در عصر مغول، ما مغولان فاتح را مسلمان و شیعه کردیم/ اندیشه جدایی دین از سیاست نمی‌تواند تمدن اسلامی بسازد

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، نشست اندیشه‌ای تمدن اسلامی با حضور حجت الاسلام دکتر احمد رهدار رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات فتوح اندیشه قم عصر دوشنبه در دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد.

رهدار با اشاره به ضرورت‌های نیل به تمدن اسلامی گفت: اولین ضرورت برای رسیدن به تمدن اسلامی توجه به تاریخ اسلامی است. زیرا هیچ تمدنی به صورت دفعی حاصل نشده و تمدن‌ها از بستر تاریخ گذر کردند و اجزای آنها در زمان‌‌های مختلف شکل گرفته است که ما باید اجزا و ظرف شکل‌گیری تمدن اسلامی را شناسایی کنیم.

وی افزود: از طرف دیگر، همه تمدن‌ها به صورت بومی شکل می‌گیرند؛ چون معطوف به یک وحدت هستند و اگر قرار باشد اجزای تمدنی از بوم‌‌های مختلف بیاید خروجی کار تشتت می‌شود. ما باید تاریخ اسلام را مطالعه و اجزای تمدن اسلامی را شناسایی و در نهایت آن را محقق نماییم. برای ما که اراده کرده‌ایم که مرحله و مقطع خود را تا نیل به تمدن اسلامی جهش دهیم بایسته است که به تاریخ اسلامی توجه نماییم.

رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات فتوح اندیشه قم ضرورت دوم نیل به تمدن اسلامی را توجه به نسخه‌های ناقصی دانست که در عقبه تاریخی ما محقق شده‌اند و یادآور شد: ما در عقبه تاریخی خود نقاط عطفی داشته‌ایم که می‌توانیم آنها را نوعی ظهور تمدنی بنامیم. در یک مقطعی از تاریخ، هنر، مدنیت، عقلانیت و تکنولوژی ما رشد کرد که ما باید به آن توجه داشته باشیم و آن را آسیب‌شناسی کنیم.

رهدار با اشاره به این که یکی از مقاطعی که مطالعه آن ضرورت دارد دوره صفویه است خاطرنشان کرد: تمدن اسلامی در عصر صفویه یک نوع شکوه تمدنی بوده است. در آنجا هم اندیشه‌ها، کتابت و مدنیت ما تحولی بسیار متفاوت از دوره‌های قبلی خود پیدا کرد. در عصر صفویه ما هیچ گونه ورودی از خارج جهان اسلام و جهان تشیع به داخل جهان تشیع نداشتیم و بروز و ظهور ما در آن دوره کاملا شیعی است.

وی با بیان این مطلب که دوره دیگری در تمدن اسلامی وجود دارد که من اصرار دارم از آن دوره با عنوان تمدن مغولی – اسلامی نام ببرم گفت: ورود مغول‌ها به عالم اسلام به نفع تشیع تمام شد. مغول‌ها عالم اسلام را تصرف کردند و سه جریان مسیحیت، تشیع و تسنن تصمیم گرفتند حمله آنها را به نفع خود مصادره کنند که در این میان جریان شیعه موفق شد.

در عصر مغول، ما مغولان فاتح را مسلمان و شیعه کردیم

رهدار در ادامه افزود: در 200 سالی که مغول‌ها در ایران بودند حتی یک فقیه شیعی با آنها مخالفت نکرد؛ بلکه فقها مغول‌ها را تایید می‌کردند و به دربار آنها می‌رفتند و به شیعیان اجازه عام دادند که وارد دستگاه مغول‌ها شوند. در عصر مغول ما مغولان فاتح را مسلمان و شیعه کردیم و با آنها مظاهری از تمدن را جلوه دادیم. چون بسیاری از مغول‌ها ریاضی دان و منجم بودند.

وی گفت: یک مقطع محدودی از مقابله شیعه با مغول را داریم که مقطع سربداران بود و قصه سربداران هم در زمان ایلخانان که جانشین مغول‌ها بودند به وقوع پیوست.

ضرب فرهنگ اسلامی در ژن مغولی ترکیب موفقی را ایجاد کرد

رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات فتوح اندیشه قم با بیان این مطلب که ضرب فرهنگ اسلامی در ژن مغولی ترکیب موفقی را ایجاد کرد یادآور شد: آنها به هر جایی می‌رفتند میراث‌‌های ارزشمندی از خود به یادگار می‌گذاشتند که هنوز هم این یادگارها اهمیت دارند. مثلا مظاهر تمدنی مغول‌ها هنوز در هندوستان مشاهده می‌شود.

رهدار ضرورت سوم نیل به تمدن اسلامی را توجه به اندیشه‌‌های تمدنی عنوان کرد و اظهار داشت: اندیشه‌هایی که می‌توانیم با بسط آنها به تمدن نزدیک شویم باید مورد مطالعه قرار گیرند. در عالم تشیع و تسنن از این اندیشه‌ها وجود داشته اما بسط داده نمی‌شده تا جایی که با یک گسست معرفتی در این زمینه مواجه هستیم.

ما در حوزه مدیریت اجتماع در اندیشه‌‌های اجتماعی غرب می‌لغزیم
 

وی خاطرنشان کرد: ما الان به زحمت می‌توانیم ادعا کنیم که اندیشه اجتماعی اسلامی داریم، اندیشه‌ای که صرفا نظری نباشد بلکه بتواند به حوزه عمل در آید. البته، تاملاتی در زمینه اندیشه اجتماعی اسلام وجود دارد اما هنوز یک نظریه اجتماعی تولید نشده است لذا ما در حوزه مدیریت اجتماع در اندیشه‌‌های اجتماعی غرب می‌لغزیم.

رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات فتوح اندیشه قم اندیشه تقریب مذاهب را یک اندیشه تمدن‌ساز خواند و تصریح کرد: ما زبان تقریب نداریم و اندیشه‌ها و رویکردهای تقریبی را به دانش آموزان و دانشجویان خود یاد نداده‌ایم. ما با تکیه صرف بر اندیشه‌‌های تشیع نمی‌توانیم تمدن اسلامی بر پا کنیم. البته، هسته اصلی تمدن سازی از اندیشه‌‌های شیعی گرفته می‌شود اما در این مسیر باید به اندیشه‌‌های سنی هم توجه داشته باشیم.

وی با اشاره به این ضرورت چهارم نیل به تمدن اسلامی توجه به مفاهیم تمدنی است اظهار داشت: تمدن در خلا و انزوا و جوامع بسته صورت نمی‌گیرد. مفهوم ارتباطات یک مفهوم تمدنی است و ارتباطات نقطه ثقل دیپلماسی‌‌های سیاسی، فرهنگی و اندیشه‌ای می‌باشد. یکی از مفاهیم دیگر عقل است که توجه به عقل مدنی برای شرایط امروز و انتخابات بسیار مهم است.

عقل مدنی برخلاف عقل فلسفی مولفه‌‌های خود را از خیابان می‌گیرد نه از لابلای کتاب ها

رهدار افزود: عقل مدنی با عقل فلسفی متفاوت است. عقل مدنی برخلاف عقل فلسفی مولفه‌‌های خود را از خیابان می‌گیرد نه از لابلای کتاب ها. عقل مدنی به معنای عقلی است که در موارد اجرای یک طرح به کار می‌رود.

رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات فتوح اندیشه قم ضرورت پنجم را توجه به علوم تمدنی دانست و اظهار داشت: برخی از علوم ظرفیت‌‌های بیشتری برای حوزه تمدن دارند. ما برای تمدن نیاز به علوم مانند فلسفه و کلام و فقه و اخلاق داریم. فقه و اخلاق به این دلیل اهمیت دارند که داری منسک می‌باشند یعنی برنامه عمل می‌دهند و ناظر بر رفتار بشر هستند و تمدن هم سراسر منسک است.

تمدن برآمد یک اندیشه و یک نفر نیست

رهدار با اشاره به این ضرورت ششم ضرورت توجه به رویکردهای تمدنی مانند رویکردهای حکومتی و تشکیلاتی است خاطرنشان کرد: تمدن برآمد یک اندیشه و یک نفر نیست و رویکردهای فردگرا و منزوی تمدن ساز نمی‌شوند.

وی در خاتمه گفت: یکی از موفق‌ترین رویکردهایی که بستر مناسبی برای حرکت به سمت تمدن فراهم می‌کند رویکردهای حکومت‌گراست. اندیشه‌هایی که رابطه بین دین و سیاست را منقطع می‌کنند نمی‌توانند تمدن اسلامی بسازند.