«آزاد اندیشی» روشن فکری امروزی نیست

گروه آزاداندیشی «خبرگزاری دانشجو»- محمد صادق خادم؛ آزاد اندیشیدن صفت ذاتی انسان و مطلق بشر است که هیچ گونه نیروی جابرانه یا حکومت‌های کج اندیش توانایی تغییر این صفت را ندارند. خداوند متعال انسان را آزاد آفرید و تنها از او خواست تا با آزادگی مطلق، بندگی پروردگار خویش را بپذیرد و او را در انتخاب این مسیر نیز آزاد گذاشت. «اِنّا هَدَیناهُ السَّبیل اِمّا شاکِراً و امّا کَفورا»(1)، «...فَمَن اهتَدی فانّما یَهتَدی لِنفسه و مَن ضَلَّ فانَّما یَضلُّ عَلَیها.»(2)

قرآن کریم بارها انسان را به تفکر و تعقل بدون هیچ‌گونه محدودیت و قید و شرطی دعوت می‌کند که این خود نشان از منطقی و عقلانی بودن دین دارد. «فبشِّر عِباد الَّذین یَستَمِعون القَول فَیَتَّبِعون اَحسَنَه»(3)

وقتی در عرصه فردی به این صورت به آزاداندیشی توجه می‌شود یقینا در فضای اجتماعی نباید اصل این موضوع را زیر سوال برد. انسان موجودی اجتماعی است و تعامل و برخورد او با دیگران در اجتماع یقینا مستلزم انتقال تفکرات اوست و یقینا فضای اجتماعی دانشگاه می‌تواند بستر مناسبی برای هدایت و جهت دهی و استفاده از این اندیشه‌های آزاد باشد.

یقینا موثرترین عامل تشکیل و قوت گرفتن کرسی‌های آزاد اندیشی بیانات رهبری معظم در این موضوع بوده که از ده سال پیش تاکنون مطرح شده است. هرچند شاید آن‌چنان که شایسته است به این موضوع پرداخته نشده، اما همین مقدار از توجه نیز معلول توصیه‌های مکرر ایشان به مناسبت‌های مختلف به دانشجویان است و می‌توان رهبر انقلاب را یکی از جدی ترین حامیان این کرسی‌ها معرفی کرد. به اعتقاد مقام معظم رهبری «حق اینجوری فهمیده نمی‌شود که کسی یک انتقادی را پرتاب بکند... ایجاد فضای آشفته فکری با لفاظی‌ها هیچ کمکی به پیشرفت کشور نمی‌کند».

حتی رهبری در مناسبتی به دانشجویان انتقاد می‌کنند که «شما چرا کرسی‌های آزاد اندیشی را به وجود نیاوردید؟چند نفر دانشجو در همین دانشگاه تهران، همین دانشگاه شریف، همین دانشگاه امیرکبیر جمع شوند و حرف خود را بزنند تا حق مشخص شود».(4)

نکاتی پیرامون کرسی‌های آزاداندیشی

1- آزاد اندیشی روشن فکری امروزی نیست
علاوه بر اینکه آزاد اندیشیدن همان مسئله ای است که در قرآن و ادله دینی به آن تصریح شده است، اما باید پذیرفت که آزاداندیشی مدنظر ما با روشن فکری‌ای که امروزه مرسوم است و حتی در دانشنامه سیاسی دکتر آشوری نیز به آن اشاره شده است متفاوت است. مطابق این تعریف روشن‌فکری به معنای مخالفت کردن با اعتقاد اکثریت مردم است و در جوامع دینی روشنفکری به معنای مخالفت با دین و در جوامع غیردینی به معنای مخالفت با عرف است. اما این معنا مدنظر ما نیست؛ چرا که هیچ استبعادی ندارد که شخصی آزادانه بیاندیشد و به این نتیجه برسد که دستورات الهی و عرف مردم صحیح و قابل پذیرش هستند.

2- صرف اندیشیدن آزاد کفایت نمی‌کند
فکر و اندیشه زمینه ساز عمل است. طبعا اندیشیدن صرفا کفایت نمی‌کند و این فکر می‌بایست به دایره عمل و رفتار هرفرد نیز وارد شود که البته بدیهی است که این اتفاق می‌افتد اما آنچه مهم است این است که در جامعه‌ای که مدعی آزاداندیشی هستند باید تا جایی که مصلحت اجازه می‌دهد بتوان این اعتقادات را آزادانه مطرح و از آنها دفاع کرد.

3- آزاداندیشی فرصت است نه تهدید
باید توجه کرد که آزاداندیشی را نباید به چشم یک تهدید از خطرات احتمالی مطرح شدن عقاید برخلاف عقاید خود تلقی کرد. بلکه آزاداندیشی فرصت جولان تفکرات مختلف و از آن مهم‌تر مجال مطرح‌شدن انسان‌های مختلف را فراهم می‌آورد و علاوه بر اینکه مطابق فرموده رهبری «حق را مشخص می‌کند»؛ برای افرادی که در این کرسی شرکت می‌کنند نیز نوعی تعهد و تعلق به وجود می‌آورد. به این معنی که اگر مدیریت صحیح و منطقی حاکم بر جلسه باشد هر فردی که بتواند آزادانه عقیده خویش را مطرح کند و از آن دفاع کند و نمایندگان این تفکر نوعی تعلق و تعهد نسبت به اصل جریان پیدا می‌کنند و شبهاتی که دیگران به جمهوری اسلامی نسبت می‌دهند نیز به کل مرتفع خواهد شد.

4- باید در انتخاب موضوعات کرسی‌ها حساس بود
یکی از مسائلی که بسیار مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار داشته و دارد این است که موضوعاتی مطرح شوند که تخصصی و علمی باشند و مثال‌های زیادی نیز در این زمینه مطرح شده است. اما باید توجه داشت که اگر به دنبال نتیجه‌ای مشخص هستیم باید موضوع قابل بحث باشد و اینگونه نباشد که مسائل حدی از اطلاعات خاص که در مسئولین وجود دارد یا تخصصی که در دانشجویان وجود ندارد را دربربگیرد. «و لا تَقفُ ما لَیسَ لَکَ به علم»(5)  وقتی که موضوع کلیشه ای نباشد و همچنین از تحمل علمی جمع فراتر نرود می‌توان انتظار نتیجه‌ای منطقی را داشت.

5- عدم شناخت ماهیت کرسی‌های آزاد اندیشی دلیل اول بی انگیزگی مسئولین
مهم‌ترین و جدی‌ترین دلیل عدم برگزاری این نوع جلسات عدم شناخت ماهیت و مبنا و هدف این جلسات است.مادامی که مسئولین دانشگاهی خود از اهمیت این کرسی ‌ها و نقش آن در الفت دانشجویان بی‌خبر باشند انتظار برگزاری صحیح و مدیریت کرسی‌ها غیرمنطقی است.

6- فرار از حاشیه‌ها؛ دومین دلیل بی انگیزگی مسئولان
وقتی اختلاف سلایق در یک جلسه دیده می‌شود، خصوصا در جلسه‌ای که بنا هست بین این سلیقه ها و عقاید یکی مطرح و برجسته شود،کاملا طبیعی است که تضارب به صورت جدی ایجاد می‌شود و احتمال ایجاد حاشیه‌ها امری قابل پیش‌بینی است.اما اثبات شیء نفی ماعدا نمی‌کند.بنابراین نباید این عامل مانع برگزاری این جلسات شود و وظیفه مسئولین ایجاد بستری مناسب است تا دانشجویان بتوانند در آرامش کامل مطالب خود را مطرح و مطالب دیگران را بشنوند.

7- عدم درک صحیح از اهمیت جلسات؛ اولین عامل بی انگیزگی دانشجویان
وقتی اهداف برگزاری این جلسات برای دانشجویان تبیین نمی‌شود و به بیان دیگر دانشجویان فرقی بین برگزاری یا عدم برگزاری این جلسات نمی‌بینند و ضرورتی در این مسیر حس نمی‌کنند بدیهی است که استقبال بسیار کاهش می‌یابد.

8- ترس از برچسب خوردن در محیط اجتماعی؛ دومین دلیل بی انگیزگی دانشجویان
انسان خودش را در آینه دیگران می‌بیند و واقعا جسارت می‌خواهد که فردی نظر خودش را بدون هیچ‌گونه تاثیرپذیرفتن از جمع و یا با کمترین مقدار ممکن مطرح کند.تمایز قائل شدن بین که فردی کلامی را برای کسب مقبولیت مطرح می‌کند و از جوی خاص که عرف جمعیت جلسه باشد پیروی می‌کند با کسی که بدون توجه به این مطالب حقیقتی که در ذهن خویش احساس می‌کند را مطرح می‌کند بسیار سخت است.

اینکه یک نفر به اسم خاصی معروف شود و برخلاف دستور قرآنی «و لا تَنابَزوا بالالقاب» برچسب خاصی در محیط اجتماعی دانشگاه بر او بار شود علت ایجاد ترس و نگرانی از صحبت کردن در این جلسات است که باید حتی الامکان مدیریت شود.

9- عدم احساس امنیت توسط دانشجویان؛ سومین دلیل بی انگیزگی
حس امنیت از نیازهای بنیادین انسان است و خصوصا در حال حاضر که تبلیغات منفی خارجی در تلاش هستند که ایران را کشوری مخالف آزادی، دموکراسی، حقوق بشر و حکومت را جریانی یک طرفه و در اختیار حزبی خاص نمایش دهد، وظیفه مسئولین و دانشجویان متعهد است که تا حد ممکن اطمینان خاطر و حس امنیت را برای شرکت کنندگان فراهم‌کنند. «آزادی در ایران وجود ندارد»؛ «دموکراسی دروغ حکومت است»؛ «در ایران آزادی بیان داریم اما آزادی پس از بیان نداریم» این جملات سالهاست توسط افرادی مطرح می‌شود که از برگزاری این نوع جلسات و نتیجه‌گیری در آنها هراسانند و این جملات را در حالی می‌گویند که حتی به این سوال پاسخ نمی‌دهند که اگر در ایران آزادی نیست پس چطور خودشان در این خفقانی که ترسیم کرده‌اند هرسخنی را بر زبان و هردروغ ناخداپسندانه‌ای را بر کاغذ جاری می‌کنند؟

جمهوری اسلامی محبت پدرانه خودش را بر تمامی جوانان و فرزندانش گسترده‌است که حتی اگر فرزندان تفکرات و رفتارهای مختلف داشته باشند، پدر چیزی جز وحدت و سعادت همه آنان را نمی‌خواهد. اساسا رویکرد ما جذب حداکثری است و به دنبال طرد نیستیم. فکر و ذهن انسان آزاد خلق شده و اگر در این مسیر اشتباهی کرد باید رویکرد اصلاح اصول فکری را انتخاب کرد و نه حذف یک تفکر.

اگر هرگونه تبعیضی وجود دارد یقینا باید برطرف شود.همچنین دانشجو نباید از مطرح کردن اعتقاد خود در فضای دانشگاه بهراسد.در صورتی که شخصی اعتقاد خویشتن را مطرح کرده و به کسی توهین نمی‌کند دلیلی برای ترسیدنش وجود ندارد.

10- عدم احساس نتیجه ملموس در کرسی‌ها
اگر بنا باشد برگزاری این جلسات صرفا به انگیزه برگزارکردن یا گزارش رد کردن و یا ایجاد جوی در دانشگاه باشد نتیجه مناسبی بیرون نخواهد آمد و جلسه ای که نتیجه محور نباشد با استقبال دانشجویان روبرو نخواهد شد.نکته بسیار مهم در این زمینه این است که نتایج از پیش تعیین شده نباشند و یا موضوع به حدی بدیهی نباشد که بحث کردن در آن زمینه و نتیجه حاصل از آن تکراری باشد.

11- عدم ساماندهی کرسی‌ها و بی تفاوت بودن نتیجه در عمل...
مکانیزمی خاص می‌بایست تببین شود تا با منطق ونظم یک جلسه هم اندیشی برگزار شود و هیچ گونه تبعیضی در آن رخ ندهد.همچنین نتیجه ای که از جلسه حاصل می‌شود باید پیگیری شود و نباید به سادگی از آن گذشت.البته صرف بحث کردن دانشجویان و حتی به نتیجه نرسیدن نیز برای اشخاص شرکت کننده و شنونده مفید است اما وقتی می‌توان نتیجه‌ای مناسب و مورد قبول همگان از بحث بیرون کشید باید در این راستا تلاش کرد.

12- تغییر فضای منطقی گفتگو به آوردگاه سیاسی
در یک کرسی آزاداندیشی نتیجه محور، اندیشه‌های غیرمغرضانه مطرح می‌شوند و نباید اجازه داد که فضای حزب گرایی در یک جلسه حاکم شود و منطق گفتگو به جدل‌های شعارگونه تبدیل شود که معمولا جز اختلاف و حتی درگیری نتیجه ای خاص ندارد.اگر افرادی سودجو به دنبال ایجاد این فضا و مطرح کردن حزبی خاص و شخص یا اشخاصی خاص هستند می‌بایست مجری یا مجریان کرسی با مدیریت صحیح مانع از منحرف شدن جلسه شوند.

13-تبدیل ادبیات علمی به توهین و تخریب
آغاز پیشگیری از توهین و تخریب اشخاص توسط دانشجویان شروع می‌شود اما مدیریت این امر نیز همچون مورد قبلی با مسئولین و مجریان برنامه است.همچنین در صورتی که یک‌سری قوانین و آدابی قبل از شروع جلسه برای همه لازم الاجرا شود تا حد زیادی از توهین و تخریب کاسته می‌شود.باید دانست که تحت هیچ شرایطی توهین و تخریب شخصیت‌ها مورد تایید قرآن نیست. «وَ لا تَسُبّوا الَّذینَ یَدعونَ مِن دون الله فَیسبوا الله عدوا بغیر علم»(6)

14-متدولوژی صحیح برای نتیجه‌گیری و انتخاب بهترین مسیر برای هدایت کرسی
قرآن کریم می‌فرماید: «اُدعُ الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن»(7)  
بنابراین مدیریت صحیح ایجاب می‌کند که روشی منطقی و صحیح برای پیشبرد کرسی‌های آزاداندیشی اتخاذ شود.روشی که علاوه بر نتیجه محور بودن موجبات رضایت دانشجویان را نیز فراهم آورد و بستر مناسبی برای گفتگویی سالم و منطقی و به دور از هرگونه حاشیه ایجاد کند.

15-کرسی‌های آزاداندیشی زمینه ساز وحدت حقیقی
باید بین وحدت و اتحاد مرز قائل شد.زندگی مسالمت آمیز افرادی که تفکرات مختلف دارند با یکدیگر را نمی‌توان وحدت نامید ونهایت نامی که بتوان بر آن گذاشت اتحاد است.اما بحث و گفتگو زمینه یکی شدن نظرات را فراهم می‌کند که عین وحدت است.نباید از مطرح شدن بحث‌های کرسی‌های آزاداندیشی هراسید و باید شروع به برگزاری این کرسی‌ها کرد که اکیدا مورد سفارش مقام معظم رهبری بوده است.