پای درد و دل کشاورزان؛ رنج پایتخت جهانی زرشک از نبود صنایع فرآوری

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، سمیه محمدی؛ استان کویری خراسان جنوبی ۱۸ درصد اشتغال و ۲۱ درصد سهم ارزش افزوده در بخش کشاورزی را عهده دار است؛ زرشک، زعفران و عناب سه محصول سرخ رنگ و استراتژیک این استان است که در نوع خود در جهان بی نظیر است.

سهم ۹۸ درصدی زرشک خراسان جنوبی در ایران

مهم‌ترین تولیدات کشاورزی خراسان جنوبی زعفران، عناب، زرشک، پنبه، انار و گل نرگس بوده، اما در بعضی از روستا‌ها نیز باغات گردو، پسته و بادام منبع درآمد کشاورزان است.

خراسان جنوبی با داشتن ۱۹ هزار سطح زیر کشت زرشک، ۹۸ درصد این محصول در ایران را به خود اختصاص داده است؛ محصولی که ارتزاق ۵۰ هزار خانوار به آن وابسته بوده و آوازه‌اش به آن سوی مرز‌ها رسیده است، اما با وجود شهرت جهانی زرشک باید گفت زرشکاران در خصوص دریافت تسهیلات برای افزایش سطح زیر کشت، خرید تضمینی زرشک، قیمت محصول، ایجاد بارگاه‌های زرشک و خشک کردن محصول در محیطی بهداشتی با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند.

فرآوری ۲۹ درصدی زرشک در خراسان جنوبی

با وجود اینکه خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک جهان است، اما تنها ۲۹ درصد این محصول فرآوری می‌شود، لذا در زمینه توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری و ایجاد ارزش افزوده این محصول نیاز به توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر است.

محمد رحمتی یکی از کشاورزان زرشک کار خراسان جنوبی است که از زمین گیر شدن کشاورزان به دلیل آفت‌ها زرشک خبر می‌دهد و می‌گوید: با وجود خشکسالی‌ها و آفت‌های زرشک خسارت‌های زیادی به محصول وارد شده است.

وی افزود: احداث بارگاه‌های زرشک یکی از نیاز‌های اصلی کشاورزان است چراکه با آغاز فصل سرد، محصول زرشک یا یخ می‌زند و یا به دلیل باد‌های شدید متحمل خسارت می‌شود، برای ایجاد بارگاه‌های زرشک ویا دریافت تسهیلات بار‌ها به کمیته امداد و یا جهاد کشاورزی مراجعه داشته ام، اما به نتیجه نرسیده ام.

باید کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی‌های علمی و نوین برود

محمود مختاری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد قائنات و مدیر گروه پژوهشی زرشک و زعفران این دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار دانشجو اظهار کرد: قیمت کنونی محصول زرشک مقرون به صرفه نیست، زرشک تازه با شاخه بین ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان هر کیلو خریداری می‌شود که با احتساب هزینه‌های کارگری و هزینه‌های نهاده‌هایی مانند کود و سم کم بوده و باید حداقل ۵۰ هزار تومان باشد.

مختاری با بیان اینکه پیش از این زرشک کاران و مسئولان به دنبال ایجاد بارگاه‌هایی برای نگهداری زرشک بودند، گفت: بارگاه‌ها یک قدم به جلو بود، اما بارگاه‌ها هم بهداشتی نیستند و محصول را دچار آفت زدگی و کپ می‌کنند لذا باید از کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی‌های علمی و نوین برویم.

وی گفت: باید خط تولید‌هایی را در پایتخت جهانی زرشک ایجاد کنیم تا در کوتاه‌ترین زمان، یعنی کمتر از ۲۴ ساعت فرآیند خشک شدن زرشک را انجام دهیم که سبب حفظ محصول از قارچ و پوسیدگی می‌شود، خط تولید آزمایشگاهی این مهم راه اندازی شده است اما سرمایه گذار و شرکتی وجود در منطقه وجود ندارد.

این پژوهشگر با اشاره به خسارت‌های زنبور سرشاخه خوار و آفت زنگ زرشک گفت: این آفت‌ها هر ساله سبب خسارت‌هایی در محصول زرشک می‌شود، اما امسال مشکل اصلی زرشک‌کاران گرمای تابستان بود که سبب چروک شدن و بد فرم شدن زرشک و تشکیل نشدن رنگ دانه زرشک شد که از بازار پسندی آن کاسته است.

وی تصریح کرد: گرفتن تسهیلات بانکی برای افزایش سطح زیر کشت زرشک راحت نیست و تسهیلات با توجه به مشکلات موجود کفایت هم نمی‌کند، لذا سازمان‌های دولتی و استان خراسان جنوبی باید به صورت متمرکز در تکمیل زنجیره ارزش غذایی زرشک و زعفران کار کنند و سرمایه گذاران را حمایت کنند تا همه مشکلات رفع شود.

مختاری تصریح کرد: صادرات زرشک بسیار محدود است و دستگاه‌های متولی باید در این خصوص و میکروب کشی محصول زرشک برای افزایش صادرات تمهیداتی بیاندیشد.

وی گفت: در مورد زعفران داروی کروسین برای ضد افسردگی تولید شده است، در محصول زرشک هم دو ماده آنتوسیانین و بربرین داریم که از آن‌ها می‌توان دارو‌های دیابتی، بیماری زنان از جمله یائسگی زودهنگام و بیماری مردان از جمله پروستات تولید کرد، اما تاکنون بی نتیجه مانده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد قائنات و مدیر گروه پژوهشی زرشک و زعفران این دانشگاه ادامه داد: این موارد در یک شرکت دانش بنیان در دانشگاه تاکستان پژوهشکده صنایع غذایی مشهد و انستیتو تغذیه ایران در تهران احصاء و استخراج شده و آماده تجاری سازی است. این مهم باید به گوش مسئولان برسد تا فقط به فکر زرشک پلو و یا آب زرشک نباشند بلکه می‌توان از زرشک دارو‌های مفید تولید کرد.

بربرین زرشک محصولی جایگزین برای متفورمین وارداتی

به گفته مختاری ماده بربرین از سرشاخه زرشک تولید می‌شود، اما در خراسان جنوبی کشاورزان به دلیل بی اطلاعی آن را می‌بُرند و دور می‌اندازند؛ داروی متفورمین یک داروی وارداتی است در صورتی که ما می‌توانیم از ماده بربرین زرشک را به جای آن استفاده کنیم که هیچ حمایتی هم از تولید آن نشده است.

مختاری تصریح کرد: ۱۵۰۰ میلی گرم بربرین برابر است با یک قرص مت فرمین؛ که با توجه به وجود ده‌ها هزارتن سر شاخه زرشک مشکل بسیاری از بیماران دیابتی با محصولی دارویی و گیاهی و باقیمت ارزانتر برطرف خواهد شد.

این پژوهشگر ادامه داد: فرایند تولید محصولات دارویی زرشک با کارگروهی اساتید و پژوشگران دانشگاه آزاد تاکستان، دانشگاه آزاد قاینات، پارک علم و فناوری پژوهشکده علوم صنایع غذایی مشهد، مرکز تحقیقات طرق در مشهد و انستیتو تغدیه ایران برای آزمایش بالینی در تهران به نتیجه رسیده است و شرکت دانش بنیان خوشنام زعفران دماوند با برند اویتانیک تولید را انجام داده است و در حوزه بازاریابی دیجیتال و انلاین هم پلتفرم بازار آنلاین پروسیس دستاورد شرکت دانش بنیان پروفا واقع در مرکز رشد دانشگاه ازاد اسلامی شیروان نیز به عنوان هم رسان ایده‌ها این دستاورد را معرفی نموده است.

افزایش قیمت زرشک/ محصولات ۳۰ درصد کاهش یافتند

محمدحسین اکبری سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار دانشجو با اشاره به خرید توافقی زرشک بیان کرد: خرید تضمینی را تنها برای دو محصول گندم و روغن داریم و بقیه محصولات به‌صورت خرید توافقی و حمایتی است.

به گفته وی اکنون قیمت زرشک‌ تَر (تازه) در خراسان جنوبی در مقایسه با سال قبل ۶۰ درصد افزایش دارد، قیمت هر کیلو زرشک‌تر ۴۰ هزار تومان است در صورتی که سال گذشته ۲۵ هزار تومان بوده است.

اکبری با بیان اینکه امسال برای خرید توافقی زرشک ۵۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است، گفت: در سال جاری به دلیل گرما و خاموشی چاه‌موتور‌ها پیش‌بینی می‌شود که برداشت محصول زرشک در استان ۳۰ درصد کاهش داشته باشد.

پیش بینی تولید ۸۰ هزار تن زرشک در خراسان جنوبی

اکبری ادامه داد: سالانه ۱۰۰ تا ۱۱۰ هزار تُن زرشک‌تر در استان خراسان جنوبی تولید می‌شود که پیش‌بینی می‌شود در سال جاری به ۸۰ هزار تن کاهش یابد.

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه سطح زیرکشت محصول زرشک در حال افزایش است به گونه‌ای که سالانه هزار تا هزار و ۲۰۰ هکتار به این سطح اضافه می‌شود، گفت: هم اکنون سطح زیرکشت محصول زرشک خراسان جنوبی ۲۵ هزار و ۹۷۳ هکتار است.

وی در خصوص تسهیلات صنایع تبدیلی زرشک هم افزود: مبلغ ۳۰ میلیارد تومان تسهیلات که معادل ۲۰ درصد از مجموع اعتبارات وزارت است، با تمرکز بر زنجیره ارزش، جذب و به صنایع تبدیلی که در فرایند خرید زرشک نقش دارند، اختصاص‌یافته است. همچنین ۵۰ میلیارد تومان تسهیلات برای تشکل‌ها جذب شده تا محصول زرشک کاران را خریداری کنند.

جعفری گفت: عملیات اجرایی مجتمع بارگاهی زرشک افین در سال قبل آغاز شد و در سال جاری یک مبلغ اعتباری برای اجرای طرح خواهیم گذاشت تا فعالیت آن آغاز شود؛ با پیگیری‌های صورت گرفته محدودیت‌های واگذاری اراضی زمین در این مجتمع هم رفع شد.

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به شیوع آفت زنگ زرشک گفت: سم پاشی خیلی خوبی به صورت رایگان در تمام کانون‌های این بیماری انجام دادیم که برای مهار این بیماری باید مبارزه با این آفت به صورت همگانی انجام شود.

جعفری افزود: سطح زیر کشت زرشک در خراسان جنوبی نیز ۲۶ هزار هکتار است که ۲۰ درصد آن در قاین قرار داد که نشان می‌دهد قائن در کشت زرشک و زعفران پیشگام است.

برگزاری جشنواره ملی زرشک

خراسان جنوبی پایتخت انحصاری زرشک جهان از ۲۱ تا ۲۷ مهر جشنواره‌ای به شکرانه برداشت یاقوت سرخ در ۵ شهرستان زیرکوه، قاینات، درمیان، بیرجند و سربیشه برگزار می‌کند که به گفته اکبری سرپرست جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هدف اصلی از برگزاری جشنواره زرشک، تشویق، تجلیل و ارتقا کشاورزان برتر و تسهیل‌کنندگان در صنعت فرآوری زرشک است.

این رویداد به‌عنوان یک فرصت برتر برای تجلیل از افراد موفق و ارائه مدال‌ها و جوایز به فعالان برجسته در این صنعت، معرفی و تشویق به بهبود عملکرد و کیفیت تولید موردتوجه قرار می‌دهد. به طور مشابه، جشنواره به‌عنوان یک پل ارتباطی بین سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌وکار‌های مرتبط با صنعت زرشک، فرصتی مناسب برای شناسایی و جذب سرمایه‌گذاران جدید در این حوزه ارائه می‌دهد.

علاوه بر این، حضور سرمایه‌گذاران مختلف در جشنواره زرشک، می‌تواند به توسعه صنعت فرآوری زرشک و افزایش سرمایه‌گذاری در این بخش کمک کند؛ این فرصت به این صنعت امکان می‌دهد تا به دستاورد‌ها و دستاورد‌های خود بیافزاید و از حمایت ویژه سرمایه‌گذاران، بهبود و رشد بیشتری را تجربه کند.