به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، حضور پر رنگ شبکههای اجتماعی در فضای سایبر به عنوان یکی از اساسیترین و پرکاربردترین صفحات اینترنتی، موجب شده است انبوهی از کاربران، بخشی از وقت روزمره خود را در زندگی مجازی بگذرانند. هر چند تاکنون صحبتها و اظهارات گوناگونی در حوزههای مختلف در ارتباط با شبکههای اجتماعی و بالاخص شبکه فیسبوک مطرح شده، اما پیچیدگی پدیده زندگی دوم در فضای سایبر که بخشی از آن در شبکههای اجتماعی رقم میخورد، بستری از انواع و اقسام شقوق یک زندگی جدید را مهیا کرده و همین امر موجب شده است که دایره صحبتها در ارتباط با این شبکهها بسیار زیاد و گوناگون باشد.
شبکههای اجتماعی و در رأس آنها فیسبوک، با بیشترین تعداد کاربر یکی از پدیدههای نوین فضای مجازی و زندگی جدید میلیونها انسان محسوب میشوند، تاکنون نزدیک به یک میلیار نفر به عضویت فیسبوک در آمدهاند.
کاربر فضای سایبر برای برقراری ارتباط در فیسبوک هیچ گونه حد و مرزی ندارد. این شبکه به معنای اخص کلمه تبدیل به کشوری مجازی شده است که در آن از تمامی نقاط دنیا مقیم پذیرفته میشود، ورود و خروج به این کشور مجازی نیاز به ویزا ندارد و هر انسانی تنها با داشتن ارتباط اینترنتی میتواند به این کشور راه پیدا کند. کشوری که در آن انسانهای حقیقی در فضای مجازی و بعضاً با آواتار خود حضور پیدا میکنند.
شبکههای اجتماعی عمومی مانند فیسبوک برحسب هدف فعالیت خود امکانات متنوعی نظیر به اشتراک گذاری متن، تصویر و فایلهای چندرسانهای، اضافه کردن دوستان، و سیستم ارسال و دریافت پیام در اختیار کاربران قرار میدهند. فیسبوک به کاربر اجازه میدهد در صورت عدم تمایل به دریافت پیام این بخش از سیستم را برای خود غیر فعال کند، از دیگر ویژگیهای این شبکه اتصال آسان به آن بوسیلهٔ تمام ابزارهای الکترونیک شخصی نظیر موبایل، تبلت و... میباشد و همین امر موجب شده است کاربر به سادگی هر چه تمامتر در هر نقطه از کره زمین به صفحه شخصی خود وارد شده و با اضافه کردن پست و یا خواندن پستهای دیگران و فعالیتهایی از این دست، خود را سرگرم کرده و در نتیجه به طور روز افزون گرایش بیشتری به شبکههای اجتماعی همچون فیسبوک پیدا کند.
اما سوال اینجاست که عضویت در این کشور مجازی چه مزایایی دارد که هر شخص حقیقی و حقوقی در آن خانهای تحت عنوان یک پیج (Page) برای خود مهیا کرده و حاضر است ساعتها از وقت خود را در آن بگذراند.
واقعیت آن است که حضور در شبکههای اجتماعی در ابتدا صرفاً با رویکرد وبگردی و داشتن لحظاتی سرگرم کننده شروع میشود اما ورود به این شبکهها و بلاخص شبکه مد نظر، فیسبوک، به مثابه آن است که کاربر به کشوری جدید و آزاد وارد شده است. مخاطب این شبکه با ورود به آن در اوایل حضورش دچار نوعی سردرگمی شده و جذابیت جالب جامعهشناختی برایش به وجود میآید، اما به مرور و با تکمیل حضور اطلاعاتی خود در این شبکه و جمع کردن دوستان خود از سراسر جهان میتواند زندگی اجتماعی جدیدی را آغاز کند. به واقع سرگرمی ابتدایی این شبکه آرام آرام به یک عادت و سپس به یک واجب تبدیل میشود، چرا که کاربر با عجین شدن در این محیط باید به طور روزانه پیامها و یا کامنتهای دوستان خود را چک کند و یا برای به دست آوردن اطلاعات مورد نظر از دیگر پیجها، حضور حداقلی در این شبکه را داشته باشد به نحوی که عدم رعایت استاندارد استفاده از این شبکه موجب نوعی اعتیاد اینترنتی خواهد شد کما اینکه طبق آمارهای جهانی این پدیده در فضای مجازی هم اکنون به یک اپیدمی تبدیل شده است.
یکی دیگر از موضوعاتی که برای کاربر جذابیت زیادی ایجاد میکند، لایک (Like) کردن پیجها و پستهای گوناگون میباشد که هر کدام در حوزههای مختلف به دادن اطلاعات عمومی و تخصصی مبادرت میوزند.
پیجهای موجود در شبکههای اجتماعی توسط افراد مختلف در راستای اهداف مد نظرشان ساخته شده است. بعضی از آنها مربوط به اشخاص سرشناس و مشهور هستند، برخی توسط شرکتهای حقیقی و حقوقی به منظور تبلیغ کالا و خدماتشان به وجود آمده است ولی عمدهٔ صفحات را افراد عادی جامعه به دلخواه سلیقه و علاقهمندی خود ایجاد کردهاند که دایرهای گسترده و کم نظیر را شکل میدهد. در شبکه اجتماعی فیسبوک کاربر به سادگی میتواند با لایک کردن علاقهمندیهایش انواع و اقسام اطلاعات را توسط اشتراک گذاریهای (Sharing) صورت گرفته گردآوری و بدون گشت و گذار فراوان در وبهای گوناگون تنها با لایک کردن صدها صفحه مورد علاقه، اطلاعات روز خود را از آنها به طور خودکار دریافت کند. پرداختن به این صفحات و تبعات آنها در شبکه فیسبوک نیاز به گزارشهای مفصلی دارد اما مقولهای که موجب شده است این حجم از اطلاعاتی مورد نظر برای کاربر مهیا شود گزینه لایک میباشد که بررسی ریز بینانه آن گوشهای از جوانبش را آشکار خواهد کرد.
لایک چیست و چه میکند؟
به جرأت میتوان گفت اگر از کاربران داخلی و خارجی شبکه اجتماعی فیسبوک دربارهٔ جالبترین و جذابترین بخش فیسبوک سوال شود امکان لایک از بیشترین طرفدار برخوردار خواهد بود، امکانی که به تنهایی توانسته است حاشیههای فراوانی را درست کند. لایک امروز یکی از مهمترین و پیچیدهترین قابلیتهای شبکه اجتماعی فیسبوک محسوب میشود. اما به راستی هر لایک چه اثری در شبکه اجتماعی دارد؟ هرکاربر با لایک خود چه فرایندی را طی میکند؟ چرا پیجهای گوناگون برای به دست آوردن لایک خود را به آب و آتش میزنند؟ عواقب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی نهفته در پس هر لایک چیست؟
بدین ترتیب بررسی موضوع لایک از اصلیترین شقوق شبکه فیسبوک، پیش نیازی برای فهم این شبکه به شمار میرود؟
لایک در لغت و در جایگاه فعل به معنای دوست داشتن، پسندیدن و از این دست معانی میباشد. طبق تعریف ارائه شده توسط فیسبوک، لایک امکان ویژهای برای بازخورد نظر کاربر میباشد که تنها با فشاردادن دکمه لایکِ زیر نوشته میتوان آن را انجام داد، به واقع لایک بازخورد فکر مخاطب در اتباط با صاحب پست و یا پیج مربوطه میباشد.
در گذشته فیسبوک به جای کلمه لایک از فن (Fan) به معنی طرفدار استفاده میکرد اما به دلیل بازخوردهای نامناسب از سوی کاربران کلمه فن به لایک تغییر کرد، طبق اعلام صورت گرفته کلمه لایک مخاطب پسندتر بوده و معنای استانداد تری در نسب با کلمه فن دارد. فیسبوک این سرویس را در آوریل سال 2010 میلادی پرده برداری کرد.
تعریف لایک توسط فیسبوک
با توجه به تعرف ارائه شده توسط فیسبوک میتوان چنین گفته که برای مثال لایک کردن یک پست ویدئویی به معنای زیر است:
فرد ویدئو را پسندیده است.
بر روی تایملاین (خط زمانی – نشان دهنده تاریخچه فعالیتهای فرد یا پیج) فرد نشانهای مبنی بر آنکه ویدئو منتشر شده را پسندیده است، قرار میگیرد. پست گذار متوجه خواهد شد که فرد ویدئو را پسندیده است.
سه نکته ذکر شده توسط فیسبوک نشان دهنده هدف گذاری اصلی مدیران این شبکه از تعبیه لایک در زیر هر پست میباشد، اینکه توسط آن میتوان به سادگی سلایق گوناگون هر کاربر مجازی را رصد کرده و مورد مطالعه قرار داد. اما همانطور که ذکر شد لایک محدود به تایید پستها نمیشود بلکه در انواع و اقسام پیجها کاربرد فراونی دارد فیسبوک در این ارتباط مینویسد:
وقتی فرد صفحه یا پستی نظیر آگهی، خبر، مقاله و یا مواردی از این دست را در خارج از فیسبوک لایک میکند، یک ارتباط بین آن صفحه یا پست و پروفایل فیسبوکش درست کرده است. آن لایک در خبرمایه (News Feed) فرد ظاهر و در بخش پروفایل وی اطلاعرسانی میشود و به دنبال آن نام کاربر در صفحه مورد نظر یا در کنار آگهی یا در اپلیکیشنهای ویژه فیسبوک به نمایش در میآید.
با تعاریف بیان شده از دکمه لایک، میتوان موارد گستردهای در ارتباط با آن را مورد بررسی قرار داد. همان طور که ذکر شد لایک از پرطرفدارترین قابلیتهای فیس بوک است که به کاربران اجازه اشتراک در صفحات مورد علاقه خود و دریافت اطلاعات منتشر شده را میدهد.
بدون شک هر لایک نشانه دهندهٔ جزئی از علاقهمندیها و شخصیت کاربر میباشد که به مرور زمان و با بیشتر شدن تعداد لایکها شخصیت فرد عضو شده در فیسبوک عیانتر خواهد شد. طبق آمار اعلام شده، در این شبکه روزانه بیش از دو میلیارد لایک زده میشود. حال اگر کاربران فیسبوک را یک میلیارد نفر بدانیم به معنای آن است که هر فرد روزی دو لایک میزند، اما این رقم با توجه به آنکه بسیاری از افراد این شبکه فعال دائمی نیستند میتواند برای افراد متفاوت تغییر چشم گیری داشته باشد و شاید از صدها لایک عبور کند.
هر لایک زده شده به خوبی میتواند گوشهای از شخصیت فرد را نشان دهد. تمایلات فکری، عقیدتی کاربر در ارتباط با رویدادهای مهم جهان، تفریحات و سرگرمیهای مورد علاقه، کششها و کنشهای جنسی، میزان اعتقادات مذهبی و رابطه وی با دیگران در قالب انبوه لایکهای مختلف و گوناگون ظاهر شده و در نتیجه لایک کردن به خوبی میتواند شخصیت هر فرد با وجود پیچید گیهای مخصوص به خود را عیان کند. بزرگی جامعه فیسبوک موجب شده است جامعه آماری بسیاری عمیق و شگفت انگیزی به دست مدیران شبکه فیسبوک و آژانس امنیت ملی امریکا (NSA) به عنوان مولد فضای سایبر و اینترنت یافتند بطوری که به راحتی میتوان از آنجامعه آماری عظیم در سیاست گذاریهای کلان استفاده شود.
اخیراً در یک تحقیق ارائه شده توسط محققان دانشگاه کمبریج تمایلات و اعتقادات کاربران توسط لایکها پیش بینی شده است، این محققان با ارائه الگوریتمی توانستهاند به نتایج خارق العادهای از شخصیت افراد دست پیدا کنند که نتیجه آن توسط مجله علمی پی انای اس (مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم ایالت متحده آمریکا - PNAS) منتشر شده است. محققان در این پژوهش با آنالیز بیش از 58 هزار داوطلب به مطالعه تطبیقی بین لایکهای افراد و شخصیت روانشناختی آنها پرداختهاند، محققین با تستهای روانشناسی از داوطلبان و از سوی دیگر با وارد کردن لایکهای افراد به الگوریتم ذکر شده نتایج مشابهی را به دست آوردهاند.
نتایج به دست آمده از الگوریتمهای داوطلبان آمریکایی، با واقعیت افراد در حوزه جنسیت 88 درصد، رنگ پوست 95 درصد و درباره گرایش سیاسی به دو حزب آمریکا 85 درصد و در تفکیک بین مسیحیان و مسلمانان در 82 درصد موارد تطبیق صحیح داشته است.
همچنین محققین اعلام داشتند، علایق افراد به موسیقی و یا فیلمهای لایک شده به سادگی میتواند ویژگی افراد را نشان دهد. در این تحقیق نکات جالب و قابل توجهی توسط محققین ارائه شده است در این باره یکی از محققان با نام دیوید استیلول میگوید: «کسانی که سیب زمینی سرخ کرده فنری دوست دارند، باهوشتر هستند و آنها که فیلم شوالیه سیاه (بت من) فیلم مورد علاقهشان است، دوستان کمتری دارند.». نکات ذکر شده توسط این محققین نشان میدهد مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی تمرکز ویژهای بر شخصیتشناسی افراد دارند.
به وضوح مشخص است ایالت متحده آمریکا که برای گسترش هیمنه جهانی خود از هیچ تلاشی باز نمیماند، در جهت پیش برد سیاستهای کلان و راهبردی خود، از فرصت ویژهای که شبکههای اجتماعی پدید آوردهاند استفاده کامل را خواهد برد. حضور یک میلیارد کاربر از اقصی نقاط جهان در شبکه اجتماعی فیسبوک موقعیت خوبی برای تمدن غرب محسوب میشود تا بتواند سیطره اطلاعاتی خود را بیش از بیش گسترش دهد، و همین امر موجب شده است هیچ گونه حریم خصوصی برای افراد باقی نماند.
در این ارتباط، نیک پیکلز (Nick Pickles) یکی از فعالان در زمینه حریم خصوصی شهروندان میگوید: «این تحقیق باید زنگهای خطر را به صدا در بیاورد. برای تمام کسانی که فکر میکنند با محدود کردن حریم خصوصیشان میتوانند آن را حفاظت کنند. ما باید یک بار دیگر و به صورت اساسی به این موضوع فکر کنیم که چقدر از اطلاعات شخصیمان را میخواهیم به صورت داوطلبانه در اینترنت منتشر کنیم.»
استفاده از اطلاعات افراد و رصد کاربران در فیسبوک که توسط لایکها و شِیرها نمایان میشود موضوعی است که نارضایتی بسیاری از دیگر جوامع را فراهم کرده است، به طور مثال در سال 2011 یک مرکز مستقل حفاظت از حریم خصوصی در ایالت اشلسویگ- هولشتاین (Schleswig-Holstein) آلمان، طی بیانیهای اعلام کرد: «سازمانهای دولت ایالتی، باید صفحات خود در شبکه اجتماعی فیس بوک را تعطیل کرده و از فیس بوک خارج شوند و دکمه «لایک» را نیز از وب سایتهایشان حذف کنند، و در صورت عمل نکردن به این دستور العمل جریمه نقدی خواهند شد.»
مقامات این ایالت معتقدند اطلاعات افرادی که وارد فیسبوک میشوند، رصد شده و در کامپیوترهای این شرکت در آمریکا ذخیره میشود و این کاربران به مدت دو سال به وسیله فیس بوک ردیابی میشوند. هر چند شبکه فسیبوک این اخبار را تکذیب کرد اما ادعای مقامات ایالت آلمانی دور از ذهن نیست و برای کشوری مانند امریکا که اساساً بستر اینترنت از آنجا شکل گرفته و ادعای رهبری جهان را دارد، رصد کاربران جهانی فضای سایبر به عنوان زیرمجموعهای از فعالیتهای مدیریت امنیت ملی خود امری کاملا بدیهی میباشد.
در همین راستا میتوان اشاره کرد که سیستم تایم لاین فیسبوک به شناسایی ویژگی افراد کمک شایانی کرده است، کاربر به سادگی میتواند از گذشته خود تا به امروز را در تایم لاین قرار دهد و به تبع آن، تغییر روحیات فرد و رویدادهای زندگی وی در این تام لاین در زمان مقرر خود بروز خواهد کرد که این امر موجب میشود شناسنامهای دیجیتالی برای افراد مختلف در فیسبوک ایجاد و به سادگی هر چه تمامتر حریم خصوصی افراد توسط خود آنها و با رضایتشان مخدوش گردد.
هر چند فیسبوک به منظور حفظ حریم خصوصی افراد تنظیماتی را در اختیار کاربر قرارداده است و مبتنی بر آن مثلاً میتوان لایک کردن پیجها را از دید دیگران مخفی کرد، اما سوال اینجاست که آیا این حریم خصوصی مشمول مدیران شبکه فیسبوک و سیستمهای امنیتی و اطلاعاتی هم خواهد شد؟
فیسبوک با توجه به لایکهای فرد به دوستانش اطلاع میدهد که وی چه صفحهای را پسندیده است و در گوشه صفحه دیگر کاربران، با معرفی لایکهای زده شده، آن را به دیگران پیشنهاد میدهد.
همین طور با لایک کردن یک پیج، فیسبوک به صورت هدفمند پیجهای مرتبط را برای لایک کردن مجدد به کاربر معرفی میکند. به واقع فیسبوک با برداشتن اولین قدم کاربر، قدمهای بعدی او را پیش بینی کرده و حتی میتواند با سوق دادن کاربر به سمت دلخواه او را در جریان مد نظر خود مدیریت کند. در این باره محقق ایکل کوزینسکی، میگوید: «من روزی را میبینم که همین تکنولوژی میتواند عقاید سیاسی و تمایلات جنسی افراد را حدس بزند و به آزادی افراد یا حتی جانشان تعرضی بشود.». به این جهت است که پدیده لایک در شخصیتشناسی افراد و حتی پیش بینی آینده کاربران به یکی از مهترین ابزارهای شبکه اجتماعی فیسبوک تبدیل شده است.
فشردن دکمه لایک همچون اثر انگشت، به شناسایی هویت کاربر کمک میکند
اما امروز حوزهٔ لایک محدود به شخصیتشناسی نمیباشد، بلکه برای برخی صفحات لایک یک ابزارهای اقتصادی محسوب میشود به صورتی که هر صفحهای که لایک بیشتر داشته باشد، علاوه بر محبوبیت بالاتر درآمد بیشتری خواهد داشت. تعداد لایکها از یکسو برای کمپانیها و شرکتهای بزرگ، نوعی تبلیغ محسوب میشود و از سوی دیگر برای فیس بوک یکی از راههای کسب درآمد.
اما وجود بدافزارهای اینترنتی در ارتباط با این شبکه موجب شده است لایکهای دورغین به یک اپیدمی در فیسبوک تبدیل شود. در این باره مدیران فیسبوک با چاره اندیشی در این ارتباط مدعی طراحی نرم افزارهایی برای جلوگیری از ایجاد این لایکها را میباشند.
در فیسبوک کمپانیها و یا شرکتهای حقوقی میتوانند در کوتاهترین زمان ممکن لایکهای تقلبی بخرند تا نشان بدهند از محبوبیت بالایی برخوردار هستند. عدم اطمینان از واقعی بودن لایکها برای فیسبوک که درامد اصلی آن از تبلیغات است، اهمیتی فراوانی دارد و همین امر با قیمت سهام فیسبوک ارتباط مستقیم دارد، چرا که اگر لایکهای زده شده در این شبکه واقعی نباشد محبوبیت فیسبوک در نظر شرکتهای تجاری کم میشود.
به این جهت فیسبوک نیازمند آن است که به شرکتهای تبلیغ دهنده بابت واقعی بودن لایکها اطمینان خاطر بدهد. در ایران نیز شرکتهای گوناگونی برای افزایش لایک به ارائه پیشنهادهایی نظیر خرید لایک و یا تبلیغات هدفمند مبادرت میورزند که انتخاب هر کدام از راه حلها نیاز به خرج کردن هزینه از سوی صاحبان پیجها دارد.
فیسبوک و عنصر اصلی آن یعنی لایک، در ایران نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است به گونهای که رفتار و اعمال انسان ایرانی در این فضا از زندگی واقعی آنها و بلعکس تأثیر میپذیرد.
طبق برآوردهای صورت گرفته و نه چندان دقیق بیش از بیست میلیون کاربر ایرانی در فیسبوک عضو و نزدیک به 12 میلیون نفر از آن فعال میباشند. مقوله فیسبوک و به تبع آن لایک، عمیقاً در میان بخشهایی از جامعه ایرانی برجسته است. در این بین از دو زاویه فردی و ملی میتوان پدیده لایک در ایران اسلامی را مورد بررسی قرار داد.
بررسی کاربران ایرانی در فیسبوک به نوبه خود از بدیهیترین اعمال شبکه فیسبوک و سیستمهای امنیتی اطلاعاتی ایالت متحده آمریکا است، حضور پر رنگ ایرانیان علی رغم فیلتر بودن این وب سایت نشان دهنده آن است که ایشان مانند بسیاری دیگر از مردم کشورهای دیگر علاقه زیادی به فعالیت در این شبکه اجتماعی را دارند.
در ایران نیز مردم به مانند دیگر کاربران برای حضور در این شبکه اطلاعات شخصی خود نظیر شغل، موقعیت اجتماعی - تحصیلی، علایق، ارتباطات خانوادگی و دوستانه و مواردی از این دست را در پروفایل خود وارد و برحسب میلشان نمایش اطلاعات را برای دیگران محدود میکنند.
کاربران ایرانی نیز سلایق خود را با لایک کردن انواع و اقسام پیجها معرفی میکنند و همین امر جدای از آنکه منجر به شناخت شخصیت کابر توسط شبکه فیسبوک میشود در نگاهی دیگر کلیتی از وی به عنوان یک انسان ایرانی در اختیار فیسبوک قرار میگیرد. در نتیجه جمعیت کاربران بیست میلیونی نزدیک به سی درصد جامعه ایرانی را شکل میدهند، هر کدام با ارائه سلایق و مشخصات خود، تصویری تقریباً کامل را در اختیار شبکه اجتماعی فیسبوک میگذارند. بدون شک ایالت متحده امریکا با بررسی این نمونه آماری به خوبی میتواند حداقل بخشی از سیاستهای خود در حوزه جنگ نرم را آنالیز کند و با استفاده از آن اطلاعات، برنامهها و طرح ریزیهای خود را پیش ببرد.
جدای از لایکهای زده شده به نشانه موافقت با آن موضوع، گذاشتن کامنتها و پاسخ به سوالهای مطرح شده توسط پیجهای گوناگون از دیگر مصادیق دادن رایگان اطلاعات به دشمنان ایران اسلامی است. به واقع کاربران فیسبوک بدون در نظر گرفتن تبعات امنیتی فردی و ملی با گذاشتن اطلاعات شخصی و سلیقه فکری خود در اختیار این شبکه، جدای از آنکه روحیات و ویژگیهای خود را در معرض همگان و سرویسهای اطلاعاتی قرار میدهند شخصیت ملی خود به عنوان یک فرد از جامعه ایرانی که به مثابه یک تکه از پازل است را به پازل سازان ارائه می-کنند و آنها با به دست آوردن برایند شخصیتی این بیست میلیون کاربر به هدف گذاری پرداخته و نتایج سیاست-های اجرا شده خود در جمهوری اسلامی ایران را مشاهده میکنند. دشمنان این مرز و بوم با برنامه ریزیهای صحیح بر اساس حداقل جامعه آماری فیسبوک که بیشتر مرتبط به طبقه بورژوا و جامعه شهری است اهداف خود را به پیش گیرند.
زدن لایکها و دادن اطلاعات شخصی در کوتاه مدت و میان مدت ممکن است اهمیت چندانی نداشته باشد اما در آینده به داشتن جامعه آماری دلیل آنکه مدیران و هدایت کنندگان کشور بخشی از همین کاربران هستند، موجب میشود دشمنان با کامل از این افراد، برنامه ریزیهای صحیح مبتنی بر شخصیت روانشناختی کاربران سابق و مدیران آینده داشته باشند و با استفاده از نقاط ضعف آنها اهداف شوم خود را به پیش ببرند. از این جهت، اگرچه هر لایک به ظاهر تنها یک نظر محسوب میشود، اما زدن هر یک لایک در نوع خود کمکی به دشمنان جمهوری اسلامی ایران خواهدکرد.
منبع: مشرق