‌گیرد:

1- اقرار به توحید: توحید از بنیادی‌ترین مسائل دینی است که سایر اعمال در پرتوي آن معنا می‌یابد. حضرت علی(ع) توحید را با تمام ابعادش مورد توجه قرار می‌دادند و در خطبه‌ای که به مناسبت روز عید فطر ایراد فرمودند، این مسئله را در راس سخنانشان قرار دادند: «اشهد ان لا اله الا الله، وحده لا شریک له ....»

دنيا كاروانسرايي است كه اكثر مردم قصد ماندن در آن را دارند

2- نکوهش و مذمت دنیا: حضرت علی (ع) در خطبه 45 نهج البلاغه به مذمت دنیا پرداخته و علاوه بر ناپایدار خواندن آن، مردم را ناگزیر از گذشتن از این کاروانسرا می‌دانند و در ادامه ضمن بیان زیبایی‌های ظاهری دنيا مسلمین را به برداشتن توشه از آن سفارش می‌کنند و سپس آنها را به قناعت و دوری از افزون‌طلبی فرا می‌خوانند. در فرازی دیگر می‌فرمایند: «دنیا خانه‌ای است که چیزی جز فنا در انتظار انسان‌ها نیست با این حال اکثر آنها قصد ماندن در دنیا را دارند.»

كسي كه موفق به انجام عبادت شود بايد شكرگزار خدا باشد

3- ستایش و حمد خداوند: حضرت علی(ع) در این خطبه دوام شکر و سپاس الهی را به روزه‌داران متذکر می‌شوند: «سپاس و ستایش خدایی را که آسمان‌ها و زمین را آفرید و تاریکی‌ها و نور را برقرار ساخت.» در حقیقت، ایشان معتقدند اگر فردی موفق به خودسازی از طریق عبادت، روزه و شب زنده‌داری شد، باید ستایش‌گر و شکرگزار توفیق و عنایت خداوند باشد.

4- شهادت به رسالت حضرت محمد (ص): آن حضرت در فراز دیگری از خطبه خود در عید سعید فطر ضمن شهادت بر رسالت حضرت محمد (ص)، خدمات فراوان و تلاش‌های بی شائبه آن حضرت را در برپایی اسلام و دوام و گسترش آن خاطرنشان نمودند: «شهادت می‌دهم که محمد (ص) بنده او و رسول و فرستاده اوست به سوی خلقش و امین اوست بر وحیش و نیز اینکه او رسالت‌های پروردگارش را تبلیغ کرد و در راه خداوند با آنها که از راه او منحرف شدند و دیگری را با او برابر گرفتند، جهاد کرد و خداوند را عبادت نمود تا آن‌که لحظه یقین و پیوستنش به جوار رحمت الهی فرارسید.»

5- توجه به تقوا: تقوا مهم‌ترین عامل تزکیه روح انسان و مایه رشد و شکوفایی ریشه‌های معنوی اوست، لذا در روز عيد فطر نیز به داشتن تقوا در جهت استمرار نشاط درونی مسلمین تاکید شده است؛ چرا که یکی از مهم‌ترین نقش‌های کلیدی تقوا، نگهداری از گناهان است.

حضرت علی(ع) در این خطبه بعد از ذکر نام برخی از گناهان می‌فرمایند: «خداوند ما و شما را بوسیله تقوا حفظ كند.» از طرفی، فلسفه و حکمت وجوب روزه نیز رسیدن به تقوای الهی است، همچنان‌که در آیه 183 سوره بقره بدان اشاره شده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده، همان‌طور که بر مردمان قبل از شما واجب شده بود، شاید پرهیزکار و متقی شوید.»

6- بیان ویژگی‌های منحصربفرد روز عید فطر:

 

الف) روز پاداش گرفتن: حضرت علی(ع) درباره مهم‌ترین ویژگی عيد فطر فرموده‌اند: «در این روز به محسنان ثواب دهند و بدکاران زیان‌مندند.»

كمترين مزد مرد و زن روزه‌دار چيست؟

همچنین در جایی دیگر می‌فرمایند: «بدانید ای بندگان خدا، کمترین مزد زن و مرد روزه‌دار آن است که فرشته‌ای در آخر ماه مبارک رمضان ندا می‌دهد که مژده بگیرید بندگان خدا که گناهان گذشته شما آمرزیده شد.»

البته بیان سخن حضرت محمد (ص) نیز خالی از لطف نیست که ‌فرمودند: «چون شب عید فطر که شب جوایز نام دارد، فرارسد، خداوند پاداش عمل‌کنندگان را بدون حساب و شمارش می‌بخشد و چون صبح روز عید فرارسد، خداوند فرشتگان را در تمام شهرها برانگیزد، پس در زمین فرود آیند و سر کوچه و گذرها بایستند و بگویند: ای امت محمد! به سوی پروردگار کریم برای نماز عید بیرون شوید که پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد و چون به سوی محل برگزاری نماز عید روند خداوند عزوجل به ملائکه فرماید: ای ملائکه من! پاداش یک اجیر وقتی به وظیفه‌اش عمل کند چیست؟ گویند: معبودا! پاداش او آن است که اجر او را به طور کامل عطا کنی.»

شبيه‌ترين روز به قيامت در كلام اميرالمومنين(ع)

ب)شباهت به روز قیامت: امیرالمومنین علی(ع) این روز را شبیه‌ترین روز به قیامت عنوان کرده‌اند، لذا بیرون رفتن مسلمين از منزلشان به سوی نمازگاه را به خروج انسان‌ها از گورها به محضر پروردگار تعبیر نموده‌ و سپس می‌فرمایند: «یاد کنید به وقوف خود در نمازگاه از زمان وقوف در برابر پروردگار خود و یاد کنید به برگشت خود به منزل‌هایتان از بازگشت خود به منزل‌های بهشت یا دوزخ.»

دنيا ميدان مسابقه است

ج)شباهت به میدان مسابقه: امام حسن (ع) اعمال عبادی ماه مبارک را به مسابقه بین افراد تشبیه نموده‌ و عید فطر را زمان اخذ جوایز برندگان می‌دانند؛ همچنان‌که مولی الموحدین حضرت علی(ع) دنیا را به میدان مسابقه تشبیه كرده‌اند: «دنیا محل مسابقه و آخرت زمان مزد گرفتن است؛ بهشت جایزه برندگان این مسابقه و جهنم جزای بازماندگانش است.»

د) روز بشارت غفران و بخشش الهی: روز عید فطر روزی است که به موجب یک ماه بندگی و عبودیت، امید عفو و بخشش از جانب حضرت دوست انتظار می‌رود؛ تعبیر مولای متقیان علی(ع) در این مورد چنین است: «ابشروا عباد الله فقد غفرلکم ما سلف من ذنوبکم»

7- بیان وظایف مسلمین در روز عید فطر: سوالی که اینجا می‌تواند مطرح شود این است که آیا با تمام شدن ماه مبارک رمضان، خودسازی تمام می‌شود و یا همچنان ادامه دارد؟ سخنان حضرت علی(ع) حاکی از آن است که سازندگی و تقویت ریشه‌های معنوی باید همیشگی باشد؛ چرا که نشاط واقعی چیزی جز سلامت روحی و معنوی انسان نیست. سخن حضرت علی(ع) موید سخن ماست: «بیدار باشید! امروز روزی است که خدا آن را برای شما عید قرار داده و شما را اول آن قرار داده است.»

اهم وظایف مسلمین در روز عید فطر به شرح زیر است:

زكات فطره سپاسگزاري از سلامت بدن است

الف) پرداخت زکات فطره: زکات فطره از جمله مواردی است که وجوب پرداخت آن بر همه واضح و مبرهن است. این عمل در حقیقت نوعی سپاسگزاری از سلامتی بدن می‌باشد. حضرت علی(ع) در این مورد می‌فرمایند: «زکات فطره خود را بپردازید که آن سنت پیامبرتان و فریضه واجبی از جانب پروردگارتان است.»

ب) ذکر تکبیر: از امام صادق(ع) روایت شده که فرموده‌اند: «پیوسته روش علی(ع) این بود که از شب عید فطر تا هنگام بازگشت از مصلی تکبیر می‌گفت.»

ج) افطار كردن: حضرت علی(ع) بر طبق سنت و روش رسول مکرم اسلام (ص) که قبل از رفتن به محل برگزاری نماز عید فطر با خرما یا چند دانه کشمش افطار می‌نمودند، قبل از رفتن به مصلی چیزی تناول می‌كردند.

د) برگزاری نماز عید فطر: از مهم‌ترین اعمال عبادی این روز، برگزاری نماز عید فطر است؛ از آنجا که بزرگ‌ترین هدف شریعت، ایجاد الفت و مهربانی میان مسلمين امي باشد، لذا مهم‌ترین هدف از اجتماع در این روز، پیوند و گسستگی مسلمین با یکدیگر و مطلع شدن از حال همدیگر است.

همچنین تجمع و یگانگی در پیروی از رهبر و پیشوای مسلمین از دیگر علل ایجاد همبستگی و مودت بین مسلمین مي‌باشد که ناشی از آگاهی آنها به مصالح و مفاسد خویش و در نتیجه نحوه عمل بر طبق این آگاهی است.

نهایتاً مولای ما، حضرت علی(ع) بعد از سفارش مسلمین به دوری از اعمال ناپسند نظیر دروغ، امتناع از جهاد، کم‌فروشی، گران‌فروشی و دیگر مفاسد اقتصادی، اخلاقی و اجتماعی متذکر می‌شوند که اگر حقیقتاً توحید در جان انسان جا بگیرد و انسان به این باور برسد که تمام اعمال، تفکرات و رفتارهای او در علم الهی حاضر است و تقوای الهی را پیش بگیرد، روزهایش همیشه عید خواهد بود و شادی و نشاط معنوی با جانش عجین خواهد شد.

عید صیام آمد و ماه صیام رفت               لطف تمام آمد و فیض تمام رفت
شب عید فطر و لطف خدا باز تازه شد      گرد غم گناه ز جان عوام رفت

 

 

1-قرآن مجید
2-استادولی، حسین. 1364؛ ترجمه امالی شیخ مفید؛ مشهد: آستان قدس رضوی
3-شهیدی،سیدجعفر. 1379؛ ترجمه نهج البلاغه؛ تهران:علمی فرهنگی
4-صادقی اردستانی ،احمد.1376؛ ترجمه نوادر راوندی؛ تهران:کوشا
5-شیخ صدوق.1400ق.امالی شیخ صدوق؛ بیروت:اعلمی
6-غفاری،علی اکبر.1367؛ ترجمه من لایحضره الفقیه شیخ صدوق؛ تهران:صدوق
7-فاضل،جواد.1375؛ سخنان علی (ع)(فاضل)؛ تهران:حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی
8-کمره ای، محمد باقر.1376؛ ترجمه امالی شیخ صدوق؛ تهران:اسلامیه
9-محمدی مقدم، قربانعلی. 1375؛ ترجمه شرح نهج البلاغه(ابن میثم)؛ مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی
10-مکارم شیرازی،ناصر. 1375؛ پیام امام شرحی تازه و جامعی بر نهج البلاغه؛ تهران:علمی فرهنگی
11-موسوی همدانی، سید ابوالحسن.بی تا؛ ترجمه بحار الانوار علامه مجلسی؛ تهران:کتابخانه مسجد ولی عصر

مقالات:
1-حسینی،سید جواد.محورهای اصلی خطبه عید فطر امام علی(ع). نشریه مبلغان.آذر و آبان 1384.شماره 72. 12 صفحه.20-9

سخنان امام علی (ع) درباره عید فطر-احمد علی نریمانی www.narimani.blogfa.com