خواب عمیق آب‌های ژرف!

به گزارش خبرگزاری اجتماعی خبرگزاری دانشجو، روزنامه خراسان نوشت: با گذشت چندسال از آغاز مطالعات و حفر نخستین چاه آب ژرف در کشور، هنوز نه‌تن‌ها خبری از نتایج رسمی و قطعی آن نیست بلکه خبر اختصاصی خراسان حاکی از آن است که تجهیزات حفاری در این منطقه هم جمع‌آوری شده است. این در حالی است که بر اساس گزارش‌ها و خبر‌های منتشرشده طی سال‌های اخیر، معاونت علمی ریاست جمهوری وجود آب‌های ژرف در منطقه سیستان و بلوچستان را قطعی دانسته بود و بررسی‌های اولیه هم قابل‌استفاده‌بودن آب‌های استخراجی اولیه را تایید می‌کرد.

اگرچه از دو دهه قبل اظهارنظر‌هایی درباره امکان استفاده ایران از آب‌های ژرف مطرح شده بود و موافقان و مخالفانی داشت، اما خشکسالی‌های سال‌های اخیر، موضوع را از ورطه صحبت خالی خارج کرد و به اقدامات اجرایی رساند؛ اقداماتی که به تصویب اعتبار ۲۵ میلیارد تومانی توسط هیئت دولت در مرداد ۹۶ برای حفر نخستین چاه آب ژرف کشور و تامین آب آشامیدنی اضطراری استان سیستان و بلوچستان منجر شد. صحبت‌های «حبیب‌ا... دهمرده» نماینده مردم زابل در مجلس، پیشینه این طرح را شفاف می‌کند: «در تیرماه سال ۹۵ جلسه‌ای با حضور کارشناسان در دفتر دکتر ستاری معاون رئیس‌جمهور برگزار شد، مطالعات طرح چندماه زمان برد و در نهایت دکتر ستاری اعلام کردند به این جمع‌بندی رسیده‌اند که در سیستان آب ژرف وجود داد. در اسفند ماه سال ۹۶، اولین چاه مطالعاتی آب ژرف ایران در سیستان حفاری شد و ما در اعماق ۹۰۰ تا ۲۲۰۰ متری، به سه آبخوان برخورد کردیم. نمونه‌ها برداشت و آزمایش شد و طبق نتایج، این آبخوان‌ها فاقد فلزات سنگین و عناصر آلاینده بود، همچنین از نظر رادیو اکتیویته فاقد آلودگی بود. تشخیص کارشناسان هم این بود که منشا این آب‌ها از جنس برف ذوب شده است».

اما با وجود اظهارات نماینده زابل و استناد او به مطالعات معاونت علمی ریاست‌جمهوری، هنوز تکلیف نخستین چاه آب ژرف ایران مشخص نیست. البته سه روز قبل وزیر نیرو در گفتگو با تسنیم توضیحاتی دراین‌باره ارائه کرد که خروجی آن، چیزی نیست جز ادامه انتظار‌ها برای مشخص‌شدن نتیجه آزمایش نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های خارجی. اگر چه سخنگوی سازمان انرژی اتمی دیروز در گفتگو با ما از ارائه نتایج آزمایش‌ها به معاونت علمی رئیس جمهور خبر داد. در عین حال، اردکانیان دراین‌باره گفت: «نتایج آزمایش نمونه‌های آب برداشت‌شده از چاه حفاری‌شده در زابل تا عمق ۲۱۹۱ متر نشان داد که آب شور است و برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی مناسب نیست، سپس حفاری این چاه تا عمق ۳۰۰۰ متر ادامه یافت و پاسخی که گرفتیم این بود که همچنان EC آب (میزان املاح موجود در آب) بسیار بالاست و درجه حرارت بالایی نیز دارد؛ در نهایت برای جمع‌بندی نهایی باید با همکاری سازمان انرژی اتمی، نمونه‌برداری‌ها به یک مرجع بین‌المللی که مجهز به تجهیزات لازم است ارسال شود که سن آب را تشخیص دهند و متوجه شویم این آب یک آب فسیلی است یا یک منبع دینامیکی است که این کار هم در حال انجام است». نکته عجیب در صحبت‌های وزیر نیرو، این بود که اردکانیان یک‌سال قبل هم همین حرف را در گفت‌وگوی اختصاصی با خراسان گفته بود: «حاصل کار تحقیقاتی، فاصله قابل‌ملاحظه‌ای با انتظارات اولیه داشته، اما صبر می‌کنیم تا نتایج کارشناسی به‌ویژه جواب‌های آزمایشگاهی خارج کشور مشخص شود.»

موضوع را از معاون آب و آبفای وزیر نیرو پیگیری می‌کنم. «قاسم تقی‌زاده‌خامسی» در ابتدا به اقدامات انجام‌شده اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک چاه آزمایشی در سیستان و بلوچستان توسط بخش خصوصی حفر شد و تا عمق ۳ هزار متری پیش رفت، اما داده‌های دریافتی نشان می‌دهد در این عمق شوری آب بسیار بالا و کیفیت و حجم آن بسیار کم است، تشخیص قدمت این آب نیازمند قضاوت بین‌المللی است». از تقی‌زاده درباره روند پیگیری نتایج این آزمایش می‌پرسم؛ پاسخ معاون وزیر این است که: «این موضوع وظیفه ما نیست، حوزه معاونت پژوهشی ریاست‌جمهوری پیگیر آن است».

تقی‌زاده در پاسخ به ما درباره چشم‌انداز وزارت نیرو در زمینه آب‌های ژرف هم می‌گوید: «هنوز ما نمی‌توانیم درمورد آب ژرف قضاوت نهایی داشته باشیم، این یک حلقه چاه که تا عمق ۳ هزار متری هم حفاری شد نتیجه قابل‌تکیه‌ای ندارد». او درباره احتمال به نتیجه‌رسیدن طرح آب ژرف در ایران و تاثیر آن روی طرح انتقال آب عمان به استان‌های شرقی هم اظهار می‌کند: «انتقال آب برای تامین آب شرب کشور غیرقابل اجتناب است، علاوه بر آن برای حوزه صنعت هم نیازمند تامین منابع آبی هستیم و انتقال آب از دریا برای صنایع هم جزو برنامه‌های ماست».

صحبت‌های وزیر نیرو و معاون او آن‌جا بیشتر قابل‌تامل می‌شود که آن را با اظهارات دیگر مسئولان قیاس می‌کنیم. درحالی‌که نماینده مردم زابل براساس مستندات ارائه‌شده، نتایج آزمایش نمونه‌های استخراج‌شده از ۳ آبخوان چاه حفاری‌شده را مثبت اعلام می‌کند، وزارت نیرو معتقد است این آب‌ها قابل استفاده نبوده است. از سوی دیگر حرف‌های یکی از کارشناسان شرکت حفار این چاه آب ژرف هم تناقضات موجود را بیشتر نشان می‌دهد. سیزدهم شهریورماه همین امسال بود که مهندس «محمد جواد بلورچی» در گفتگو با خبرگزاری بازار درباره پروژه آب‌های ژرف گفت: «مقامات وزارت نیرو از روز اول هم موافق این کار نبودند و دنبال این بودند که چنین پروژه‌ای انجام نشود، همه اطلاعاتی که وزارت نیرو در این زمینه اعلام کرد، به شکلی گزیده بود و فقط خبر‌های بد را کنار هم می‌گذاشتند و خبر‌های خوب را به مردم ندادند، درحالی‌که نتیجه آزمایش خیلی خوب بود و نشان می‌داد پیش‌بینی‌هایی که کرده بودیم، درست بود».

اما ابهامات ماجرای آب‌های ژرف به همین‌جا ختم نمی‌شود و گفت‌وگوی اختصاصی خراسان با استاندار سیستان و بلوچستان، عمق ابهامات را بیشتر می‌کند. «احمدعلی موهبتی» در پاسخ به ما درباره روند اجرای طرح آب‌های ژرف در زابل می‌گوید: «هنوز درباره نتایج این طرح چیزی به ما اعلام نکرده‌اند، اما کار حفاری چاه تمام شده و دستگاه‌ها را جمع‌آوری کرده‌اند». موهبتی درباره نیاز اساسی استان تحت‌مدیریتش به برنامه‌های تامین آب هم اظهار می‌کند: «منطقه سیستان منبع آبی مطمئنی ندارد، بخشی از آن از رود هیرمند افغانستان تامین می‌شود که بستگی به اجرای توافقات بین دو کشور دارد، البته این‌که باران ببارد و هیرمند آب داشته باشد هم مسئله اساسی است».

سازمان انرژی اتمی: نتایج آزمایش نمونه‌ها به معاونت علمی ریاست جمهوری ارائه شده است.

اما یکی از سازمان‌های مهم کشور که بخشی از مسئولیت اعلام نظر درباره نمونه آب ژرف‌های استخراج شده را بر عهده دارد، سازمان انرژی اتمی ایران است. نتیجه بررسی این نمونه‌ها را از این سازمان پیگیری کردیم و پاسخ رسمی آن‌ها به خراسان این بود: «آزمایش‌های ایزوتوپ‌های پایدار در سازمان انرژی اتمی انجام شد و ایزوتوپ‌های رادیواکتیو نیز برای تعیین سن آب‌ها به دو آزمایشگاه خارج از کشور ارسال شد. کلیه نتایج نیز به معاونت فناوری ریاست جمهوری ارسال شده است». با این اوصاف به نظر می‌رسد باید تکلیف آب‌های ژرف برای معاونت علمی ریاست جمهوری روشن شده باشد.

روز گذشته تلاش کردیم درباره سرانجام طرح آب‌های ژرف در کشور، پاسخی را هم از معاونت علمی ریاست‌جمهوری دریافت کنیم، اما تماس‌ها و پیگیری‌های ما بی‌نتیجه ماند. بااین‌حال آن‌چه مهم است، ضرورت شفاف‌سازی درباره طرح آب‌های ژرف است. مردم سیستان و بلوچستان که سال‌هاست با محرومیت‌های متعدد از جمله خشکسالی مواجه‌اند، نمی‌دانند باید به حرف‌های موافقان طرح آب ژرف دل خوش کنند یا صحبت‌های مخالفان آن را بپذیرند؟ نه‌تن‌ها مردم این خطه، حتی همه مردم ایران واقعا نمی‌دانند که آب‌های ژرف یک منبع آبی قابل‌استفاده برای کشور است یا سرابی بیش نیست؟

براساس مستندات علمی موجود، آب‌های ژرف شامل آب‌های زیرزمینی است که در عمق بیش از ۱۵۰۰ متری زمین قرار دارد. البته برخی کارشناسان آب‌های پایین‌تر از عمق ۳۰۰ متری زمین را آب ژرف می‌دانند، چرا که به سادگی قابل دستیابی نیست. هرچند بخشی از این آب‌ها، به عنوان آب‌های فسیلی چندین هزارساله و تجدیدناپذیر شناخته می‌شود، اما تحقیقات علمی نشان می‌دهد حجم عظیمی از آب‌های ژرف، قابل استفاده است.

کشور استرالیا یکی از نخستین کشور‌های استفاده‌کننده از آب‌های ژرف است که گفته می‌شود از ۱۲۰ سال قبل به استفاده از این منبع آب زیرزمینی روی آورده و توسعه کشاورزی، دامپروری و صنعت خود را هم بر پایه آب‌های ژرف استحصال‌شده پایه‌ریزی کرده است. کشور‌های دیگری از جمله لیبی و عربستان هم تجاربی در زمینه استحصال آب‌های ژرف داشته‌اند که سندی دیگر بر قابلیت استفاده از این منابع زیرزمینی است.

دل پردرد نماینده زابل در مجلس

محمد اکبری- برای پیگیری پارلمانی موضوع آب‌های ژرف به سراغ نماینده زابل در مجلس هم رفتیم. حبیب‌ا... دهمرده، اما دل پر دردی دارد: ماجرای معطل گذاشتن این پروژه از آن‌جا آغاز شد که آقای اردکانیان و تیم همراهش به وزارتخانه آمدند. ایشان و دوستانشان برخلاف وزیر قبلی کم‌کاری نکردند! بلکه هرچه سنگ بوده انداخته‌اند تا این پروژه اجرایی نشود. وی اظهارکرد: ایشان (وزیر نیرو) و برخی نزدیکانشان اول منکر این بودند که در این حفاری‌ها آب باشد، اما بعد از انجام کار تحقیقاتی و دستیابی به آب، بنای کار را گذاشتند بر مخالفت بی‌دلیل با آن. این درحالی است که برای تحقیقات روی پروژه آب ژرف، ما دستور مجلس برای حفر سه حلقه چاه داریم. همچنین دستور رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات را خطاب به آقای نوبخت رئیس برنامه و بودجه هم داریم و الحق‌والانصاف ایشان روی مطلب اصرار داشتند.

نماینده زابل در مجلس با اشاره به این‌که خطای بزرگ از این‌جا شروع می‌شود که وزارت نیرو بدون توجه به نظر معاون علمی فناوری ریاست‌جمهوری مانع اجرایی‌شدن کار می‌شود، گفت: آقای اردکانیان با دلایلی که هیچ‌گاه بیان نمی‌کند و همچنان برای ما مشخص نیست جلوی کار را می‌گیرد. وی با بیان این‌که ایشان صلاحیت اعلام‌نظر درباره این پروژه را ندارد، افزود: کار مطالعاتی پروژه آب ژرف با تیمی تحقیقاتی به سرپرستی معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری براساس تفاهم‌نامه امضاشده با ردیف بودجه‌ای که از سوی مجلس برای آن تعیین شده، باید انجام شود. دهمرده تصریح کرد: در تفاهم‌نامه وزارت نیرو قید شده است که استاندار و مسئولان در این زمینه باید هرگونه مساعدت و کمک را به عمل آورند، اما بخشی از مشکل فعلی ما در این‌جاست که بودجه اختصاص‌یافته بابت چاه‌ها از سوی آقای نوبخت در اختیار آب نیرو که زیرمجموعه وزارت نیرو است قرار گرفته، ولی این مجموعه هم مساعدت ندارد. وی با بیان این‌که تنها آقای ستاری صلاحیت آن را دارد که بگوید این پروژه نامناسب است یانه، افزود: لازم است آقای وزیر به سوال مهمی پاسخ دهد که برای آب شرب سیستان چه برنامه‌ای دارد؟ نتوانستید حقابه را از افغانستان بگیرید و در گزینه انتقال آب از عمان هم که ناتوان بودید پس مردم سیستان چه کنند. دهمرده یادآورشد: نمی‌دانیم شکایت خود را به چه کسی ببریم. با آقای روحانی که ما نمی‌توانیم صحبت کنیم ایشان برای خودش پدیده‌ای دست نیافتنی است...