تكيه‌گاه‌هاي انسان براي فرار از وسوسه‌ها/ نقطه اوج طاعت خدا كجاست؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو» - فائزه بنایی؛ قرآن درياي عميق و گسترده‌ای است كه گنجينه‌هاي آن پاياني ندارد و در هر دوره و تاريخي مي‌توان مرواريدهايي از آن صيد كرد كه به كار آن روز تو بيايد، حتي اگر هزاران سال از نزول آن گذشته باشد.

برآنيم تا در هر شماره، اين گنجينه‌هاي گرانقدر را به تماشا بنشينيم و مرواريدهايي صيد كنيم به اندازه وسع خود.

بعد از شکستن بت‌های کوچک، اما بی‌شمار دل و خط بطلان کشیدن به روي عباراتي مانند «اول خدا بعد هم تو» و رسیدن به قدر و منزلت خود در این عالم خاکی، به مسئله تلاش در راه معشوق رسیدیم، اما نه تلاش با دست خالی، بلکه تلاشي با استعانت از صبر و نماز.

صبر بر معصیت و گناه، کار ما را ساده‌تر کرد؛ ما نه تنها در برابر مصيبت‌هايي صبر مي‌كنيم كه با دست خودمان ايجاد كرده‌ايم، بلكه بر مصیبت‌هایی که در تقدیر و لوح محفوظ‌مان نوشته شده نيز صبر می‌کنیم و حالا به صبر بر طاعت مي‌رسيم.

صبر بر مشكلاتي كه در راه اطاعت از خدا وجود دارد

صبر بر طاعت يعني مقاومت در برابر مشكلاتى كه در راه اطاعت پروردگار وجود دارد. همان‌گونه كه بيمار داروهایى به ظاهر تلخ را مصرف مى‌كند تا بهبود يابد، مردم با ايمان نيز هر چند با سختي، اما از خدا و رسول اطاعت مي‌كنند؛ چون اين اطاعت را مايه رستگارى دنيا و آخرت مى‌دانند.
 

مردم با ايمان به اميد نجات و فلاح، هر مشكلى را تحمل مى‌كنند و هر رنج گرانى را در راه فرمانبردارى خدا به جان مى‌خرند و در اين راه احساس رنج و سنگينى نمى‌کنند.

طاعت خدا قطعاً مشکلاتی به همراه دارد، از خستگی‌های جسمی و روحی گرفته تا خطوات شیطان كه همه آنها کار را مشکل می‌کند. آدمی تا آنجا که تنها خود است مشکلی ندارد، ولی از آن هنگام که معبود‌ها و بت‌ها سر بر دلش می‌گذارند و به دامنش می‌آويزند، مبارزه او شروع می‌شود.

تكيه‌گاه‌هاي انسان براي فرار از وسوسه‌ها

انسان برای فرار از راهزن‌های مسیر زندگی و وسوسه‌ها از مهم‌ترین تکیه‌گاه خود يعني صبر و نماز کمک می‌گیرد. با اینکه در آیات قرآن كريم می‌بینیم این عمل جز بر خاشعان گران است و سخت به نظر می‌رسد «و انها لکبیرۀ الا علی الخاشعین» (1) ولي ما نيز به تقلید از اولیا، از همین عمل در حل مشکلات خود استعانت می‌گیریم.

«هنگامى كه على (ع) با مشكلى روبرو مى‌شد به نماز برمى‌خاست و پس از نماز به دنبال حل مشكل مى‌رفت و اين آيه را تلاوت مى‌فرمود: و استعينوا بالصبر و الصلوة»(2).

از اين موضوع هرگز نبايد تعجب كرد؛ زيرا هنگامى كه انسان در برابر حوادث سخت و مشكلات طاقت‌فرسا قرار مى‌گيرد و نيروى خود را براى مقابله با آنها ناچيز مى‌بيند، نياز به تكيه‌گاهى دارد كه از هر جهت نامحدود و بى‌انتها باشد.

طاعت خدا که نقطه برجسته آن نماز است، انسان را به چنين مبدايي مربوط مى‌سازد و با اتكا بر آن مى‌تواند با روحى مطمئن و آرام امواج سهمگين مشكلات را در هم بشكند.

گفتند يك خوبى داريم و يك خوشى. انتخاب با ماست که كدام را بخواهیم. خربزه براى انسان مريض خوش است، ولى خوب نيست. اين در حالي است كه دارو براى او خوب است، ولى خوش نيست، حال كدام را باید طالب بود؟

مرجعي كه هم خوبي‌ها را نشان مي‌دهد هم راه رسيدن به آنها را

اگر اطاعت و بندگی خوب است پس در راه آن باید صبر کرد. حالا خوبى چيست و براى رسيدن به خوبى بايد چه كرد؟ خوبى آن است كه كمبودهاى ما را پر و كسرى‌هاى ما را جبران كند، به ما بدهد و از ما نگيرد. اين خوبى است، اما راه آن چه؟ قرآن هم خوبى را نشان مى‌دهد و هم راه رسیدن به خوبی‌ها را.

خوبی در عنوان‌ها و اسم‌ها و اين سو رفتن‌ها و اين سو آمدن‌ها نيست. «لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُم قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْيَومِ الاْخِر» (3). خوبى اين نيست كه رو به شرق و غرب بياوريد، بلكه خوبى در گرايش و عشق به الله و گرايش و عشق به ادامه انسان و روز ديگر است.

خوبى در عشق، عمل، عهد، وفا و صبر خلاصه مى‌شود؛ چون اين ويژگي‌ها انسان را بارور مى‌كند و تنها خداست كه به انسان مى‌دهد و نمی‌گیرد، در حالی که ديگران پیوسته می‌خواهند از او بگيرند و پل بسازند.

راهنمايان و دليلان بهشت

در هر كاری بايد از طريق صحيح آن وارد شد و براى يافتن نيكى‌ها و خوبی‌ها بايد به سراغ اهلش رفت و از غير اهل طلب نكرد (4). از امام باقر (ع) نقل شده است كه فرمودند: « خاندان پیغمبر (ص) درهاى الهى و طرق وصول به او و دعوت‌كنندگان به سوى بهشت و راهنمايان و دليلان آن هستند تا روز قيامت» (5).

اين حديث مى‌تواند اشاره‌اى به يكى از مصداق‌هاى مفهوم كلى آيه باشد؛ زيرا مى‌گويد در تمام امور مذهبى خويش از طريق اصلى يعنى طريق اهل بيت پيامبر (ص) كه طبق حديث ثقلين، قرين قرآن هستند، وارد شويد و برنامه‌هاى خود را از آنها بگيريد؛ چرا كه وحى الهى در خانه آنان نازل شده و آنها پرورش‌يافتگان مكتب قرآن هستند.

ابرار چه كساني هستند؟

هيچ‌گاه نيل به خوبى‌ها پيدا نمى‌كنيد «لَنَ تَنالُوا البِرّ» تا اين كه از محبوب‌ها و عشق‌ها بگذريد «حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّون» (6).

لذا ابرار كسانى هستند كه عمل خير را به خاطر ايمان به خدا و رسول او و روز جزا انجام مى‌دهند؛ چون ايمان آنها ايمان رشد و بصيرت است، يعنى خود را بنده و مملوك پروردگار مى‌دانند و معتقدند كه خلق و امرشان به دست اوست و خودشان مالك نفع و ضررى براى خود نيستندغ اين ابرار معتقدند كه نبايد اراده كنند مگر چيزى را كه پروردگارشان اراده كرده و انجام ندهند مگر عملى را كه او بپسندد.

در نتيجه، اراده او را بر اراده خود مقدم مى‌دارند و براى خشنودى او عمل مى‌كنند؛ هر چند كه به ضرر خودشان تمام شود، بر آن ضرر و ناسازگارى با ميل درونى خود صبر مى‌كنند و زحمت اطاعت او را تحمل نموده و آنچه مى‌كنند به خاطر خشنودى او مى‌كنند. در نتيجه، در مرحله عمل، عبوديت را خالص براى خدا می‌سازند.

اين صفات، همان صفاتى است كه خداى سبحان ابرار را با آن توصيف كرده «انما نطعمكم لوجه اللّه لا نريد منكم جزاء و لا شكورا .... و جزيهم بما صبروا؛ خداوند بعد از اینکه در معصیت‌ها، مصیبت‌ها و طاعت‌ها صبر کردی، برّ و نیکی‌ها و منفعت‌ها را در دنیا و آخرت به تو هدیه می‌دهد.» (7)

پی‌نوشت‌ها:

1. سوره مبارکه بقره، آیه 45: و استعينوا بالصبر و الصلوة و انها لكبيرة الا على الخشعين. از صبر و نماز يارى جوييد (و با استقامت و كنترل هوس‌هاى درونى و توجه به پروردگار نيرو بگيريد) و اين كار جز براى خاشعان گران است.
 

 

2. كان على(ع): اذا اهاله امر فزع قام الى الصلوة ثم تلى هذه الاية و استعينوا بالصبر و الصلوة.

3. سوره مبارکه بقره، آیه 177: نيكى (تنها) اين نيست (كه به هنگام نماز) صورت خود را به سوى مشرق و مغرب كنيد (و تمام گفت و گوى شما از مسئله قبله و تغيير قبله باشد و همه وقت خود را مصروف آن سازيد) بلكه نيكى (و نيكوكار) كسانى هستند كه به خدا و روز رستاخيز و فرشتگان و كتاب آسمانى و پيامبران ايمان آورده اند و مال (خود) را با علاقه‌اى كه به آن دارند به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان انفاق مى‌كنند، نماز را برپا مي‌دارند و زكات را مى‌پردازند و به عهد خود به هنگامى كه عهد بستند وفا مى‌كنند، در برابر محروميت‌ها و بيماري‌ها و در ميدان جنگ استقامت به خرج مى‌دهند، اينها كسانى هستند كه راست مى‌گويند (و گفتار و رفتار و اعتقادشان هماهنگ است) و اينها هستند پرهيزگاران.

4. سوره مبارکه بقره، آیه 189: و ليس البربان تاتوا البيوت من ظهورها و لكن البر من اتقى و اتوا البيوت من ابوبها و اتقوا اللّه لعلكم تفلحون. و اين كار خوبى نيست كه شما در حال احرام از پشت بام داخل خانه‌ها شويد، بلكه عمل صحيح اين است كه از خدا بترسيد و خانه‌ها را از در درآييد و از خدا پروا كنيد باشد كه رستگار شويد.

5. آل محمد ابواب الله و سبله و الدعاة الى الجنة و القادة اليها و الادلاء عليها الى يوم القيامة.

6. سوره مبارکه آل عمران، آیه 92: لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون و ما تنفقوا من شى ء فان اللّه به عليم. شما هرگز به خير نمى‌رسيد تا آن كه از آنچه دوست داريد انفاق كنيد و هر چه را انفاق كنيد خداى تعالى به آن داناست.

7. سوره مبارکه انسان، آیه 9: و يطعمون الطعام على حبه مسكينا و يتيما و اسيرا - انما نطعمكم لوجه اللّه لا نريد منكم جزاء و لا شكورا. و بر دوستى خدا به فقير و اسير و طفل يتيم طعام مى‌دهند - و (گويند) ما فقط براى رضاى خدا به شما طعام مى‌دهيم و از شما هيچ پاداش و سپاسى هم نمى‌طلبيم.

منابع:

1. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، جلد1، جلد2 ،جلد 3 و جلد 20.
2. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی، جلد1، جلد2، جلد3 و جلد25.
3. روش برداشت از قرآن، صفایی حائری، صفحه 28 تا 31.