امام‌موسی‌صدر ‌خواستار تبدیل لبنان به نمونه تعامل در جهان بود

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، نشست «لبنان، فرقه‌گرایی و امام موسی صدر» عصر دیروز با سخنرانی محمدعلی مهتدی، کارشناس مسائل خاورمیانه و معاون مرکز تحقیقاتی مطالعات استراتژیک خاورمیانه در موسسه امام موسی صدر برگزار شد.

مهتدی با اشاره به اینکه مهمترین نمونه فرقه‌گرایی در لبنان وجود دارد، گفت: فرقه‌گرایی در لبنان در تمام جهان منحصر به فرد است، حتی وقتی در رشته علوم سیاسی، دموکراسی را دنبال می‌کنیم در مورد لبنان به مفهومی به نام دموکراسی توافقی می‌رسیم.

وی با بیان اینکه برای ما که در ایران زندگی می‌کنیم تصور آنچه در لبنان می‌گذرد بسیار سخت است، خاطرنشان کرد: در لبنان 17 فرقه مذهبی مسلمان و مسیحی وجود دارد؛ در میان مسلمانان چهار فرقه شیعی، سنی، دروزی و علوی و در میان مسیحیان فرقه‌های کاتولیک، پروتستان، ارتدکس، انجیلی‌ها و ... وجود دارند؛ هر یک از این فرقه‌ها دارای تشکیلات خاص مذهبی هستند.

کارشناس مسائل خاورمیانه اظهار داشت: از نظر احوال شخصی هم، فرد به محاکم مدنی مراجعه نمی کند و احوال شخصی هر فرد در محاکم مربوط به مذهب او مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ مثلاً ازدواج و طلاق یک شیعه در محاکم فقه جعفری انجام می‌شود نه در محاکم مدنی.

مهتدی مشکل اصلی در لبنان را مسائل سیاسی دانست و یادآور شد: در هر فرقه احزاب سیاسی وجود دارد که بر اساس ایدئولوژی ساخته نمی شوند، بلکه داخل هر فرقه خانواده‌های تاریخی وجود دارد که ملّاک بوده  و قدرت سیاسی و اجتماعی داشتند. معمولاً چنین شخصیت‌های معروف اجتماعی، احزابی را تشکیل می‌دهند که آن حزب وابسته به همان خانواده است نه وابسته به یک ایدئولوژی خاص که به این احزاب، احزاب فرقه‌ای گفته می‌شود.

وی با اشاره به احزاب مسیحی گفت: در فرقه مارونی دو حزب مهم وجود دارد. یکی حزب فالانژیست که در راس آن خانواده جُمَیِّل قرار دارند و از فالانژیست‌های اسپانیا الگو گرفته اند و دیگری حزب میهن‌پرستان آزاد است که متعلق به خانواده خلیل شمعون می‌باشد که یک رهبر فئودال سیاسی است؛ در این احزاب، پس از مرگ رئیس حزب، ریاست آن به فرزندان وی منتقل می‌شود.

کارشناس مسائل خاورمیانه در خصوص فرقه شیعه بیان داشت: قبل از ورود امام موسی صدر به لبنان، در میان شیعیان، احمد اسعد و در بیروت، خانواده بیضون در صحنه شیعی با یکدیگر رقابت اجتماعی و سیاسی شدیدی داشتند که این نوع طایفه‌گرایی از سوی شخصیت‌های سیاسی مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت.

مهتدی با بیان اینکه وابستگی مذهبی در لبنان یک عقیده نیست، تصریح کرد: کسی که به یک مذهب وابسته است، الزاماً معتقد و مقید به آن مذهب نیست، اما چون هویت او وابسته به آن فرقه است، برگشتن از آن مذهب برای او امکان ندارد؛ یعنی وابستگی فرقه‌ای برای او یک هویت است نه یک عقیده.

وی پدیده دولت – ملت را به این معنا دانست که یک ملت در زیر لوای یک دولت زندگی می‌کند و اظهار داشت: ما در ایران یک ملت هستیم که سه هزار سال تاریخ داریم و این هویت ملی می‌تواند افراد را در یک چارچوب قرار دهد، اما در لبنان چنین چارچوبی وجود ندارد و وابستگی فرقه‌ای و مذهبی بزرگترین وجه شخصیتی افراد است؛ در لبنان فرقه‌ها و مذاهب وجود دارند نه دین، یعنی ما در لبنان چیزی به نام دین اسلام نداریم که مذاهبی مانند شیعه، سنی و دروزی را در یک چارچوب جمع کند.

معاون مرکز تحقیقاتی مطالعات استراتژیک خاورمیانه با اشاره به اینکه بعد از پایان فئودالیزم زمینی در لبنان شاهد فئودالیزم سیاسی بودیم، خاطرنشان کرد: در لبنان زعمایی وجود دارند که از نظر سیاسی فئودال هستند و دولت لبنان نتیجه تفاهم بین زعمای سیاسی فرقه هاست که نمونه بسیار عقب مانده‌ای از طایفه گرایی می‌باشد؛ در واقع، لبنان یکی از عقب مانده‌ترین نظام‌های سیاسی دنیا را دارد.

مهتدی گفت: در لبنان تشکیل حزب ایدئولوژیک معنا ندارد و احزاب ایدئولوژیک هرگز نتوانسته‌اند به قدرت برسند؛ حزب الله روز اول بر اساس عقیده تاسیس شد و گفتند هدف ما قدس است، اما این گروه بتدریج کشف کرد که نمی تواند از چارچوب فرقه شیعه خارج شود و مجبور است وابستگی شیعی داشته باشد و برای همین باید با شیعیان در تعامل باشد؛ به همین دلیل مجبور شد لبنانی شود و پرچم جمهوری اسلامی را کنار بگذارد و پرچم لبنان را بردارد که از آن با عنوان فترت لبنانی کردن حزب الله نام می‌برند.

کارشناس مسائل خاورمیانه با بیان اینکه قدرت سیاسی در لبنان بین فرقه‌ها تقسیم شده است، بیان داشت: این فرقه‌ها برای کسب قدرت سیاسی در رقابت هستند که مشکلاتی را بین آنها بوجود می‌آورد، بنابراین برای حل این مسائل سراغ قدرت‌های خارجی می‌روند؛ این مسئله باعث می‌شود پای خارجی‌ها به لبنان باز شود، لذا لبنان محل تلاقی منافع کل جهان شده است.

وی در ادامه افزود: در چنین شرایطی که فرقه‌های مختلف، وابسته به قدرت‌های خارجی بودند، امام موسی صدر وارد لبنان شد؛ در این زمان تنها فرقه‌ای که بدون تشکیلات بود و ارتباطی با قدرت‌های خارجی نداشت، فرقه شیعه بود.

مهتدی با بیان اینکه این فرقه گرایی هم می‌تواند نعمت و هم نقمت باشد، بیان داشت: نعمت زمانی است که فرقه‌ها بده و بستان فرهنگی و اقتصادی داشته باشند، اما وقتی تحت تاثیر قدرت های خارجی رقابت و تقابل را به حد اعلا می‌رسانند، اختلاف و جنگ داخلی به وجود می‌آید.

کارشناس مسائل خاورمیانه اظهار داشت: امام موسی صدر چون شیعه بود، در این شرایط رهبری شیعیان را به عهده گرفت و خطی که دنبال کرد جامعه تشیع و احیای هویت عقیده‌ای شیعی را سازماندهی نمود؛ یعنی به مردم می‌گفت تو که شیعه هستی باید به احکام دین و مذهب مقید باشی. این مسئله را هم از کودکان و جوانان و دختران آغاز کرد و یک رشته فعالیت‌های اجتماعی و عقیدتی برای احیای هویت شیعی افراد انجام داد.

وی اقدام دوم امام موسی صدر را ایجاد تشکیلات مذهبی برای سازماندهی افراد دانست و یادآور شد: در راس این تشکیلات، مجلس اعلای شیعیان لبنان را تاسیس کرد، سپس حرکت برای رفع محرومیت محرومان را آغاز نمود و همچنین تشکیلات امل را به عنوان بازوی نظامی شیعیان ایجاد کرد؛ همچنین مجموعه‌ای از موسسات مانند مراکز نگهداری ایتام و دختران، بیمارستان و غیره را تاسیس نمود.

مهتدی افزود: وقتی طایفه شیعه سازماندهی شد، وارد تعامل با بقیه فرق گردید که از دیدگاه امام یک تعامل مبتنی بر همکاری بود؛ امام در شهر صیدا برای دانش‌آموزان سنی سخنرانی می‌کرد و به آنها درس می‌داد یا این که به کلیسای مسیحیان می‌رفت و برای آنها سخنرانی می‌کرد.

کارشناس مسائل خاورمیانه در خاتمه گفت: امام موسی صدر می‌خواست نشان دهد که ما باید این فرقه گرایی را به یک نعمت  تبدیل کنیم، یعنی داد و ستد فکری بین فرق ایجاد نماییم؛ در همین راستا ایشان سعی کرد لبنان را به نمونه کوچکی از تعامل در جهان تبدیل  نماید؛ اندیشه امام موسی صدر فراتر از لبنان و منطقه بود و تعامل بین مذاهب را در جهان دنبال می‌کرد.