اعطای مرخصی به زندانیان ضرورتی برای تامین سلامت

به گزارش خبرگزاری دانشجو، شاطری پور اصفهانی سرپرست پژوهشکده حقوق جزا و جرم شناسی پژوهشگاه قوه قضائیه در یادداشتی که در اختیار این خبرگزاری قرار داد نوشت:

بخشنامه رییس قوه قضاییه درخصوص اعطای مرخصی به زندانیان به مناسبت فرارسیدن عید نوروز سال 1399، در تاریخ7.12.98 ابلاغ گردید و البته موجب موضع گیری ها و اظهارنظرهای متفاوتی گردید، تفاوتهایی که ناشی از رویکردها و انتظارات متفاوت اجتماعی از مجازات زندان است. با ابلاغ این بخشنامه از سوی ریاست محترم دستگاه قضا بر امکان استفاده از مرخصی برای جمعیت زیادی از زندانیان از جمله تمامی محکومین به حبس دارای شرایط قانونی مرخصی و نیز تمامی محکومین به جزای نقدی، رد مال ، جبران خسارت، پرداخت دیه و سایر محکومین مالی با احراز شرایط قانونی لازم و گرفتن تامین مناسب تاکید شده و بخشنامه از این حیث مغایرتی با مقررات مربوط به اعطای مرخصی به زندانیان که در فصل سوم آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی مقرر گردیده ندارد.

به موجب این بخشنامه اعطای مرخصی به زندانیان با هدف حضور زندانیان در کنار خانواده و به منظور نیل به اهداف عالی بازسازی اجتماعی و اخلاقی زندانیان و حفظ سلامت زندانیان در این شرایط و وضعیت فوق العاده و پرتلاطم ناشی از شیوع ویروس کرونا انجام می گیرد.

حضور زندانیان در زندان های کشور که با ازدحام جمعیت زندانیان مواجه هستند در شرایط بحرانی و اضطراری کنونی می تواند تهدید جدی برای سلامت زندانیان بواسطه بیماری ناشی از همه¬گیری ویروس کرونا در میان جمعیت متراکم و مزدحم زندان ها باشد.

در چنین شرایطی فاصله گذاری اجتماعی زندانیان از طریق خارج کردن آنان از زندان با رعایت شرایط قانونی و تمهید تامین های مناسب تدبیری درست و پیشگیرانه برای تامین سلامت زندانیان و جامعه محسوب می گردد و می تواند از پیدایی یک بحران فراگیر اجتماعی جلوگیری کند.

همچنین حضور زندانیان در بیرون از محیط زندان و ارتباط مستمر با جامعه تاثیر بسزایی در بازاجتماعی شدن زندانیان و مهیا شدن آنان برای ورود به جامعه و ادغام در ساختارهای اجتماعی دارد بویژه این که پیوند با خانواده و استمرار روابط عاطفی با همسر و فرزندان می تواند گسستگی در روابط ناشی از فاصله گرفتن از جامعه را ترمیم و موجب احیا و نوسازی روابط اجتماعی گردد. اعطای مرخص به زندانیان در راستای کاهش ازدحام جمعیت زندان می تواند به عنوان رویکرد اجتماعی به مساله اجرای کیفر در نظر گرفته شود.

در این رویکرد کیفر بمثابه امر اجتماعی مورد توجه واقع می شود و کیفر در صورت واکنش اجتماعی به رفتار مجرمانه در فرایندی عقلانی و به منظور تربیت و اجتماعی شدن محکومین مورد استفاده قرار می گیرد. بخشنامه اعطای مرخصی به زندانیان را می توان به عنوان یکی از جلوه های سیاست کیفری تحول گرا در دستگاه قضا دانست. رویکرد ریاست محترم دستگاه قضا در این دوران تحول قضائی نگاه حداقلی به زندان کردن و کاهش جمعیت زندان هاست که این سیاست کیفری بایستی با تمهید تدابیری به برنامه های اجرایی برای کاهش جمعیت زندان تبدیل گردد.

البته بایستی وجوه این سیاست کیفری و تدابیر تمهیدی آن برای جامعه تبیین گردد و افکار عمومی اطمینان پیدا کنند که مرخصی زندانیان چالشی برای امنیت جامعه ایجاد نخواهد کرد. در همین راستا و برای تامین مصالح جامعه بخشنامه؛ محکومین جرایم سرقت های مسلحانه و مقرون به آزار، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور که محکومیت آنها بیش از یک سال باشد، آدم ربائی در صورت عدم گذشت شاکی، جرائم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف، دایر کردن مراکز فساد و فحشاء، اسید پاشی، اخلال در نظام اقتصادی، قاچاق مشروبات الکلی، محکومین به قصاص و اعدام و حدود شرعی، محکومین دارای سه سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم، محکومینی که به شرارت مشهورند، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روان گردان ها و سایر محکومینی که اخلاق و رفتار آنها در زندان به گونه ای بوده که بنا به نظر دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری یا رئیس زندان یا شورای طبقه بندی شایستگی برخورداری از مرخصی را ندارند نمی توانند از مرخصی استفاده کنند. همچنین محکومین جرایم سرقت نیز نمی توانند در ایام تعطیلات نوروز از این مرخصی ها استفاده کنند. 
امکان اعطای مرخصی به زندانیان در آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی پیش بینی و تاکید شده به منظور کمک به تحکیم مبانی و روابط خانوادگی و اجتماعی زندانیان، رفع مشکلات ضروری فردی، خانوادگی و قضائی، بازتوانی اجتماعی و فراهم نمودن زمینه بازگشت مجدد به جامعه و همچنین مشارکت فعال در برنامه‌های اصلاحی، تربیتی، فرهنگی و ورزشی، حرفه‌آموزی و اشتغال، به زندانیان در چهارچوب مقررات مرخصی اعطاء می‌گردد. باید به این مساله توجه داشت که اعطای مرخصی به زندانیان یک حق نیست و برخورداری از آن نیاز به رعایت مقررات زندان دارد و امکان برخورداری از مرخصی به تصویب شورای طبقه بندی زندانیان است.

بنابراین اعطای مرخصی تنها در رابطه با محکومینی است که شایستگی لازم برای دریافت مرخصی بر اساس شورای طبقه بندی زندانیان را دارند و حضور اجتماعی آنان پیامدهای جدی برای نظم و امنیت جامعه ندارد.  

همچنین انتظار میرود مرخصی زندانیان تنها به عنوان کاهش جمعیت زندان مورد توجه قرار نگیرد و مراقبت های پس از خروج و نظارت بر رفتار زندانیان در دوره مرخصی با استفاده از ظرفیت های اجتماعی و خانوادگی برای بازاجتماعی کردن و توانمندسازی زندانیان برای شهروندی خوب انجام گیرد. زندانیان افراد آسیب پذیری هستند که پایگاه و موقعیت اجتماعی خود را از دست داده اند و بایستی در اعطای مرخصی توجه گردد که این آسیب پذیری با طرد اجتماعی و خانوادگی تشدید و زمینه ساز بروز آسیب های اجتماعی نگردد. 
اعطای مرخصی به زندانیان می تواند به عنوان یک سازوکار مناسب برای کاهش ازدحام جمعیت زندان و همچنین بازاجتماعی کردن زندانیان در بستر خانواده و اجتماع و در شرایط فراگیری ویروس کرونا؛ پیشگیری از شیوع بیماری کرونا در فضای بسته و مزدحم زندان ها مورد استفاده قرار گیرد. با این سازوکار زندانیان ضمن این که در محیط خانواده می مانند و با مراقب های ویژه سلامت خود را تضمین می کنند، با ارتباط نزدیک با اعضای خانواده پیوندهای عاطفی خود با آنان را تقویت و تشدید می کنند و آرام آرام برای بازگشتن به جامعه و پیوستن با فضائی که با انجام رفتارهای مجرمانه از آن گسسته اند مهیا می گردند.

فاصله گرفتن اجتماعی زندانیان به سبب تحمل تدابیر و محدودیت های ناشی از زندانی شدن می تواند با استفاده از شیوه های متنوع بازاجتماعی کردن و توانمند سازی زندانیان برای ورود به جامعه به عنوان شهروند خوب و مسوول امکان پذیر گردد.