داستان‌ها و فیلم‌های ما کربلا را از زاویه دید مسیحی‌ها روایت می‌کنند

به گزارش خبرنگار اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، ششمین نشست از سلسله نشست‌های «دوشنبه‌های کتاب اندیشه» عصر امروز در فرهنگسرای اندیشه برگزار شد. در این نشست که به معرفی و نقد رمان «شمّاس شامی» نوشته مجید قیصری اختصاص داشت علاوه بر نویسنده کتاب، یاسین حجازی نویسنده کتاب «آه» و دکتر یعقوب توکلی، کارشناس مسایل سیاسی و پژوهشگر تاریخ اسلام و ایران حضور داشتند و به نقد این کتاب پرداختند.

توکلی با اشاره به این که از منظر تاریخی به کتاب شماس شامی نگاه می کند و نقد او نقد ادبی نیست، گفت: ابتدا باید از قلم توانمند و گیرای آقای قیصری نویسنده این رمان تشکر کنم. در اغلب آثاری که درباره عاشورا و با نگاه ادبی و داستانی نوشته شده مساله عنصر مسیحی به طور جدی حضور دارد و شاهد راوی و شاهد مسیحی در داستان های مربوط به عاشورا هستیم.

وی افزود: شاید بخشی از این مساله به دلیل نوشته های مسیحیانی باشد که راجع به عاشورا نوشته اند. مثلا کتاب «فاجعه کربلا»ی جرجی زیدان به موضوعی شبیه موضوع اسرای کربلا می پردازد. در کتاب «پیشوای بر حق» جرجی زیدان نیز دوره خلافت حضرت علی (ع) در یک داستان ترسیم شده است. داستان این کتاب درباره خانم تازه مسلمان شده و جذابی به نام اسماء است که دوست دارد با محمد بن ابی بکر ازدواج کند اما امام مجتبی (ع) هم به او علاقمند است و می خواهد با او ازدواج کند. جرجی زیدان در کتاب «فاجعه رمضان» نیز داستانی شبیه به این آورده که در آنجا با قطام سر و کار داریم. در سریال امام علی (ع) نیز دیدیم که بسیار یاز قضایا از زاویه دید قطام روایت می‌ شد.

این پژوهشگر تاریخ اسلام خاطرنشان کرد: طیف دیگری از آثار را نیز داریم که سعی کرده اند نویسنده آنها را مسیحی معرفی کنند. به عنوان مثال، آثار ذبیح الله منصوری از این دست است. خاطره ای از کتاب فاجعه رمضان دارم که در نوجوانی من یک روحانی به محله ما آمده بود و ماجراهای این کتاب را بالای منبر می خواند. نزد این روحانی رفتم و گفتم: این کتاب قصه است و شما نباید آن را بالای منبر بگویی. گفت: چه کسی تو را فرستاده که این حرف ها را بزنی؟ گفتم: خودم کتاب را خواندم و به این نتیجه رسیدم که شما نباید نوشته جرجی زیدان را که تمام آن داستان عشقی است برای مردم بگویی.

وی در ادامه گفت: ذبیح الله منصوری جریانی را به راه انداخت که نوشته های خود را به عنوان ترجمه آثار مسیحی ها معرفی می کرد. مثلا کتاب «محمد (ص) پیامبری که باید از نو شناخت» متن تاریخ اسلام کمبریج است که منصوری آن را به عنوان کتاب یک نویسنده که مجهول الهویه بود و با امضای خود ترجمه کرد. کتاب دیگر منصوری، «امام صادق (ع) مغز متفکر جهان تشیع» است که امضای موسسه اسلامی استراسبورگ فرانسه را دارد و در مورد تلفیق علم تجربی و علم دینی است. انسان با دیدن این کتاب فکر می کند دارای یک فضای تحقیقی جدی است اما این گونه نیست. حتی آن زمان مهندس بازرگان هم می خواست آدرس موسسه استراسبورگ را به دست بیاورد اما در نهایت به او گفتند که چنین موسسه ای وجود ندارد و آدرس آن مغز منصوری است!

توکلی بیان داشت: این نگاه از زاویه دید مسیحی در حوزه ادبیات تصویری بیشتر از قصه است. مثلا در فیلم روز واقعه شهرام اسدی، راوی آن از ابتدا تا انتها یک جوان مسیحی است که از منظر امام حسین (ع) مسلمان شده است. در سریال معصومیت از دست رفته نیز شاهد اصلی ماجرا و نزدیکترین شخصیت به قصه کربلا ماریا همسر مسیحی شوذب خزانه دار است که بیشتر از زبان او با ماجرای کربلا آشنا می شویم.

این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: در سریال مختارنامه نیز یک روایت 55 دقیقه ای از ماجرای عاشورا وجود دارد که بخش اصلی این روایت به ماجرای وهب نصرانی و مواجهه او با سپاه عمر سعد مربوط می شود. در واقع، میر باقری در اوج روایت خود از ماجرای کربلا داستان یک مسیحی را روایت می کند. در تئاتر نیز همین طور است و یکی از موفق ترین تئاترهای ما در زمینه عاشورا تئاتر «خورشید کاروان» است که همه ماجراهای آن در دیر یک راهب نصرانی اتفاق می افتد. هنگامی که این قضایا را در کنار هم می گذاریم می بینیم که رمان مجید قیصری در این فرایند قرار دارد و روایت مسیحیان درباره عاشوراست.

توکلی در پاسخ به این سوال که رمان نویس و کارگردان تا چه حد می تواند خودش سطرهای سفید تاریخ را پر کند، گفت: بخش های زیادی از قضایای تاریخی اگر براساس خود روایت تاریخی ذکر شود شاید جذابیت نداشته باشد. مثل ازدواج حسن مسنی و فاطمه دختر امام حسین که در مسیر کربلا اتفاق افتاد. در روز عاشورا حسن به میدان رفت و حتی تصور شد که کشته شده است. اما وقتی خواستند سرهای اصحاب امام را از تن جدا کنند دیدند او زنده است. مادر حسن مسنی از بستگان یکی از فرماندهان لشکر دشمن بود که او نگذاشت سر حسن را ببرند و عمر سعد هم گفت که لازم نیست سر را جدا کنند. فاطمه را از کاروان اسرا جدا کردند و او برای پرستاری حسن آمد. آنها جزو اولین زائران امام حسین بودند.

وی در ادامه گفت: روایت داستانی در اینجا جای داماد را عوض کرده و قاسم 13 ساله را به عنوان داستان معرفی کرده است. خیلی جاها داستان نویسان خودشان داستان تراشیده اند و به قدری برخی قصه ها ماندگار شده که در تاریخ تنیده شده است اما در کتاب شماس شامی این اتفاق نیفتاده و قضایای تاریخی صحیح است. مثلا مقایسه شباهت امام حسین با حضرت یحیی و بحث خبر قتل شورشیان درست است. در بحث قتل همه مردان حاضر در کربلا هم گفته شده که امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و حسن مسنی زنده ماندند که این هم صحت تاریخی دارد.

توکلی اظهار داشت: به عنوان یک معلم تاریخ توقعم از این کتاب بیشتر است. این رمان ظرفی برای یک مظروف است و قیصری نخواسته استادی خود را در داستان بیان کند. اما جای برخی مسایل در این کتاب خالی است و به برخی مسایل نیز به صورت خیلی خلاصه پرداخته شده است. مثلا از حضرت زینب (س) به عنوان زنی بلند بالا که خواهر امام حسین است یاد می شود که این خیلی خلاصه و محدود است.

وی در ادامه گفت: یکی دیگر از چهره هایی که جای او در اینجا خالی است حضرت زینب است و جا داشت به ایشان اشاره می شد. این کتاب می توانست قضایای بیشتری را در بر گیرد خصوصا این که کتاب ارزش این را دارد که ترجمه شود.