«پوتین» چه ارمغانی را با خود به ایران می‌آورد؟

به گزارش گروه فضای مجازی خبرگزاری دانشجو، یکی از ویژگی­‌های بارز رابطه بازیگران در صحنه سیاست بین‌­الملل، نسبی بودن روابط است این ویژگی ماهوی، پایه تنظیم اهداف و منافع هر کشور در تعیین رابطه دوستانه، خصمانه و یا بی­طرفانه با سایر کشورها به شمار می­‌رود.

در این راستا روابط ایران و روسیه به عنوان دو کشور در صحنه سیاست بین‌­الملل نیز از این قاعده ماهوی مستنثنی نبوده به گونه‌ای که روابط دو کشور در طی چند سده اخیر را نیز باید در همین قاعده جستجو کرد که در مقاطع مختلف تاریخی، موجب نزدیکی و یا دوری دو طرف از یکدیگر شده است.

کمتر از 1 ماه پیش بود که "بیژن زنگنه" وزیر نفت کشورمان از سفر سران کشورهای بزرگ تولید و صادرکننده بزرگ گاز جهان به تهران خبر داد و گفت: "سومین اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز آذر ماه در تهران برگزار می‌شود".

زنگنه با مهم ارزیابی کردن حضور وزیران مجمع کشورهای صادرکننده گاز پس از دو سال در تهران، تاکید کرد: این نشست در بالاترین سطح و با حضور رؤسای جمهوری کشورهای عضو این مجمع در تهران برگزار می‌شود، بنابراین با برگزاری سومین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز جهان روسای کشورهایی همچون "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه، نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزولا، شیخ خلیفه بن زاید رئیس امارات متحده عربی، فواد معصوم رئیس جمهور عراق، عبدالعزيز بوتفليقه رئیس جمهور الجزاير، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر، سلطان قابوس پادشاه عمان و سران و مقامات بلند پایه سایر کشورهای گازخیز جهان مسافر تهران خواهند شد.

بر این اساس حضور ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه پس از هشت سال در ایران از این جهت حائز اهمیت است که مسکو در زمان سکانداری پوتین به جمع هفت قدرت برتر اقتصادی ملحق شد و بر این اساس یکی از ابرقدرتان صنعت انرژی شد به گونه‌ای که در گزارش بانک جهانی تولید ناخالص داخلی روسیه بر اساس برابری قدرت خرید، در سال 2012 ، به 4.3 تریلیون دلار رسید تا این کشور در ردیف پنجمین اقتصاد برتر جهان باشد، روسیه با بهره برداری از ظرفیت های خود که بیشتر متاثر از روابط پرسابقه و البته استعماری، سیاسی و اقتصادی با ایران بوده همواره نقش پررنگی در صادرات به ایران داشته است.



روس‌ها با صدور فناوری‌های برتر به ایران درحال نقش آفرینی بیشتری در این زمینه هستند که با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور زمینه برای گسترش هر چه بیشتر مبادلات فراهم است، با نگاه یکسویه روسیه به ایران در روابط سیاسی و اقتصادی می‌توان با استفاده از شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی منافع ایران را در عرصه های اقتصادی تامین کرد، بنابراین ایده تشکیل سازمان‌های کشورهای صادرکننده گاز از سوی ایران می‌تواند منافع روسیه را در عرصه صادرات گاز تامین کند و همچنین کشورمان از این محل می‌تواند زمینه را برای حضور موثرتر در بازارهای جهانی گاز فراهم سازد.

در واقع اقتصاد روسیه به دلیل تنوع تولید و مصرف کالاها دارای ظرفیت مناسبی برای رشد اقتصادی ایران از طریق گسترش روابط با ایران است، ضمن اینکه در دوران زمامداری پوتین افزایش درآمدهای نفتی و اصلاحات ساختاری موجب توسعه اقتصادی روسیه شد که این مساله نیز فرصتی برای کشورمان به وجود می‌آورد، در کنار فعالیت و ارتباطات ضروری فرهنگی و ایجاد ارتباطات رسانه‌ای فرهنگی با روسیه تشویق همکاری‌های بخش خصوصی در کشور از طریق سیاست‌های دولتی به خصوصی برای ایران به دلیل بازار مناسب برای صادرات کالا و جذب تکنولوژی فرصت مناسبی است.

بنابراین عواملی چون ثروت‌های طبیعی عظیم موجود در دو کشور به ویژه نفت و گاز، نیروی انسانی، توانایی‌های نظامی، تاثیرات منطقه‌ای و بسیاری عوامل دیگر باعث شده تا روابط مسکو – تهران اهمیت ویژه‌ای به خود بگیرد، از نگاه روسیه ایران تاثیر به سزایی در تحولات جهان اسلام دارد و همکاری با این کشور می‌تواند موازنه لازم برای روسیه در محیط پیرامونی آن که توسط کشورهای اسلامی احاطه شده، به وجود آورد، علاوه بر آن دستاوردهای کلان مالی که روسیه از همکاری‌های اقتصادی‌اش با ایران به دست آورده چیزی نیست که مسکو بتواند به راحتی از کنار آن بگذرد یا نادیده بگیرد، مهم‌ترین این همکاری‌ها، پرونده مشترک هسته‌ای است که مهم‌ترین پروژه اقتصادی و تجاری مشترک دو کشور محسوب می‌شود.

از منظر ژئوپلتیک تحولات پرشتاب و پیچیده خاورمیانه بویژه سوریه، از جمله نقاط عطف تاریخی در روابط تهران-مسکو به شمار می‌­رود که علی‌‌رغم وجود برخی اختلافات میان دو کشور، موجب شده نقاط اشتراک قابل توجهی در روابط ایران و روسیه شکل بگیرد، ایران و روسیه از نظر حضور سخت افزاری و نظامی غرب در اطراف خود از شرایط مشابهی برخوردار هستند، حضور نظامی آمریکا در اطراف ایران از افغانستان و عراق گرفته تا آسیای میانه، قفقاز، حاشیه جنوبی خلیج فارس و تلاش‌های ایالات متحده برای مهار قدرت روزافزون جمهوری اسلامی از جمله مسائلی است که باعث نزدیکی نگاه تهران و مسکو به مسائل منطقه شده و درک متقابلی را میان دو کشور ایجاد کرده است. 

در واقع صحنه تحولات سوریه، زمینه مساعدی را برای برجستگی عینی نقاط اشتراک ایران و روسیه در قبال تحولات بین­‌المللی و منطقه خاورمیانه فراهم ساخته است، هر دو کشور به دلایل مختلف تاریخی، ژئوپلیتیکی و حفظ منافع و امنیت ملی خود با گسترش حوزه نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی جهان غرب در مناطق پیرامون خود مخالف هستند.

از این­رو است که تهران و مسکو طی سال­‌های اخیر، مواضع انتقادی مشابهی را در قبال اتخاذ رویکردهای یک جانبه در مناسبات بین‌­الملل از سوی ایالات متحده، گسترش ناتو به شرق، طرح استقرار سپر دفاع موشکی در جمهوری چک و لهستان و سپس در ترکیه، وقوع انقلاب­‌های رنگی در مناطق پیرامونی روسیه، فعالیت نهادهای فرهنگی و سیاسی غرب­گرا و گسترش دامنه فعالیت­های اقتصادی غرب بویژه در حوزه انرژی داشته‌­اند.

از این زاویه، نگرش هر دو کشور به تحولات کنونی سوریه را باید در نگرانی مشترک از گسترش دامنه نفوذ جهان غرب در منطقه استراتژیک خاورمیانه دانست، روس­‌ها به خوبی بر این نکته واقفند که در صورت سرنگون شدن نظام سیاسی کنونی سوریه کل منطقه زیر سلطه غرب بویژه آمریکا قرار می‌­گیرد و این برای روسی‌ه­ای که در حال احیاء شدن است یک زیان بزرگ تلقی می‌­شود.

ایران نیز سوریه را نقطه مهم و استراتژیک در محور مقاومت علیه اسرائیل و جهان غرب در منطقه می­‌بیند، از این­ رو سقوط دولت کنونی و روی کار آمدن یک دولت غرب­گرا به هیچ عنوان در راستای منافع استراتژیک ایران و روسیه قرار ندارد. اهمیت این مساله تا بدان جاست که روسیه بر خلاف تحولات کشورهای دیگر خاورمیانه بویژه لیبی، با تمام قدرت وارد صحنه تحولات سوریه شده است.

در حوزه سیاسی، سرسختانه در مقابل درخواست محور غربی- عربی- ترکی برای تغییر رژیم در سوریه ایستادگی نمود و با قاطعیت، قطعنامه شورای امنیت در خصوص تحولات سوریه را وتو کرد و در شرایطی که کشورهای اروپایی و آمریکا به همراه کشورهای عربی خلیج فارس، سفرایشان را از دمشق فراخواندند و سفارت­هایشان را در سوریه تعطیل کردند، روس­ها سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه و میخائیل فرادکوف، رئیس سرویس‌­های اطلاعات خارجی روسیه را برای دیدار با بشار اسد، به سوریه فرستادند.

در این راستا می‌توان به همکاری‌های نظامی ایران و روسیه اشاره کرد، چرا که ایران مهم‌ترین سلاح‌های خود را از روسیه تامین کرده است، از جمله موشک‌های اس – 300 که توانایی مهار حملات جنگنده‌ها و موشک‌های بالاستیک را دارد.

روس‌ها در حوزه نظامی با اعزام ناو هواپیمابر کوزنیتسف-حامل هواپیماهای پیشرفته سوخو 33، میگ 29­، هلی کوپترهای جنگی کا آ 27­، سامانه‌­های موشکی و زیر دریایی – به سواحل سوریه و نیز تحویل سامانه موشک‌های بالستیک یاخونت در قالب سامانه دفاعی ساحلی «باستیون» به دمشق نشان داد که بر خلاف تحولات لیبی، در صحنه تحولات سوریه بسیار جدی است.

در این راستا بد نیست به این مسئله نیز توجه داشته باشیم که یک نگرانی مشترک برای ایران و روسیه ایجاد شده و امروز متاسفانه نمود بیشتری پیدا کرده است و آن نگرانی از به قدرت رسیدن افراط­گرایان اسلامی وابسته به جریان­‌های سلفی و وهابی در سوریه است.

متاسفانه بخش مهمی از جریانات مخالف دولت سوریه را این جریانات تشکیل می­‌دهد که به شدت از سوی کشورهای عربی بویژه از سوی عربستان سعودی پشتیبانی می­‌شوند، روسیه طعم تلخ رویکردهای سلفی و وهابی را در قفقاز شمالی بویژه چچن، اینگوش و داغستان چشیده است و ایران نیز از جهت گیری­های ضد ایرانی و ضد شیعی این جریانات به خوبی آگاه است، از این رو، علاوه بر نگرانی نسبت به حاکمیت رویکردهای غرب­گرایانه، ایران و روسیه از قدرت یابی جریانات سلفی و وهابی نیز در سوریه شدیداً احساس خطر می­‌کنند که این امر نیز بر نزدیکی هر چه بیشتر مواضع دو کشور بسیار تاثیرگذار بوده است.

حال با توجه به اینکه در همکاری‌های ایران و روسیه ابعاد بسیاری دخالت دارند و علاوه بر وضعیت ژئوسیاسی عوامل دیگری از جمله ثروت‌های طبیعی عظیم موجود در دو کشور به ویژه نفت و گاز، نیروی انسانی، توانایی‌های نظامی، تاثیر مستقیم دارند و باعث شده تا روابط مسکو – تهران اهمیت ویژه‌ای به خود بگیرد باید منتظر ماند و دید با حضور پوتین در تهران منافع روسیه در عرصه صادرات گاز تامین می‌شود و آیا ایران می‌تواند زمینه را برای حضور موثرتر در بازارهای جهانی گاز فراهم سازد.

منبع: باشگاه خبرنگاران