لغو نشدن کدام تحریم صدای طرفداران دولت را هم درآورد؟/ U tern و ماالادراک U tern

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، مرتضی احمدی طی یادداشتی در "رمز عبور" نوشت: اظهارات بیست و هفت فروردین-پانزده آوریل- ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی در رابطه با توافق هسته‌ای، واکنش‌های بسیاری را در کشور به دنبال داشت و مطبوعات و مقامات سیاسی هر کدام به نحوی به این مسئله پرداختند.

سیف در بخشی از مصاحبه خود با تلویزیون بلومبرگ در رابطه با نتایج اجرای توافق هسته‌ای گفت: توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 موسوم به برجام، تاکنون «تقریباً هیچ» دستاورد اقتصادی برای تهران در بر نداشته است.

به همین منظور و برای روشن‌تر شدن بیشتر وضعیت فعلی که رئیس بانک مرکزی آن را" تقریباً هیچ" قلمداد کرده است در این گزارش قصد داریم تا به وضعیت تحریم چرخه دلاری امریکا بپردازیم؛ تحریمی که لغو نشدن آن مشکلات بسیاری برای تبادلات بانکی کشور به وجود آورده است؛ به طوری که حتی صدای طرفداران دولت را هم نیز درآورده است.

تاریخچه تحریم دلار

تحریم دلار در ابتدا در 30 اکتبر 1978 و به بهانه حمایت از تروریسم علیه ایران وضع شد. بر اساس این تحریم ایران از انجام مبادلات مستقیم دلاری با مؤسسات مالی و بانک‌های امریکایی محروم شد.

 در سال 1995 این تحریم ذیل سرفصل‌های «قانون حالت فوق العاده» قرار گرفت. تا اینکه در سال 2008 پس از صدور قطعنامه 1803 شورای امینت سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای ایران این تحریم تغییر شکل داد و با برچسب تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای = تحریم‌های عدم اشاعه، علیه ایران به اجرا درآمد. بر اساس این تحریم که تحریم تشدید شده سال 1978 بود، ایران دیگر اجازه مبادله دلاری غیرمستقیم نیز نداشت. 

گفتنی است که تا قبل از سال ۲۰۰۸ بانک‌های ایرانی با واسطه بانک‌های خارجی (مانند بانک‌های سوییسی) از چرخه دلار استفاده می‌کردند. این نوع همکاری در نظام بانکی با عنوان «U-Turn» شناخته می‌شود. به عبارت دیگر بانک‌های ایرانی بدون داشتن ارتباط مستقیم با سیستم بانکی امریکا و با استفاده از بانک‌های دیگر از خدمات دلاری بهره می‌بردند. چرا که هرگونه استفاده از دلار در نظام بانکی در هرکجای جهان نیازمند اخذ مجوز لازم از نظام بانکی امریکاست.

 بر همین اساس ایران می‌توانست مهم‌ترین تجارت خارجی خود یعنی فروش نفت خام خود را با استفاده از دلار انجام دهد. همچنین در طرف دیگر و در واردات از ارز دلار استفاده کند. این اجازه استفاده از ارز دلار بر اساس مقرراتی بود که در امریکا وجود داشت. مقررات تراکنش‌های مالی ایرانی (the Iranian Transactions Regulations) به ایران اجازه استفاده از U-Turn (چرخه دلار) را می‌داد.

اما از نوامبر ۲۰۰۸ این مقررات تغییر کرد و بر اساس مصوبه وزارت خزانه‌داری امریکا استفاده بانک‌های ایرانی از این خدمت ممنوع شد. اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری امریکا طی یک فدرال رجیستر (Federal Register) که در تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۰۸ منتشر شد، اعلام کرد که مقررات قبلی مربوط به تراکنش‌های مالی ایرانی اصلاح شده و در نتیجه اختیارات قبلی مبنی بر اجازه استفاده از U-Turn لغو (revoking) می‌شود.

در فدرال رجیستر وزارت خزانه داری امریکا صراحتاً تأکید شده است که این تحریم بر مبنای تحریم 1803 شورای امنیت (که تحریم مرتبط با موضوع هسته‌ای است) علیه ایران اعمال شده است. 

The reasons OFAC is revoking this authorization include the need to further protect the U.S. financial system from the threat of illicit finance posed by Iran and its banks. This threat was highlighted in March of 2008 when the United Nations Security Council adopted Resolution 1803, which calls upon all states “to exercise vigilance over the activities of financial institutions in their territories with all banks domiciled in Iran...in order to avoid such activities contributing to the proliferation [of] sensitive nuclear activities, or to the development of nuclear weapon delivery systems.”

وضعیت تحریم «U-Turn» در برجام

پس از توافق هسته‌ای و مطابق با اظهارات مسئولان دولت یازدهم تحریم‌های مالی و بانگی هسته‌ای باید برداشته می‌شد و تحریم U-Turn نیز که شامل این دسته از تحریم‌های می‌شود نیز لغو شده و یا اینکه حداقل توقف موقت wave می‌شد.

اما در برجام در هیچ کدام از بندهای مربوط به تحریم‌های امریکا و تعهدات آن کشور در برداشتن تحریم‌ها، اشاره به تحریم U-Turn دلار نشده و در نتیجه این تحریم پابرجا باقی ماند.

این نکته را آدام ژوبین که جانشین دیوید کوهن در اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری شده است و نیز کنت کاتزمن در گزارش مرکز تحقیقات کنگره مورد تأکید قرار می‌دهند.

آدام ژوبین در ۱۳ مرداد (۵ آگوست) ۱۵ روز بعد از جمع‌بندی توافق جامع در مجلس سنا می‌گوید: «بانک‌های ایرانی قادر نخواهند بود تا دلار امریکا را از طریق نیویورک تمیز (clear) کنند»

کاتزمن نیز در آخرین گزارش خود از سلسله گزارش‌های «تحریم‌های ایران»  که در ۱۲ مرداد (۴ آگوست) منتشر شده است، به ممنوعیت استفاده از U-turn اشاره کرده و از عدم برداشته شدن این تحریم بر اساس برجام می‌گوید.

مواضع مسئولان وزارت امور خارجه

با اجرایی شدن برجام و مشخص شدن این مسئله که تحریم U-Turn کماکان بر سر جای خود باقی مانده است مشکلات تبادلات مالی بین بانک‌های ایران و بانک‌های دنیا خودش را بیش از پیش نشان داد. اما مسئولان وزارت امور خارجه به جای اعتراف به واقعیت‌های موجود و ضعف‌های برجام سعی کردند تا بازهم چشم خود را بر روی حقایق ببند و این مسئله را طوری دیگر توجیه نمایند.

در همین راستا عباس عراقچی با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری تلویزیون (14 فروردین 1395) در پاسخ به اینکه چرا تحریم‌های دلار لغو نشده است گفت: «برخی تحریم‌ها همچنان برقرار است اما این تحریم‌ها ارتباطی به تحریم‌های هسته‌ای و برجام ندارد. یکی از این تحریم‌ها، انجام مبادلات بر پایه دلار است که جزء تحریم‌های اولیه امریکاست و ارتباطی با مذاکرات هسته‌ای ندارد و اگر به دنبال برقراری مبادلات بانکی بر پایه دلار هستیم باید بر سر برقراری روابط دوجانبه با امریکا مذاکره کنیم که این نکته به صلاح کشور نیست»

اما برخلاف صحبت‌های عراقچی و همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد با علت تحریم مبادلات دلاری مطابق با فدرال رجیستر وزارت خزانه داری تحریم 1803 شورای امنیت است که تحریم مرتبط با موضوع هسته‌ای می‌باشد.

همچنین شاید برخی همانند عباس عراقچی بگویند که این تحریم یک نوع تحریم اولیه بوده و در نتیجه قرار نبوده است که تحریم‌های اولیه امریکا برداشته شود.

 در این باره دو نکته مهم لازم است اشاره شود. اول اینکه بازی تحریم اولیه و ثانویه بازی غلطی بود که متاسفانه تیم مذاکره کننده ایران این بازی را پذیرفت. تحریم‌های اولیه امریکا سطوح گسترده‌ای داشته که علت آن نیز گستردگی اقتصاد امریکاست. امریکا با تعریفی که از افراد امریکایی (US-persins) ارائه کرده است (پی‌نوشت ۶ از ضمیمه دوم برجام) بسیار گسترده بوده و ابعاد واقعی آن نامشخص است.

 نکته دوم این که دلار هرچند ارز ملی امریکاست اما در حال حاضر یک کارکرد جهانی داشته و وقتی نظام بانکی یک کشور اجازه استفاده از آن را ندارد، مشکلاتی در ابعاد بین‌المللی ایجاد می‌شود. امریکا به عنوان صاحب دلار حق سو استفاده از دلار را ندارد و خلاف تعهدات این کشور در کنفرانس برتوون وودز است. امریکا دارای یک مسئولیت بین‌المللی در قبال دلار است و تحریم استفاده از چرخه دلار را نمی‌توان یک تحریم اولیه دانست.

موضع ایالات متحده

در پی اعتراضات صورت گرفته از جانب ایران مبنی بر اینکه ابقاء این تحریم موجب ایجاد مانع بر روند نتایج توافق هسته‌ای می‌شود در ابتدا شایعاتی مبنی بر آن که دولت اوباما قانون جدیدی را برای بی‌اثر کردن تحریم U-Turn در دست بررسی دارد مطرح شد به طوری که سایت خبری سی‌ان‌بی‌سی در گزارشی که منتشر کرد، از تصمیمات جدید دولت اوباما در این باره خبر داده بود. این گزارش مدعی شده بود که به احتمال زیاد دولت اوباما به‌زودی به دولت‌ها و بانک‌های سایر کشورها اعلام خواهد کرد مجازند استفاده از دلار در برخی از معاملات خود با ایران را آغاز کنند.

اما همین شایعات نیز انتقادهایی از دولت اوباما را در محیط داخلی امریکا به همراه داشت.

نشریه نیویورک‌پست نوشت: سیاست اوباما در قبال ایران را در تنها چند کلمه می‌توان خلاصه کرد: همه‌اش هویج، بدون حتی یک چماق. هویج‌هایی که تمامی هم ندارد – حتی آنهایی که به کنگره قول داده بود ایران هیچ‌گاه دریافت نخواهد کرد. این نشریه افزوده است: زمانی که سنا مشغول بررسی و تأیید توافق هسته‌ای اوباما با ایران بود، دولت امریکا بارها اعلام کرد به ایران اجازه دسترسی به سیستم مالی امریکا را نمی‌دهد اما حالا گویا آن را به دست آورده است.

اما این مسئله از میزان شایعه فراتر نرفت زیرا که باراک اوباما رئیس جمهور امریکا در نهایت آب پاکی را بر دستان همه ریخت و گفت: «ضروری نیست که ما رویکردی مبنی بر استفاده آنها (ایرانی‌ها) از مبادلات معادل دلاری اتخاذ کنیم؛ آن‌ها می‌توانند از طریق مؤسسات مالی اروپایی هم کارشان را پیش ببرند.»

 همچنین جان کربی سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا نیز در ارتباط مدعی شد که واشنگتن به همه تعهداتش تحت برجام عمل کرده است و نیازی نیست که واشنگتن اقدامات بیشتری برای ایران در این زمینه انجام دهد.

در ادامه نیز جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید در واکنش به صحبت‌های سیف که خواستار دسترسی به نظام مالی امریکا شده بود گفت: «دسترسی به نظام مالی امریکا جزئی از برجام نیست و این موضوع تحت بررسی نیست.» سخنگوی کاخ سفید با بیان اینکه درک ماهیت مکانیسم‌های ارتباطات ایران و شریکان تجاری خارجی‌اش با بانک‌های امریکا موضوعی «بسیار فنی» است، مدعی شد اظهارات سیف، رئیس بانک مرکزی ایران اشتباه بوده است و دولت اوباما هرگز قول نداده که به عنوان جزئی از اقداماتش برای رفع تحریم‌ها علیه ایران، این کار را برای تهران انجام دهد.

لذا از مواضع واشنگتن به طور کامل نشان دهنده ضعف‌های موجود توافق هسته‌ای بوده و هست. با گذشت بیش از سه ماه از روز از اجرای برجام علیرغم انجام کامل تعهدات حتی فراتر از NPT و پروتکل الحاقی و انهدام قلب راکتور اراک و از بین بردن کلیه مواد هسته‌ای با غنای 20 درصد و خالی کردن ایران از حدود 10 تن مواد هسته‌ای استرتژیک با غنای 5 درصد و انجام بازرسی‌های گسترده غیر معمول در جهان در ایران و ....، ایران هنوز از این حداقل‌های تحریمی نیز ایران برخوردار نشده است. شاید خوشبینی‌های برخی به طرف مقابل، پیش‌بینی نکردن بدعهدی‌های او و عدم توجه به چارچوب‌ها و تذکرات ابراز شده، عامل بروز این خسارت‌ها برای کشور است.