درس‌هایی که اسلام به اقتصاد ژاپن آموخت

به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، شخصیت‌هایی مانند آیت الله صدر اقتصاد اسلامی را جزیی از کل نظام اسلامی می‌دانند، عده زیادی از علمای دینی و همچنین دانشمندان اقتصاد اسلامی، آموزهای اقتصادی اسلام را یک مدل اقتصادی می‌دانند که جوامع اسلامی باید این تعلیم را سرلوحه برنامه ریزی‌های اقتصادی خود قرار دهند، ازهمین رو نگارنده به مواردی از آموزه‌های اسلامی که در اقتصاد ژاپن جاری اشاره می‌کند.

1- تربیت مدیر و متخصص: امروز در بین جمعیت 130 میلیون نفری ژاپن حدود 14 میلیون دانشمند، مدیر و مهندس وجود دارد یعنی از هر 9 ژاپنی یک نفر متخصص است. یکی از دلایل امکان تربیت مدیر و متخصص در جامعه ژاپن تحولات اساسی در عرصه آموزش این کشور بوده، به طوری که ژاپن توانست ده‌ها سال پیش بی‌سودای را ریشه کن کند. اصلیترین دلیل اهتمام به این کار هم این بود که آن‌ها دیدند نه زمین مناسب برای کشاورزی دارند و نه معادن غنی ونه ذخایر نفت و گاز وفقط نیروی انسانی دارند. برای همین به این نتیجه رسیدند که تنها امیدشان، مردمشان هستند و شروع کردند برروی مسئله آموزش کار کردند و این آموزش صحیح باعث شد که فرهنگ کارآفرینی و تولید تقویت شود.

چنانچه در تعالیم اسلامی نیز بر تربیت مدیران توانمند و کسانی که توانایی سرپرستی و مدیریت جامعه را داشته باشند تاکید شده است. به طوری که «فضل بن شاذان» از امام رضا (ع) نقل می‌کند که در مطالعه ا‌حوال بشر هیچ گروه و ملتی را نمی‌یابیم که در زندگی موفق و پایدار باشد مگر به وجود مدیر و سرپرستی که امور مادی و معنوی آنان را مدیریت نماید. در واقع تغییرات اساسی در نظام آموزشی ژاپن بر مبنای آموزش نیروی انسانی متخصص باعث شد که بعد از سال‌ها ژاپن از لحاظ نیروی انسانی متخصص به کشور‌ها و قدرت‌های دیگر نیازمند نباشد کما اینکه این آموزش صرفا در حوزه علمی اتفاق نیفتاد و با ایجاد نوعی میهن دوستی و عرق ملی به قول ما ایرانی‌ها علاوه بر تخصص، مدیران ژاپنی به تعهد در قبال مسائل ملی نیز رسیدند که در ادامه به این مسئله بیشتر خواهم پرداخت.

2-فرهنگ کار وتوسعه: در فرهنگ اسلامی آیات و روایات بسیارفراوانی در مورد کار و ارزش و فرهنگ کار وجود دارد؛ به گونه‌ای در آیه73 سوره قصص خداوند در حالی شب را زمانی برای آرامش دانسته که روز را زمانی برای کسب روزی حلال و پرداختن به کار و تلاش معرفی می‌کند. امروزه بیش از 24 در صد از تولید جهانی به ژاپن تعلق دارد. کشور ژاپن توانست بعد از جنگ جهانی دوم شرایطی را ایجاد کند که فرهنگ کار کردن به عنوان یک ا‌فتخار و فضیلت اخلاقی در جامعه محسوب شود به طوری که در فرهنگ ژاپن کسی که درس خوان‌تر و موفق‌تر است باید زحمت بیشتری بکشد و مسئولیت بیشتری بر عهده بگیرد.

این تعهد دقیقا منطبق با فرهنگ اسلامی و در تضاد با فرهنگ موجود در کشورهایی مانند ایران است؛ به طوری که از قدیم در فرهنگ ما ایرانی‌ها وجود داشته که بزرگتر‌ها به فرزندان خود می‌گفتند: درس بخوانید تا کارگر نشوید! یعنی درس خواندن و داشتن تحصیلات عالیه مترادف با مدیر شدن، رئیس شدن و پا روی پا انداختن و... بوده در حالیکه در ژاپن مدیران کارخانجات صنعتی دوشادوش کارگران آن کارخانه‌ها کار می‌کنند و به این وسیله همکاران خود را نیز به کار کردن تشویق می‌کنند.

مطالعه کتب ترجمه‌ای در اقتصاد ژاپن نشان می‌دهد در بنگاه‌های صنعتی ژاپن مدیران ادعا نمی‌کنند که همه کار‌ها را فقط خودشان بلدند تا کارگر‌ها نیز بتوانند به راحتی نظر بدهند. اگر کسی پیشنهادی برای تسهیل در کار و افزایش بهره وری ارائه دهد با او آنقدر خوب برخورد می‌شود که شخص مرتبا به دنبال ارائه نظر در جهت ارتقای کارش است که این مسئله علاوه بر فرهنگ کار به بحث آموزش نیز ارتباط نزدیکی دارد.

چند سال پیش در مقاله‌ای که به نقل از یک امریکایی که به ژاپن سفر کرده بود می‌خواندم «جوانی را در حال تمییز کردن یک ماشین با جدیت و حرارت خاصی دیدم؛ با اینکه هوا به شدت سرد بود دیدن فردی که با این جدیت در حال تمییز کردن خودرویش است مرا بسیار متعجب کرد، جوان پس از تمییز کردن ماشین راه خود را گرفت وچند متر آن طرف‌تر در ایستگاه اتوبوس ایستاد.» مدیر آمریکایی ادامه می‌دهد «وقتی این صحنه را دیدم در کمال تعجب به سمت جوان ژاپنی رفتم تا علت این کار را از او جویا شوم. اوگفت: من کارگر کارخانه‌ای هستم که این ماشین از تولیدات آن است دلم نمی‌خواهد اتومبیلی را که ما ساخته‌ایم کثیف و نامرتب جلوه کند!»

در واقع بالا بردن جایگاه کار و فرهنگ تولید در کشور ژاپن به گونه‌ای است که نه تنها هیچ کس از «کارگری» خجا‌لت نمی‌کشد بلکه کارکردن را یک افتخار برای خود و نوعی جهاد برای جامعه خود می‌داند چنانکه در سیره پیامبر گرامی اسلام نیز مشاهده می‌شود که هنگام بازگشت از جنگ، وقتی سعد انصاری یکی از کارگران مدینه به استقبال آن حضرت می‌آیند وهنگامی که رسول خدا با او دست می‌دهند و دلیل زبری و خشونت دست‌های او را می‌پرسند و وقتی سعد در پاسخ به پیامبر کار با بیل و طناب برای امرار معاش خود و خانواده‌اش را دلیل زبری دستانش می‌داند، پیامبر دست او را می‌بوسد و می‌فرماید: «این دستی است که آتش جهنم آن را لمس نخواهد کرد.»

3- اقتصاد اخلاق مدار: اصولا نظارت بر امور گوناگون باعث افزایش کیفیت و کارآیی کار می‌شود. در اقتصاد دینی علاوه بر آن نظارت بیرونی که در همه کشور‌ها و سیستم‌های اقتصادی کم و بیش وجود دارد یک نظارت درونی بر مبنای اعتقاد به معاد نیز علاوه بر نظارت بیرونی وجود دارد. اقتصاد دو بخش اخلاقی یا فنی یا به عبارتی دنیوی و معنوی دارد که اصولا یکی از دلایل سقوط اقتصادهای لیبرال را می‌توان همین فاصله گرفتن از اخلاق دانست به طوری که در چنین اقتصاد‌هایی منافع فردی به منافع اجتماعی وعمومی ارجحیت دارد تا آنجا که رئیس فدرال رزرو نیز یکی از دلایل بحران‌های مالی بین المللی را انباشت ناعادلانه ثروت‌های رانتی در دست افرادی معدود می‌داند. اما با وجود احکام واجبی از قبیل زکات و خمس و همچنین احکام مستحب و توصیه شده‌ای مانند انفاق و صدقه می‌توان بر این نکته تاکید داشت که اسلام طرفدار عدم انباشت ثروت در دست عده معدودی می‌باشد. کما اینکه اسلام اصولا بر اساس آیات و روایات مستند با شرایطی که موجبات رانت را نیز ایجاد می‌کند به شدت مخالف است.

در اینجا شباهتی که میان اقتصاد ژاپن ومبانی اقتصاد اسلامی وجود دارد تحقق رفتارهای عدالت گرایانه است. رئیس شورای نظام مالی دولت ژاپن با اشاره به اینکه صندوق‌های سرمایه گذاری امانی ژاپن شبیه به صندوق‌های قرض الحسنه اسلامی است می‌گوید: «در اقتصاد ژاپن توزیع درآمد‌ها به صورت عادلانه است و اختلاف فاحشی در میان دهک‌های مختلف جامعه وجود ندارد. پروفسور نااویوکی یوشینو با اشاره به اینکه منافع اجتماعی برای ژاپنی‌ها بسیار مهم است و این موضوع از اصول مهم اسلام نیز به شمار می‌رود می‌گوید:» اقتصاد ژاپن گروه محور است در حالیکه بسیاری از کشورهای غربی اقتصاد مبتنی بر فرد محوری را شاهد هستیم، شاید ا‌لتزام به مبانی اقتصادی اسلام یکی از دلایلی باشد که امروزه ژاپن را با در اختیار داشتن فقط 0. 3 درصد از سطح کره زمین یکی از اقتصادهای بر‌تر جهان قرار داده است.

حال باید به این نکته توجه داشته باشیم که چرا در کشوری مانند ژاپن که مسلمان نیستند فرامین اسلامی در حوزه اقتصاد اینقدر به طور منظم عملیاتی می‌شود و...

منبع: جهان نیوز