گروه آزاداندیشی «خبرگزاری دانشجو»؛ طی فرآیند مناظره است که بسیاری از نظریات موافق و مخالف فرصت می یابند تا در صافی و موشکافی کارشناسان قرار گیرند، بنابراین گسترش و ترویج مناظرات علمی در سطح محیط های آکامیک گامی اساسی در راستای تحول علوم انسانی محسوب می شود. در این راستا با حجت الاسلام ابوالفضل ساجدی، مدیر قطب علمی فلسفه دین اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه به گفتگو نشسته ایم که حاصل آن را می خوانید:
«خبرگزاری دانشجو»- زمانی که صحبت از تحول می شود، مراد چیست، چگونه می توانیم وضعیت فعلی علوم انسانی را به شرایط مطلوبی مبدل کنیم؟
ساجدی: منظور از تحول در علوم انسانی آن است که ما با تکیه بر منابع و مبانی اسلامی، علوم انسانی غرب را آن مقدار که با ما مشترک بوده و با مبانی اسلامی سازگار است، بپذیریم و آن مقداری که با مبانی اسلامی ناسازگار است، با بهره‌گیری از مبانی اسلامی، مسائل تازه ای بنیان نهیم، بنابراین مسأله صرفا نفی نیست.
علوم انسانی غربی مبانی و مسائلی دارد که بخشی از این مبانی قابل قبول است و باقی صرفاً مبتنی بر مبانی تجربی است که به عنوان امور لازم قابل توجه است، اما کافی نیست، لذا آنچه که در علوم انسانی تجربی ابتنا دارد را می پذیریم.
پس با این مقدمه منظور ما از تحول و علوم انسانی اسلامی توجه به مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی و ارزش شناختی است که ما این مبانی را از مسیر عقل و وحی بدست می آوریم، لذا بر این اساس آن دسته از علوم انسانی غربی که صرفاً نگاه مادی به انسان داشته باشد را نقد می کنیم، البته نقد ما به این معنا نیست که بگوییم اصلاً این علوم به درد نمی خورد، بلکه می گوییم این علوم لازم است، اما کافی نیست.
لذا نظر ما حذف و نفی برخی نتایج است و برخی را تأیید می کنیم، اما هرگز نمی گوییم که این دستاورد کافی است؛ چراکه انسان علاوه بر بعد مادی، بعد غیرمادی هم دارد و جهان علاوه بر بعد فیزیکی، دارای بعد متافیزیکی هم هست.
«خبرگزاری دانشجو»- این نظریه را چگونه می توانیم به سایر اندیشمدان اسلامی نیز صادر کنیم؟
ساجدی: نظریات طرح شده در دین اسلام قابلیت طرح تجربی دارند، مثلاً در حوزه علمیه قم و در موسسات مختلف از جمله پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) که تحقیقات تجربی و میدانی نسبت به نظریات علوم انسانی دارند چنین نظریاتی طرح و بررسی می شود، بنابراین می توان این ایده و نظریه را صادر کرد.
همچنین فرضیات دیگری هم که اسلام در مسائل مختلف اقتصادی، جامعه شناختی، روان شناختی مطرح می کند قابلیت آزمون و انتقال را دارد منتها موضوع آن است که ما همواره در علوم انسانی وحی و مبانی معرفتی را مد نظر قرار می دهیم.
«خبرگزاری دانشجو»- گفتمان و دیالوگ تا چه اندازه می تواند در مسیر تحول علوم انسانی فعلی اثربخش باشد؟
ساجدی: امروزه گفتمان، ضرورت جدی در عرصه علوم انسانی اسلامی دارد؛ چراکه اولاً دانشگاهیان ما ابهامات زیادی دارند که نیاز است در جلسات مستقیم بحث و گفت وگو میان متخصصان حوزوی و دانشگاهی برطرف شود و در عین حال این هم اندیشی سبب خواهد شد تا ماهیت مسأله بیشتر آشکار شود.
«خبرگزاری دانشجو»- این مناظرات از چه مسیری به سرانجام می رسد؟ طرح مسأله باید چه طور باشد؟
ساجدی: فکر می کنم برگزاری جلسات علمی به صورت نشست های متنوع نقش کلیدی در باز کردن ابهامات موضوع بازی می کند.
«خبرگزاری دانشجو»- چه ابهاماتی؟
ساجدی: ابهاماتی از جمله اینکه اسلام چگونه می تواند نقش آفرین باشد و چرا می گوییم علوم انسانی غربی چالش هایی عمیق دارند، این مسأله جز در سایه دیالوگ بین دیدگاه های مختلف امکان ندارد.
«خبرگزاری دانشجو»- این که تا کنون با وجود تمام برنامه ها و فعالیت ها به وضعیت مطلوب در رابطه با تحول علوم انسانی دست نیافتیم، از کجا ناشی می شود؟
ساجدی: واقعیت آن است که اهتمام لازم و کافی نسبت به مقوله اسلامی سازی نبوده است. نباید تکیه صرف بر همایش ها داشت، به نظرم باید رسانه ها وارد عمل شوند و زمینه را برقرار کنند. نقش رسانه را نمی توان نادیده گرفت و ضمن اینکه مناظرات مکتوب نیز در این حوزه اثر دارند؛ چرا که عده ای در دانشگاه اصلاً دغدغه ای در این مسأله ندارند، یعنی اصل مسأله را نمی پذیرند، البته برخی در حوزه نیز این دیدگاه را دارند، بنابراین اتفاق همگانی نیست چون موضوع تازه ای محسوب می شود.
معتقدم در گام اول باید ضرورت علوم انسانی بیان شود و از سوی دیگر تبلیغ و فرهنگ سازی کافی صورت پذیرد تا این مسأله کم کم به بدنه حوزه و دانشگاه وارد شود.
«خبرگزاری انشجو»- چه پیشنهادهایی در راستای تسهیل وصول به این هدف دارید؟
ساجدی: باید هم در حوزه و هم در سطح دانشگاه مراکز فرهنگی به جای برخی همایش ها، مناظره را ملاک قرار داده و دپارتمان های مختلف دانشگاهی را متناسب با رشته های علوم انسانی گسترش دهند.