به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری؛ آلودگی پلاستیکی یکی از بزرگترین بحران‌های زیست‌محیطی قرن بیست و یکم به شمار می‌آید. با تولید بیش از ۳۸۰ میلیون تن پلاستیک در سطح جهانی، این مواد مصنوعی به طور گسترده در محیط‌های آبی و خشکی پراکنده شده‌اند. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این زمینه، میکروپلاستیک‌ها هستند که به ذرات پلاستیکی کوچکتر از ۵ میلی‌متر اطلاق می‌شود و خطرات بسیاری را برای اکوسیستم‌ها و موجودات زنده به همراه دارند. میکروپلاستیک‌ها می‌توانند از پلاستیک‌های بزرگتر تخریب شده و به تدریج وارد محیط زیست شوند. این ذرات علاوه بر آسیب به موجودات دریایی، می‌توانند به انسان‌ها نیز آسیب برسانند. در این گزارش، به بررسی دقیق‌تر منابع میکروپلاستیک‌ها، اثرات آنها بر محیط زیست، انسان‌ها و موجودات دریایی، و همچنین راهکار‌های مقابله با این بحران پرداخته می‌شود.
منابع میکروپلاستیک‌ها
میکروپلاستیک‌های اولیه به ذرات پلاستیکی اطلاق می‌شود که به‌طور عمدی در فرآیند‌های صنعتی تولید می‌شوند. این ذرات عمدتاً به‌عنوان ریزدانه‌های پلاستیکی در محصولات مختلف مصرفی، از جمله لوازم آرایشی، شوینده‌ها، عطرها، رنگ‌ها، و حتی کود‌های کشاورزی استفاده می‌شوند. برای مثال، طبق تحقیقات منتشرشده در سال ۲۰۱۵، بیش از ۱۰۰ هزار تن از این میکروپلاستیک‌ها سالانه در دنیا تولید می‌شود که بخش عمده‌ای از آن به محیط‌های آبی وارد می‌شود. همچنین، این میکروپلاستیک‌ها به‌طور گسترده‌ای در محصولات پلاستیکی مانند بطری‌ها و کیسه‌ها به‌صورت مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرند و هنگام استفاده در فرآیند‌های صنعتی و مصرف به ذرات کوچکتر تبدیل می‌شوند.
میکروپلاستیک‌های ثانویه از تجزیه و خرد شدن پلاستیک‌های بزرگتر به‌وجود می‌آیند. این پلاستیک‌ها اغلب به‌طور مستقیم وارد محیط نمی‌شوند، بلکه پس از استفاده از محصولات پلاستیکی مانند کیسه‌ها، بطری‌ها، بسته‌بندی‌ها و حتی لباس‌های نایلونی، در اثر تابش نور خورشید، فرایند‌های شیمیایی، یا تاثیر امواج و باد، تجزیه می‌شوند و به ذرات ریز تبدیل می‌شوند. طبق تحقیقات انجام‌شده، هر سال حدود ۱۰ میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود که بخش عمده‌ای از آن به میکروپلاستیک‌ها تبدیل می‌شود و به‌صورت ذرات کوچکی وارد چرخه اکوسیستمی می‌شود که خطرات جدی به‌همراه دارد.
اثرات زیست‌محیطی میکروپلاستیک‌ها
تاثیر بر موجودات دریایی
یکی از خطرات جدی میکروپلاستیک‌ها برای اکوسیستم‌های دریایی است. بسیاری از موجودات دریایی مانند ماهی‌ها، خرچنگ‌ها، صدف‌ها، و حتی پستانداران دریایی میکروپلاستیک‌ها را به اشتباه به عنوان غذای طبیعی خود می‌بلعند. تحقیقات نشان داده‌اند که بیش از ۶۹۰ گونه مختلف از موجودات دریایی به‌طور مستقیم با میکروپلاستیک‌ها در تماس بوده‌اند. این ذرات کوچک به سیستم گوارشی موجودات وارد شده و می‌توانند باعث مسمومیت، کاهش رشد، و حتی مرگ آنها شوند. علاوه بر این، میکروپلاستیک‌ها می‌توانند مواد شیمیایی سمی مانند آفت‌کش‌ها و فلزات سنگین را جذب کنند و این مواد را به بدن موجودات دریایی منتقل نمایند.
آسیب‌های ناشی از میکروپلاستیک‌ها تنها به موجودات دریایی محدود نمی‌شود. مطالعات نشان داده است که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند به‌طور غیرمستقیم به موجودات آبزی دیگر مانند پرندگان، پستانداران دریایی، و حتی انسان‌ها منتقل شوند. به‌عنوان مثال، در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹، بیش از ۲۰۰ قطعه از ماهی‌های زینتی که در فروشگاه‌ها به فروش می‌رسند، حاوی میکروپلاستیک بودند و این ذرات در درون عضلات و سایر اندام‌ها یافت شدند.
آلودگی خاک
میکروپلاستیک‌ها تنها در آب‌های اقیانوسی و دریاها یافت نمی‌شوند، بلکه به‌طور فزاینده‌ای در خاک‌ها نیز حضور دارند. این ذرات می‌توانند از طریق کاربرد پلاستیک‌های صنعتی، پسماند‌های خانگی و حتی در نتیجه استفاده از کود‌های پلاستیکی به خاک وارد شوند. بر اساس آمار منتشرشده در سال ۲۰۲۰، بیش از ۶۰-۱۰۰ هزار تن میکروپلاستیک سالانه به خاک‌های کشاورزی وارد می‌شود که به تدریج در زنجیره غذایی وارد گیاهان و حیوانات می‌شود. این میکروپلاستیک‌ها می‌توانند بر سلامت خاک تأثیر منفی بگذارند، موجب کاهش نفوذپذیری خاک شده و از این طریق کیفیت خاک و توان تولید محصولات کشاورزی را کاهش دهند. همچنین، در برخی مطالعات نشان داده شده که میکروپلاستیک‌ها قادر به تغییر میکروبیوم خاک و کاهش تنوع زیستی آن هستند.
انتقال مواد سمی
یکی از ویژگی‌های مهم میکروپلاستیک‌ها این است که می‌توانند مواد شیمیایی سمی را جذب کرده و به محیط‌های مختلف منتقل کنند. این مواد سمی شامل فلزات سنگین مانند سرب، کادمیوم و جیوه، سموم دفع آفات، و مواد شیمیایی مانند فتالات‌ها هستند که به‌طور مستقیم می‌توانند بر سلامت موجودات زنده تأثیر بگذارند. بر اساس گزارش‌های سازمان محیط زیست سازمان ملل، این مواد سمی می‌توانند در بدن موجودات زنده تجمع کرده و اثرات منفی بر رشد، تکثیر و سلامت عمومی آنها بگذارند. همچنین، در برخی تحقیقات نشان داده شده که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند به‌عنوان یک حامل برای انتقال بیماری‌ها و میکروب‌ها عمل کنند که می‌تواند تهدیدی برای سلامت اکوسیستم‌ها باشد.
تهدید به سلامت انسان
میکروپلاستیک‌ها از طریق زنجیره غذایی به انسان‌ها منتقل می‌شوند. انسان‌ها از طریق مصرف غذا‌های دریایی و آب‌های آلوده به میکروپلاستیک‌ها ممکن است این ذرات را وارد بدن خود کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که بیشتر از ۹۰ درصد از آب‌های بسته‌بندی‌شده تجاری و بیش از ۸۰ درصد از آب‌های لوله‌کشی در مناطق مختلف جهان حاوی ذرات میکروپلاستیک هستند. اثرات بلندمدت این ذرات بر سلامت انسان هنوز به‌طور کامل شفاف نشده است، اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که این ذرات می‌توانند منجر به التهاب‌های گوارشی، آسیب به DNA، و مشکلات هورمونی شوند. همچنین، مطالعات نشان داده‌اند که این ذرات می‌توانند با تجمع در بافت‌های بدن و مغز به سیستم عصبی آسیب وارد کنند.
راهکار‌های مقابله با میکروپلاستیک‌ها
کاهش مصرف پلاستیک‌های تک‌بارمصرف
یکی از اقدامات اساسی برای کاهش آلودگی میکروپلاستیکی، کاهش تولید و مصرف پلاستیک‌های تک‌بارمصرف است. طبق گزارش‌های سازمان ملل، بیش از ۶۰ درصد از پلاستیک‌های تولیدشده در سطح جهان به‌عنوان پلاستیک‌های تک‌بارمصرف استفاده می‌شوند که بیشتر آنها پس از مصرف وارد محیط زیست می‌شوند. سیاست‌های مختلف در سطح جهانی مانند ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، تولید ظروف زیست‌تخریب‌پذیر، و حمایت از جایگزین‌های غیرپلاستیکی می‌تواند به کاهش این آلودگی کمک کند.
ارتقای بازیافت
یکی دیگر از روش‌های مؤثر در کاهش آلودگی میکروپلاستیکی، ارتقای بازیافت پلاستیک‌ها است. در حال حاضر، تنها ۹ درصد از پلاستیک‌های تولیدشده در جهان بازیافت می‌شوند. توسعه فناوری‌های نوین بازیافت، بهبود فرآیند‌های جمع‌آوری و تفکیک پسماند‌های پلاستیکی، و ارتقای آگاهی عمومی درباره اهمیت بازیافت می‌تواند به کاهش میکروپلاستیک‌ها در محیط زیست کمک کند.
توسعه مواد زیست‌تخریب‌پذیر
تحقیقات برای تولید پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر و جایگزین‌های غیرپلاستیکی به‌ویژه در صنایع بسته‌بندی و کشاورزی می‌تواند به کاهش این بحران کمک کند. استفاده از موادی مانند پلیمر‌های طبیعی، نشاسته، و مواد دیگر که قابلیت تجزیه در محیط را دارند، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مهم برای مقابله با آلودگی پلاستیکی و میکروپلاستیکی مطرح شود.
ارتقای آگاهی عمومی و آموزش
آگاهی‌بخشی به مردم درباره خطرات میکروپلاستیک‌ها و تأثیرات منفی آنها بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها می‌تواند نقش مهمی در کاهش مصرف پلاستیک‌ها و ترویج رفتار‌های مسئولانه در مصرف و دفع آنها ایفا کند. برای این منظور، دولت‌ها و سازمان‌های غیرانتفاعی باید برنامه‌های آموزشی و کمپین‌های تبلیغاتی را برای آگاه‌سازی عمومی راه‌اندازی کنند.
حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی
ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی، محدود کردن فعالیت‌های صنعتی مضر برای اقیانوس‌ها و دریاها، و تدوین قوانین بین‌المللی برای جلوگیری از وارد شدن پسماند‌های پلاستیکی به دریاها می‌تواند به کاهش انتشار میکروپلاستیک‌ها در محیط‌های آبی کمک کند. حفاظت از دریاها همچنین می‌تواند به حفاظت از موجودات دریایی و جلوگیری از آلودگی زنجیره غذایی کمک کند.
میکروپلاستیک‌ها به عنوان یکی از بزرگترین تهدید‌های زیست‌محیطی و سلامتی انسان در عصر حاضر، اثرات منفی زیادی بر محیط زیست، موجودات دریایی، و حتی انسان‌ها دارند. این ذرات پلاستیکی می‌توانند از طریق زنجیره غذایی به بدن موجودات زنده منتقل شوند و آسیب‌های جدی به اکوسیستم‌ها و سلامت انسان‌ها وارد کنند. برای مقابله با این بحران، نیاز به همکاری جهانی و اتخاذ تدابیر مختلف در زمینه‌های مصرف، بازیافت، و تولید مواد جدید احساس می‌شود. تنها از طریق اجرای سیاست‌های مؤثر، ارتقای آگاهی عمومی، و توسعه فناوری‌های جدید می‌توان به کاهش آلودگی میکروپلاستیکی امیدوار بود.