اقتصاد اسلامی مصرفی‌تر از اقتصاد سرمایه‌داری است

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، اولین همایش تمدن نوین اسلامی با موضوع مصرف‌گرایی و سبک زندگی عصر امروز در سالن شهید مطهری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد و دکتر عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) به ایراد سخنانی درباره تأثیر ادراکات بر ساخت ذهنی افراد در رفتار اقتصادی و نوع مصرف پرداخت.

 

پیغامی با بیان اینکه مصرف و سبک زندگی هر دو از مفاهیم میانه‌رشته‌ای محسوب می‌شوند، گفت: هر چند مفهوم سبک زندگی جزو ترمینولوژی‌های خاص رشته اقتصاد نیست، اما به آن مرتبط است و آشنا شدن با چارچوب‌های تحلیلی رشته‌های مختلف برای رشته‌های علوم انسانی ضروری است.

 

استاد دانشگاه امام صادق (ع) با اشاره به اینکه اولین مفهومی که از مصرف در ذهن شکل می‌گیرد خوردن و پوشیدن و نیازهای اولیه است، خاطرنشان کرد: این در حالی است که تعاریف مختلفی از اقتصاد وجود دارد؛ طبق تعریف اول، اقتصاد علم تولید و مصرف است؛ تعریف دوم نیز می‌گوید اقتصاد علم تولید، توزیع و مصرف می‌باشد؛ در اینجا توزیع به این معناست که هر یک از عوامل مشارکت کننده در تولید چه سهمی می‌برند، اقتصاددانان در این فاز متوجه شدند که توزیع از تولید و مصرف اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا توزیع تعیین می‌کند که مصرف چگونه اتفاق بیفتد.

 

وی افزود: فاز سوم عبارت است از استخراج مواد، تولید، توزیع، مصرف و مدیریت زباله‌ها.

 

پیغامی با اشاره به فاز چهارم تعریف اقتصاد تصریح کرد: رشته اقتصاد در سه دهه اخیر تغییراتی کرده که در ایران تعداد کمی از آن تغییرات اطلاع دارند؛ در واقع گفتند، اقتصاد صرفاً علم تولید، توزیع و مصرف نیست، بلکه علم انتخاب می‌باشد؛ اقتصاددان‌ها می‌گویند ما در مورد الگوریتم‌هایی مثل هزینه و فایده بحث می‌کنیم که انتخاب‌هایمان بر اساس آنها صورت می‌گیرد، بنابراین نمی‌توانیم انتخاب‌هایی را نام ببریم که بحث هزینه و فایده در آنها وجود ندارد.

 

استاد دانشگاه امام صادق (ع) خاطرنشان کرد: اقتصاد می‌خواهد خود را به منطق علوم انسانی تبدیل کند، به همین دلیل هم مصرف و هم سبک زندگی برای اقتصاددان‌ها یک سوال جدی و یک انتخاب است.

  

وی با بیان اینکه مصرف در هویت جمعی خود با مفهوم سبک زندگی ارتباط پیدا می‌کند، یادآور شد: اولین درس اقتصاد در کودکستان‌های کشورهای پیشرفته تدریس می‌شود؛ آنها 20 استاندارد برای تعلیم و تربیت دارند که اولین استاندارد، استاندارد هزینه و فرصت است، یعنی شما در هر انتخابی که انجام می‌دهید چیزی را از دست خواهید داد؛ به عبارت دیگر هر انتخابی مستلزم از دست دادن چیزی است و اگر چیزی که بدست می‌آوری بیش از آن چیزی باشد که از دست داده‌ای، سود کرده‌ای. 

 

 

پیغامی با اشاره به فرمایش حضرت علی (ع) در این خصوص گفت: علی علیه السلام می‌فرمایند، شخص اگر بداند با گناه چه چیز زیادی را از دست می‌دهد و چه چیز کوچکی نصیبش می‌شود، هرگز گناه نمی‌کند؛ در واقع به لحاظ فلسفی امکان ندارد ما چیز بدتر را انتخاب کنیم، اما مشکلی که وجود دارد و مسیر اسلام و غرب را متفاوت می‌کند، در مصداق‌هاست. 

 

استاد دانشگاه امام صادق (ع) با بیان اینکه دومین هزینه‌ای که اقتصاددان‌ها از آن نام می‌برند هزینه در رفته است، گفت: مثلاً شما بلیت می‌خرید و به تماشای فیلمی می‌روید، ولی در حین تماشا متوجه می‌شوید که فیلم خوبی نیست، بعد پیش خود فکر می‌کنید که تماشای فیلم را ادامه بدهید یا نه، در اینجا می‌گویند آن هزینه بلیت در رفته است و نباید تماشای فیلم را ادامه داد؛ چون منجر می‌شود که وقت و موارد انتخابی دیگر نیز از دست برود. 

 

 

وی با اشاره به اینکه فرق بین اقتصاد اسلامی و غربی در بازه زمانی و ادراکی است که نسبت به مصرف دارند، تصریح کرد: افق زمانی آدم‌ها با یکدیگر فرق می‌کند؛ مثلاً یک مسلمان می‌گوید اگر من در دنیا نتوانم مصرف کنم، آخرت را دارم، در واقع اگر جامعه‌ای صبور باشد، رفتار پس‌انداز و مصرف او متناسب می‌شود. 

 

پیغامی اقتصاد اسلامی را مصرفی‌تر از اقتصاد سرمایه‌داری خواند و تصریح کرد: اقتصاد اسلامی از اقتصاد سرمایه‌داری بسیار مصرفی‌تر است؛ چون خداوند همه چیز را برای مصرف انسان آفریده و این مصرف ابزاری برای کمال و خدایی شدن انسان است، پس ما بیشتر از اقتصاد سرمایه‌داری می‌خواهیم انرژی‌های عالم را بگیریم و چون پکیچ مصرف خود را از خدا گرفته‌ایم، بهتر مصرف می‌کنیم.

 

استاد دانشگاه امام صادق (ع) مصرف‌گرایی غربی را سبب نابودی محیط زیست دانست و یادآور شد: غرب به بهانه مصرف، محیط زیست را از بین برد و سیستم اقتصاد صنعتی به نحوه بسیار بدی از محیط زیست استفاده کرد، اما همین غربی‌ها الان که عقل‌شان نسبت به گذشته تکامل بیشتری پیدا کرده، به محیط زیست سبز روی آورده اند. 

 

وی با بیان اینکه مصرف، الگوریتم‌های ذهنی دارد که بین رشته‌ای است، تصریح کرد: ما باید الگوریتم‌های پیشرفت در جمهوری اسلامی را پیدا کنیم که این نیازمند داشتن سازه‌های ذهنی است، اگر ما این شالکه‌ها را به صورت عامدانه نسازیم، در جامعه به صورت هدفمند یا تعیینی ساخته می‌شود، پس ما باید این شاکله‌های ذهنی را بسازیم که متاسفانه در مهندسی فرهنگی کشور به آنها توجه نشده است. 

 

پیغامی با اشاره به شاکله‌های ذهنی تعریف شده توسط کشورهای اروپایی و آمریکایی گفت: ما در مطالعاتی که در خصوص کشورهای اروپایی و آمریکایی داشتیم، دیدیم که نام شاکله آنها الگوهای استانداردهای محتوایی است، یعنی بر اساس این استانداردها تعریف می‌کنند که مثلاً بچه شش ساله باید چگونه فکر و عمل کند، در واقع سرمایه‌داری در هدف خود جدی است و برای اینکه بچه شش ساله طبق اهداف آن رشد کند، برنامه‌ریزی کرده تا استانداردهای مدنظر خود را اجرایی نماید.

  

استاد دانشگاه امام صادق (ع) در خصوص نسبت هویت با مصرف یادآور شد: گاهی مصرف هویت را می‌سازد، مثل مصارف جاه‌طلبانه، اما در حوزه اسلامی مسئله پیچیده‌تر است و نمی‌توان گفت هویت‌هایی که از مصرف شکل می‌گیرند ضرورتاً مطلوب نیستند. 

 

وی گفت: در واقع باید مرز تجمل خوب و تجمل بد را مشخص کرد؛ روایت هم داریم که می‌فرماید، اگر خدا نعمتی را به انسان دهد و انسان آن را نشان ندهد، کفران نعمت کرده است.