دیدگاه امام موسی صدر در خصوص چند همسری و ریاست مرد در خانواده/ آیا اسلام حکومت کردن را برای زن جایز دانسته؟

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، نشست جایگاه زن در اندیشه و عمل امام موسی صدر با حضور حجت الاسلام مهدی مهریزی پژوهشگر و محقق حوزه دین عصر امروز در موسسه فرهنگی – تحقیقاتی امام موسی صدر برگزار شد.

مهریزی گفت: وقتی میراث مسلمانان را نگاه می‌کنیم باید متوجه باشیم که برخی از عرف و عادات به صورت و به نام دین خود را جا زده‌اند و در مسایل زنان نیز این موارد کم نیستند. مثلا شهید مطهری در کتاب حجاب فرمودند: پوشیه زدن امری مربوط به زنان اشراف ایران بوده است ولی بعدها برخی از فقهای ما آن را جزو دین حساب کرده و فتوا داده بودند که زنان باید پوشیه بزنند.

وی با اشاره به این نکته که برای شناخت موضع حقیقی اسلام در قبال مسایل گوناگون من‌جمله زنان، باید قرآن را اساس شناخت خود قرار دهیم خاطرنشان کرد: احادیث در طول تاریخ مورد آسیب‌های مختلف فرهنگی قرار گرفته‌اند و کم و زیاد شده‌اند. در واقع، بعد از قرآن باید به حدیث توجه شود، چیزی که در جامعه ما کمرنگ است.

مهریزی خاطرنشان کرد: قرآن تحریف و کم و زیاد نشده، اما در مورد احادیث این اتفاق افتاده است. مثلا حدیثی از پیامبر نقل شده که فرمودند 3 چیز بدشگون است که یکی از آنها زن است. این در حالی است که در اصل پیامبر فرمودند مردمان جاهلی معتقد بودند که 3 چیز بدشگون است، اما این قسمت از حدیث را حذف کرده و قسمت آخر را نقل می‌کنند.

وی افزود: در حوزه زنان محور قرار دادن قرآن یک مبناست و کسانی که توانسته‌اند در این حوزه حرف قابل بحثی داشته باشند از قرآن شروع کرده‌اند. علاوه بر این، برای شناخت صحیح مسایل باید به اسلام از صدر اسلام نگاه کنیم و ببینیم که مسلمانان در آن زمان چگونه قرآن را می‌فهمیدند.

این پژوهشگر و محقق حوزه دین دیدگاه‌های امام موسی صدر در مورد زنان را در 6 حوزه زیر عنوان کرد: شخصیت زن، جایگاه زن در خانواده، جایگاه زن در اجتماع، حجاب، زن در غرب، شبهاتی که به حوزه مسایل دینی مربوط به زن، وارد است.

مهریزی با اشاره به نظر امام موسی صدر در خصوص شخصیت زن یادآور شد: ایشان در یکی از صحبت‌های خود فرموده بودند: بسیاری از ما (مردان) خود را بالاتر از زنان می‌بینیم که من چنین چیزی را اصلا در اسلام نمی فهمم. اسلام احکام متفاوتی را برای زنان و مردان بر طبق شرایط و توانمندی‌های متفاوت آنها وضع کرده اما مردان بالاتر از زنان نیستند.

وی در خصوص نظریات امام موسی صدر در مورد جایگاه زنان در خانواده تصریح کرد: پرسش‌های زیادی در بحث ازدواج و طلاق، چند همسری و ... وجود داشته که امام موسی صدر به این مسایل پرداخته‌اند. کتاب «روح تشریع در اسلام» مقاله‌ای است که ایشان در یکی از کنفرانس‌های جهان اسلام به این مباحث پرداخته‌اند.

مهریزی افزود: اسلام در شریعت خود اصولی را وضع کرده که انسان می‌تواند با توجه به شرایط زمان و مکان در آن تغییر به وجود آورد. البته، شریعت به معنای دین نیست، بلکه بخش عملی یا فقهی دین است. شریعت بخش کوچکی از دین است که به تناسب زمان و مکان تحول می‌یابد و قرآن در همین خصوص می‌فرماید پیامبران شریعت‌های متفاوتی داشتند.

این محقق حوزه دین با اشاره به این که طبق نظر امام موسی صدر 3 نوع تحول در احکام و شریعت وجود دارد، اظهار داشت: تحول اول این است که وقتی موضوعی در طول زمان عوض می‌شود حکم هم تغییر می‌یابد. مثلا نفقه زن که بر عهده مرد است در زمان‌ها و مکان‌های مختلف متفاوت است. حکم همان وجوب است، اما موضوع آن با توجه به زمان و مکان و فرهنگ‌ها متفاوت است.

وی با بیان نظر امام موسی صدر در خصوص چند همسری تصریح کرد: برخلاف چیزی که در رساله‌ها آمده است امام موسی صدر معتقد بودند که چند همسری یک حکم مباح مطلق نیست و قرآن در هیچ نص صریحی از جواز چند همسری یاد نکرده و نفرموده که این کار یک مباح مطلق است، بلکه چند همسری مباح مقید است.

مهریزی ابراز داشت: گونه دوم تحول اصولی هستند که می‌خواهند تحول را در قوانین ایجاد کنند. با این قواعد می‌توان در اصول ازدواج و طلاق تحول ایجاد کرد. مثلا در احکام اولیه آمده که طلاق بر عهده مرد است، این در حالی است که زن با شروطی می‌تواند حق طلاق را از مرد بگیرد یا این که ایشان می‌گوید در بحث ریاست مرد در خانواده، زن هم می‌تواند با شرط ضمن عقد برخی از شئون ریاست مرد بر خانواده را طلب کند و بر عهده بگیرد. اما اگر ازدواج به شکل عادی و بدون شرط انجام شود مرد سرپرست خانواده است.

وی در ادامه گفت: مرد مدیر مطلق نیست. مرد مدیر است تا زمان که ظلم نکند و از نظر عقلانی شرط مدیریت را داشته باشد. این که سرپرستی خانواده به مرد واگذار شده هم به دلیل شرایط خاص زن مانند بارداری، زایمان، شیردهی و موانع دیگر است که برای او به وجود می‌آید.

این پژوهشگر حوزه دین با اشاره به سومین مورد تحول در احکام دین گفت: احکام ثانویه نیز از مهمترین موارد تغییر احکام شرعی هستند.

وی در ادامه سخنان خود در خصوص دیدگاه امام موسی صدر در مورد خانواده اظهار داشت: مشهور است دختری که برای اولین بار ازدواج می‌کند باید تحت نظر پدر باشد. امام موسی صدر در این مورد پاسخ داده اند که چون دختر برای اولین بار که ازدواج می‌کند تجربه کافی را ندارد پدر باید همراه او باشد، اما تصمیم نهایی را دختر می‌گیرد. آیه قرآن می‌فرماید اگر پدر از جایگاه خود که جایگاه مشاوری امین است خارج شود حق او از بین می‌رود. حق پدر در این مورد موقت است و او حق ندارد بدون دلیل با ازدواج دخترش مخالفت کند.

مهریزی خاطر نشان کرد: به نظر امام موسی صدر پدری که جلوی ازدواج دخترش را می‌گیرد یک نوع زنده به گور کردن را انجام داده است. از طرف دیگر، به نظر ایشان خانه نشینی زن و اجازه ندادن به او برای بیرون آمدن از خانه نیز نوعی زنده به گور کردن زن است.

وی با اشاره به زنده به گور کردن دختران در زمان جاهلیت ابراز داشت: در دوره جاهلیت یک یا دو مورد بوده که دختران را زنده به گور کرده‌اند اما این کار به قدری زشت بوده که خداوند تا این اندازه روی این مساله مانور داده و آن را تبلیغ کرده است.

این محقق حوزه دین در خصوص دیدگاه امام موسی صدر در مورد جایگاه اجتماعی زن اظهار داشت: امام موسی صدر می‌فرمایند جامعه از زن و مرد تشکیل شده و زن حکم ماده اصلی جامعه را دارد؛ زیرا زن خانواده را که هسته اصلی اجتماع است می‌سازد.

وی افزود: خبرنگاری از امام موسی صدر پرسید: آیا اسلام حکومت کردن را برای زن جایز دانسته؟ ایشان در پاسخ گفت: زن را منع نکرده، اما این کار را برای زنان خوش ندارد؛ زیرا نقشی بالاتر از حکومت را به زن سپرده و آن زادن و پروردن حاکم است.

مهریزی در ادامه گفت: اگر ایشان امروز می‌خواستند جواب این سوال را بدهد، جلوتر هم می‌رفت چون قرآن در مورد سرزمین ملکه سبا یا همان بلقیس صحبت می‌کند که کشور آبادی داشت و وقتی هم که نامه سلیمان برای او آمد با تعصب برخورد نکرد و ایمان آورد. در سیاست، تدبیر، خرد و فعالیت‌های عمرانی هم بلقیس زن برجسته‌ای بود.

این محقق حوزه دین نظر امام موسی صدر در مورد حجاب را چنین عنوان داشت: دین با وضع حکم حجاب خواسته زنانگی و مردانگی در جامعه حضور نداشته باشد چون زنانگی و مردانگی برای خانواده است. البته، حجاب هم یک پوسته است که مغز آن حیا و عفت می‌باشد. حجاب که پوسته است می‌تواند در جوامع مختلف متفاوت باشد، اما حیا و عفت یک اصل ثابت انسانی است.

وی افزود: امام موسی صدر در جلسه‌ای خطاب به زنان گفت: شما وقتی بد حجاب یا بی حجاب باشید علم و دانش و شعور و فضیلت شما در پس پرده زنانگی شما قرار می‌گیرد و دیده نمی شود. ایشان اعتقاد داشت که حجاب شرعی آسان‌تر از حجابی است که ما به آن عادت کرده‌ایم.

مهریزی تصریح کرد: تردیدی نیست که حجاب یک دستور دینی و جوهر آن عفت و حیاست، اما به گمان من به حجاب نمره‌ای بیش از آنچه در منابع دینی وجود دارد داده شده است. چون بی حجابی در زمره گناهان کبیره نیست، اما اگر تکرار شود در مراحل ثانویه گناه کبیره می‌شود. این که گفته می‌شود شخصیت زن به حجاب اوست توهین به زن است. دانش، معرفت، خردمندی، اخلاق و فعالیت‌های اجتماعی است که شخصیت زن و مرد را شکل می‌دهد و حجاب فقط یکی از فاکتورهاست.