با رویکرد بالا به پایین نمی‌توان ارزش‌ها را انتقال داد / چه زمان در جامعه دین‌گریزی صورت می‌گیرد؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ در آستانه سالروز وقوع انقلاب اسلامی در ایران، بر آن شدیم تا به بررسی راهکارها و ضرورت و چرایی انتقال ارزش های انقلاب اسلامی به نسل‌های آینده بپردازیم.

در واقع بسیاری از بحران‌ها و تناقض‌های نسل جدید و قدیم که در تمام جوامع و از جمله ایران قابل مشاهده است، ناشی از عدم انتقال یا انتقال ناقص و نیز عدم اجرای ارزش ها می باشد؛ با توجه به اهمیت تربیت نسل ها بر اساس ارزش های انقلابی که با کمی اغماض در انقلاب ایران می‌تواند با ارزش های اسلامی مساوی گرفته شود، به سراغ سید ضیا هاشمی، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران رفتیم تا در این خصوص نظر وی را جویا شویم.

مشروح این گفت‌وگو از نظرتان می‌گذرد:

«خبرگزاری دانشجو» - آیا جمهوری اسلامی ایران تا کنون در عرصه انتقال ارزش های انقلاب اسلامی به نسل های آینده موفق بوده است؟

هاشمی: ارزش های انقلاب مشخصاً شامل ترویج اخلاق، فرهنگ و آموزه‌های دینی در عرصه اجتماعی و سیاسی و ایجاد بستر مناسب برای شکوفایی قابلیت‌های فردی و تحقق عدالت اجتماعی است؛ از منظر رهبران انقلاب و پیروان آنان، دینی شدن زندگی موجب شیرین‌تر، بهتر و موفق‌تر شدن و نیز همراه شدن زندگی با رضایت بالاتری خواهد شد؛ چون آموزه‌های دینی ناظر به سعادت دنیا و آخرت است.

با رویکرد بالا به پایین و از طریق قدرت نمی‌توان ارزش‌ها را انتقال داد

در این میان باید به دو نکته توجه کنیم:

1. با ارزش های انقلاب اسلامی برخورد شعاری نداشته باشیم.

2. در فرآیند ترویج و انتقال ارزش ها شیوه درستی را به کار گیریم و بدانیم که نمی‌توانیم از رویکرد بالا به پایین و از راه قدرت ارزش هایمان را انتقال دهیم.

متولیان و حامیان ترویج ارزش‌های دینی نباید به دنبال منویات خود باشند

در واقع همان طور که ائمه اطهار و الگوهای اسلامی در این زمینه بهترین‌ها هستند، ما باید به دنبال آن باشیم تا انتقال و تحقق ارزش ها را از طریق الگوهای واقعی دنبال کنیم؛ الگوهایی که خودشان عامل و پایبند به آموزه‌های دینی بوده و باور داشته باشند که عمل به دین موجب سعادت دنیا و آخرت می‌شود.

اگر مردم و نسل جوان که نسل آگاه و باشعوری هستند، احساس کنند کسانی که به عنوان متولی و حامی ترویج ارزش های دینی عمل می‌کنند، به دنبال منویات و خواسته‌های درونی خود هستند، قطعاً در برابر این افراد، موضع می‌گیرند.

«خبرگزاری دانشجو» - متولی این امر (انتقال ارزش ها) در جامعه چه کسانی یا نهادها و ارگان‌هایی هستند؟

ما تحت حمایت دین قرار داریم نه این که دین تحت حمایت ما باشد

هاشمی: باید بدانیم که ما تحت حمایت دین قرار داریم، نه این که دین تحت حمایت ما باشد. ما به دین نیاز داریم نه این که دین نیاز به ما داشته باشد، بنابراین نباید عده‌ای از افراد و گروه ها خودشان را نماینده دین تلقی کنند و سایر افراد را خارج از این حیطه تصور نمایند، بلکه تمام افراد می‌توانند به تناسب باورها و اعتقادات شان و پایبندی به این اعتقادات و از موضع شفقت و اخوت دینی، در مسیر تجلی بخشی دستورات و تعالیم دینی قرار بگیرند.
 

برای مثال این آموزه‌ها در حوزه صداقت، مودت، ایثار و فداکاری خودشان را نشان می‌دهند؛ مسلماً هنگامی که آموزه‌های دینی با موضع متقابل و متعارض و کاسب‌کارانه همراه باشد، نه تنها ارزش های دینی ترویج نمی‌شود، بلکه به نوعی دین گریزی هم دامن زده می‌شود.

«خبرگزاری دانشجو» - آیا امروز در جامعه ما، دغدغه انتقال ارزش ها به نسل آینده وجود دارد؟

هاشمی: پاسخ این سؤال بسیار پیچیده است؛ چون جامعه ما جامعه‌ای دینی است که در واقع اقشار مختلف به دین تعلق خاطر دارند، اما گاهی گروه‌هایی در جامعه شعار دینی می‌دهند که تعلق خاطری به دین ندارند و بالعکس گاهی نیز برخی تعلق خاطر به دین دارند، اما زمینه را برای فعالیت گسترده مساعد نمی‌بینند و تنها در زمینه‌های خاصی به ایفای نقش می‌پردازند؛ در همین راستا برخی گروه ها در جامعه قائل به الگوهایی هستند که توانایی تحقق الگوهای دینی را بدون نیاز به ابراز و تظاهر گسترده دارند.

این فرآیند نباید از موضع تحمیل و القای مستقیم و مقتدرانه صورت بگیرد

«خبرگزاری دانشجو» - با توجه به این که شما در حوزه جامعه شناسی آموزش و پرورش تخصص دارید، چه راهکارهای عینی و ملموسی را برای این امر در حوزه آموزش و پرورش پیشنهاد می‌دهید؟

هاشمی: در چند سطح می‌شود بحث کرد؛ باید از روش های جامع‌تر ، لطیف‌تر و عمیق‌تر استفاده کرد و نباید با قضایا یک بعدی برخورد نمود؛ همچنین این فرآیند نباید از موضع تحمیل و القای مستقیم و مقتدرانه صورت بگیرد. در فرآیندهای آموزشی که از طریق متون درسی یا معلمان اعمال می‌شود، باید یک نگاه ژرف اندیشانه و کارآمد و نه رویکرد شعاری و سطحی وجود داشته باشد.

روش‌های مشارکتی در آموزش

مثلاً می‌توان از روش‌های مشارکتی در آموزش بهره گرفت و فضایی را ایجاد کرد که دانش آموزان بتوانند سوال‌هایی را که در واقعیت زندگی شان وجود دارد، با کمک معلم مطرح کنند.

ارزش ها ممکن است به صورت شعاری یا به صورت لطیف بیان شوند، در این صورت بچه‌ها این ارزش ها را به صورت ملموسی در زندگی خود درک می‌کنند.

شعارزدگی می‌تواند نسل جدید را از ارزش‌ها دور کند

شعارزدگی می‌تواند نسل جدید را از ارزش ها دور کند، بنابراین ما باید به دنبال آن باشیم که ارزش ها را به طور عینی و مصداقی تعریف کنیم، در این صورت جوان و نوجوان ما ارزش ها را به طور عینی در زندگی خود می‌بینند.
 

همچنین باید به نکات زیر توجه کرد:

- نگاه باورمندانه و صادقانه در سیاستگذاری‌ها
- آموزش معلمان به نحو همدلانه
- درگیر شدن دانش آموزان به نحو فکری و ذهنی با ارزش ها

دانش‌آموز باید فکر کند که ارزش‌ها قابلیت پیاده شدن دارند

برای مثال دانش آموزان ما نباید این گونه فکر کنند که ارزش ایثار فقط قابل پیاده شدن در شرایط جنگ است و فقط نسبت به آن زمان غبطه بخورند. در زمان حاضر هم می‌توان از طریق کمک به فقرا، دفاع از مظلوم، جلوگیری از حق کشی‌ها، کمک به دانش آموزان ضعیف‌تر و از این قبیل موارد ایثارگر بود.

ما باید در عرصه آموزش، الگوهایی را معرفی یا ایجاد کنیم و نیز دانش آموزان ما باید الگوهایی که مظهر صداقت، فداکاری و ایثار هستند را بشناسند؛ اینها باعث می‌شود افراد پایبند به این مبانی ارزشی شوند.

این فرآیندها باید در افق کلان در سطوح زیر و با روش مناسب اعمال شود:

- سیاست‌گذاری
- تدوین متون درسی
- آموزش دینی کودکان
- تبدیل شدن فضای تک گویانه در فرآیند آموزش به مشارکت ذهنی، فکری و عملی بچه ها در جریان زندگی روزمره
- ترویج روش های مشارکتی در آموزش
- بهره‌گیری از روش گفت‌وگویی
- باز کردن فضای سوال و جواب در کلاس درس
- پرهیز از تک گویی و اتخاذ موضع شعاری