چرا آمار انصرافی‌ها به ده درصد رسید؟

این در حالی است که هنوز مقامات دولتی و مسئولین ستاد هدفمندی یارانه ها هیچ گونه اظهار نظری در این باره نداشته اند و آمار رسمی از میزان انصرافی ها از دریافت یارانه نقدی منتشر نشده است. امروز اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در پاسخ به سوالی در همین رابطه بدون اشاره به عدد و رقمی خاص اذعان کرده است: زمانی که آمار انصرافی ها از دریافت یارانه نقدی را اعلام کنیم، همگان متوجه می شوند که مردم با بزرگواری با انصراف خود فرصت را برای دولت در ارائه خدمات فراهم کرده اند.

از سوی دیگر برخی از خبرگزاری ها اعلام کرده اند که بیش از 70 میلیون ایرانی برای دریافت یارانه ثبت نام کرده اند و تنها کمتر از ده درصد از دریافت یارانه نقدی انصراف داده اند. ده درصدی که گفته میشود بخش اعظمی از آنها ایرانیان مقیم خارج کشور هستند که اساسا دسترسی برای ثبت نام دریافت یارانه به پایگاه اینترنتی رفاهی نداشته اند.

اما حتی اگر نخواهیم رقم 70 میلیون متقاضی در یافت یارانه نقدی را ملاک قرار دهیم، برخی اشارات جهانگیری در سخنان امروزش در همایش توانمندی های بانوان، کلیدی است برای حدس تقریبی در خصوص میزان انصرافی ها از دریافت یارانه نقدی.

جهانگیری امروز به صراحت اعلام کرده است که: منتظر نیستیم تا 30 الی 40 درصد مردم انصراف دهند بلکه به هر میزان که باشد فرصتی برای دولت فراهم می شود تا بتواند در درمان و سلامت کشور از آن استفاده کند. وی همچنین اشاره کرده: راه انصراف را در خصوص دریافت یارانه نقدی تا پایان سال 93 باز خواهیم گذاشت.

این سخنان جهانگیری بیانگر یک امر واضح است، و آن اینکه رقم انصراف دهندگان از یارانه نقدی چندان بزرگ نیست و شاید در حد همان ده درصدی است که در اخبار غیر رسمی به آن اشاره شده است. بیان صریح جهانگیری در این باره که امکان انصراف از یارانه تا پایان سال 93 ادامه دارد نشانی از آن است که دولت هنوز هم امیدوار به انصراف متقاضیان از دریافت یارانه نقدی است. گویا ارقام انصرافی ها کمتر از میزان پیش بینی دولت بوده است.

البته جو حاکم بر فضای افکار عمومی در طی ده روز گذشته نیز حاکی از همین امر بوده است که تمایل چندانی برای انصراف از یارانه در میان قشر عظیمی از یارانه بگیران وجود نداشت که دلایل اصلی آن را در دو نکته میتوان خلاصه کرد:

نکته اول به این امر باز میگردد که فضای جامعه در آستانه اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها به لحاظ اقتصادی در ابهام کامل قرار داشته و دارد. به این معنی که در حال حاضر هیچ گونه شفافیت و دورنمای قابل پیش بینی در خصوص چگونگی اجرای فاز دوم و به ویژه پیامدهای آن در جامعه وجود ندارد.

بخش اعظمی از این امر ناشی از رفتار و گفتار مسئولان دولتی است که متاسفانه هم با کلی گویی و هم تناقض گویی در خصوص نحوه اجرای قانون در فاز دوم منجر به ایجاد نوعی بی اعتمادی نسبت به آینده هدفمندی در کشور شد.

این امر به ویژه با توجه به تجربه ای که فاز اول هدفمندی یارانه ها رقم زد و در پی آن تورم و رکودی که بر اقتصاد کشور حاکم شد، منجر به آن شد که گفته ها و سخنان بعدی مسئولان در خصوص پیامدهای مثبت انصراف از یارانه و قول و وعده های ایشان برای هزینه منابع در بخشهای مربوط به تامین اجتماعی از همان ابتدای شروع بحث انصراف اختیاری از دریافت یارانه نقدی، چندان مورد اقبال واقع نشود.

نکته دوم و مهم تر از این اما، و آنچه که به شکل غیر رسمی میشد از فضای افکار عمومی برداشت کرد موضوعاتی بود که ریشه های آنها البته در دولت قبل رقم خورده بود اما دولت روحانی آنها را به ارث برد و از دید افکار عمومی آنچنان که باید در خصوص آنها اقدام نکرد.

مهمترین این موضوعات بحث مفاسد اقتصادی و برخورد با رانت خواران و ویژه خواران بود. اینها همانگونه که ذکر شد ریشه در دولت و دولتهای پیشین داشت اما آنچه از دولت روحانی توقع میرفت این بود که به شکلی جدی تر با این مسائل برخورد کرده و شمشیر خود را عریان تر در قبال این موضوعات بکشد. توقعی که البته با توجه به عمر دولت روحانی کمی سطح بالا بود، اما ناشی از انتظارات افکار عمومی و تجربیات گذشته بود.

بدون شک اگر دولت روحانی برخوردی قوی تر و ضربتی با موضوع فساد و رانت خواری داشت، امروز میشد انتظار داشت که قشری نه عظیم، اما قابل توجهی از افراد با اعتماد به دولت از دریافت یارانه نقدی انصراف دهند. موضوعی که شاید چندان توجهی به آن نداشت اما نکته ای اساسی بود و هست.

اما پیامدهای انصراف اندک از دریافت یارانه نقدی چیست؟

اولین پیامد انصراف کمتر از ده درصدی از دریافت یارانه نقدی را میتوان در تیز تر شدن شیب افزایش قیمت دو حامل مهم مصرفی سوخت در کشور یعنی بنزین و گازوییل دید. مسئولان دولتی از جمله محمد باقر نوبخت چندین بار طی هفته گذشته به صراحت اعلام کردند که میزان افزایش قیمت بنزین و شیب آن بستگی به میزان انصراف از دریافت یارانه نقدی دارد.

اساسا دولت به این دلیل نرخ این دو حامل سوخت را اعلام نکرده است که بهای بنزین و گازوییل با توجه به حجم مصرف آنها در کشور تاثیری بسیار زیاد بر تراز هدفمندی یارانه ها و تعادل در ورودی و خروجی آن دارد. در نتیجه به خوبی میتوان حدس زد که اکنون باید منتظر شیب تند تری از افزایش قیمت بنزین و گازوییل باشیم که البته آن را باید حق مسلم دولت دانست و هیچ شکایت و گله ای از آن طبعا پذیرفته نیست.

دومین پیامد انصراف اندک افراد از دریافت یارانه نقدی را باید مجددا در کسر بودجه دولت ناشی از منفی بودن تراز هدفمندی یارانه ها دانست که عملا دست و بال دولت را برای توجه بیشتر به بخش های عمرانی و به ویژه سر و سامان دادن به تولید و خارج کردن اقتصاد کشور از حالت رکودی تنگ میکند.

اگر قرار بر روال سابق باشد که دولت برای تامین هزینه های پرداخت یارانه نقدی به هر وسیله ای از جمله دست بردن در ردیف های بودجه ای عمرانی و شاید خزانه و بانک مرکزی متوسل شود، در نتیجه نمیتوان انتظار چندانی برای سر و سامان دادن به پروژه های عمرانی کشور و از سویی رسیدگی به بیمار بزرگ اقتصاد یعنی تولید داشت.

سومین پیامد این موضوع، بر هم خوردن پیش بینی های دولت برای بهبود وضعیت خدمات اجتماعی یعنی فلسفه وجودی هدفمندی یارانه ها است.

مسئولان دولتی بارها طی هفته های گذشته اشاره کردند که انصراف از دریافت یارانه نقدی منجر به بهبود وضعیت خدمات رسانی دولت در بخش سلامت و تامین اجتماعی خواهد بود. اما اینکه چرا افکار عمومی این موضوع را جدی تلقی نکردند، باید پاسخ آن را در دو نکته پیش گفته جستجو کرد.

جهانگیری نیز امروز جمله ای قابل توجه بر زبان رانده است. وی بیان کرده: دولت منابع حاصل از انصراف مردم از دریافت یارانه نقدی را به 3 تا 4 زمینه مهم از جمله بهداشت و درمان اختصاص خواهد داد. چنانچه افرادی که می خواهند متقاضی دریافت یارانه نقدی باشند، سری به بیمارستان‌ها بزنند و وضعیت نامطلوب بهداشت و درمان را ملاحظه کنند، به طور قطع از دریافت یارانه نقدی انصراف داده و دست دولت را در ارائه خدمات هر چه بهتر به بخش درمان باز خواهند گذاشت.

این گفته جهانگیری بیان دیگری از این نکته است که بهبود خدمات اجتماعی به شکل مناسب و 100 درصدی تا زمانی که منابع درآمدی هدفمندی و حتی بیش از آن خرج پرداخت یارانه نقدی میشود اساسا امکان پذیر نیست.

با همه این تفاسیر اکنون مهلت ثبت نام برای دریافت یارانه نقدی در حال به پایان رسیدن است و آنگونه که جهانگیری بیان کرده است، هنوز تا پایان سال 93 فرصت برای انصراف از دریافت یارانه نقدی باقی است. آنچه به نظر میرسد اما این است که اگر جو و شرایط فعلی در جامعه و افکار عمومی تداوم داشته باشد، نمیتوان انتظاری برای تغییر در رقم انصرافی ها از یارانه نقدی داشت و دولت برای ایجاد تحولی در این موضوع شدیدا نیازمند تغییر نگرش افکار عمومی و جلب حداکثری اعتماد اقتصادی آن، به ویژه با کنترل پیامدهای اجرای فاز دوم هدفمندی است.