گون، گنجی فراموش‌شده در دل کوهستان‌های چهارمحال و بختیاری

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، زینب رحیمی؛ سال‌های دور در دل کوهستان‌های سرفراز چهارمحال و بختیاری، گیاه گون، چون نگینی بی‌صدا در خاک جا خوش کرده بود. گونی که نه‌تنها سرچشمه انگبین شیرین و درمانگر بود، بلکه نقشی بی‌بدیل در حفظ بافت زیستی منطقه، تقویت اقتصاد روستایی، و پیوند با آیین‌های سنتی ایفا می‌کرد.

اما با عبور خشکسالی‌ها، کاهش بارندگی، و بهره‌برداری بی‌رویه، این گیاه ارزشمند که زمانی در دامنه‌های کوهرنگ به وفور یافت می‌شد، امروز با تهدید جدی نابودی روبه‌رو است.

انگبینی که از گون استخراج می‌شود ماده‌ای حیاتی برای تولید گز اصیل ایرانی در حال تبدیل شدن به کالایی نایاب و پرارزش است و نشانه‌ای از زوال تدریجی یک میراث طبیعی و فرهنگی می‌باشد.

اما امروز، گیاه گون در سایه خشکسالی‌های پی‌در‌پی، چرای بی‌رویه دام‌ها و فقدان برنامه‌ریزی در حفظ منابع طبیعی، به تدریج از دامنه‌های کوهرنگ و دیگر نقاط چهارمحال و بختیاری رخت برمی‌بندد. تولید انگبینی که زمانی نماد شیرینی و سلامت بود، حالا به فرآیندی دشوار و کاهنده بدل شده است.

در این گزارش، نه به خواص درمانی گون می‌پردازیم، نه به عطر دلنشین انگبین؛ بلکه تلاش خواهیم کرد ریشه‌های این افول را بیابیم و ضرورت حفاظت و احیای این میراث خاموش کوهستان را به نقد و بررسی بگذاریم.

اصغر احمدی در گفت‌و‌گو با خبرنگار این رسانه گفت: ۳۴۵ هزار هکتار از سطح اراضی ملی گونه‌های مرتعی است که گون یکی از انواع گونه‌های مرتعی می‌باشد و خود گونه‌های متنوعی دارد که یکی از این کونه‌ها انگبین تولید می‌کند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری افزود: بهره‌بردار‌های قانونی ما این محصول را از دشت‌های برداشت می‌کردند، اما متاسفانه تعییر شرایط اقلیمی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر روی پوشش گیاهی مراتع و جنگل‌ها گذاشته است.

وی ادامه داد: خشکسالی تاب‌آوری گونه‌های گیاهی را پایین آورده و این امر سبب ضعیف شدن بوته‌ها و آسیب‌پذیر شدن آنها شده است که باعث می‌شود در برابر مخاطرات و آفات ضعیف شوند.

احمدی به مخاطرات مختلفی که منابع ملی را تهدید می‌کنند اشاره کرد و گفت: آتش‌سوزی، تصرفات غیرمجاز، زیاده‌خواهی برخی از خواهان اراضی ملی و شرایط اقلیمی و تغییرات جوی که منجر به کاهش نزولات آسمانی می‌گردد تاب‌آوری گیاهان را نیز کم می‌کنند.

وی ادامه داد: درگام نخست مردم باید با بهره‌برداری صحیح و عدم ایجاد آتش در مراتع در حفظ و نگهداری مراتع و جنگل‌ها کوشا باشند، اما اداره‌کل منابع طبیعی نیز یک ظرفیت قانونی دارد که جلوی هر گونه دخل و تصرف و تجاوز به مراتع و جنگل‌ها را می‌گیرد و هرکس تخلف کند به مراجع قضایی معرفی می‌شود.

۱۳۴۰ عرصه ملی در چهارمحال و بختیاری وجود دارد

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در خصوص محافظت از گون، بیان کرد: گون در یک منطقه خاص با مساحت خاص رشد نمی‌کند که دور آن را حصار بکشیم و از آن محافظت کنیم بلکه ۱۳۴۰ عرصه ملی در استان وجود دارد با این وجو گشت و مراقبت در مراتع و جنگل‌های حفاظت شده مشغول فعالیت هستند.
در ادامه این گزارش برای اطلاع از نحوه مراقبت از این گیاه در مناطق حفاظت شده به سراغ مدیرکل محیط زیست استان رفتم که جزئیات گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید.

۲۵۰ هزار هکتار از مساحت استان جز مناطق حفاظت شده محیط زیست هستند

محسن کریمی در گفت‌و‌گو با خبرنگار دانشجو گفت:حدود ۱۵.۲ درصد از مساحت استان یعنی حدود ۲۵۰ هزار هکتار از مساحت استان جز مناطق حفاظت شده محیط زیست هستند که شامل ۶ منطقه حفاظت شده، یک پارک ملی، یک پناهگاه حیاط وحش، یک اثر طبیعی و ملی و ۷ تالاب ثبت شده است.

مدیرکل محیط زیست چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه بهره‌برداران اجازه برداشت انگبین از مناطق حفاظت شده را ندارند، افزود: کلا بهره‌برداری درختچه‌ای و مرتعی در مناطق حفاظت شده ممنوع است و تنها چرای دام آن هم در زمان خاص خود یعنی یک خردادتا ۱۰ شهریور امکان پذیر است.

وی افزود: اما بهره‌برداری درمناطق آزاد انجام می‌شود که عدم نظارت، برداشت‌های بی‌رویه و برداشت بیشتر از توان گیاه از گون سبب نابودی گونه‌های گیاهی می‌شود چراکه خشکسالی و آفات و عوال انسانی فشار زیادی به گیاه وارد کردند و گیاه توان تولید محصول را ندارد، اما باز هم مورد ظلم بهره‌برداران قرار می‌گیرد و همین امر گونه طبیعی را به نابودی می‌کشاند.
کریمی ادامه داد: توسعه پایدار سه ضلع محیط زیست یا همان منابع طبیعی، اقتصاد و مردم را دارا است یعنی باید از منابع طبیعی در حدی استفاده کرد که به محیط زیست خسارتی وارد نکند، اما برداشت بی‌رویه این منابع را به نابودی می‌کشاند و چیزی برای نسل‌های بعدی نمی‌ماند.

مدیرکل محیط زیست استان بیان کرد: حرف ما این نیست که کلا از منابع طبیعی استفاده نشود بلکه فعلا در شرایطی نیستیم که بتوانیم از منابع طبیعی استان استفاده کنیم، چون فشار‌های بیرونی بر منابع طبیعی زیاد است.

تکثیر گیاهان کمک انسانی به افزایش مراتع 

کریمی ادامه داد: اما طبق قوانین توسعه پایدار می‌توانیم مناطقی را که مستعد توسعه این گیاه هستند توسعه دهیم که ترویج و اهمیت منابع طبیعی و آبخیزداری به طرح‌های مرتع‌داری و کشت گیاه‌های دارویی از جمله اقدامات انجام شده در راستای گسترش منابع طبیعی است.

وی در پاسخ به سوال اقدامات صورت گرفته در خصوص گسترش گون گفت: گیاهانی که توان تولید اقتصادی دارند قطعا قابلیت تاکثیر هم دارند پس بهره‌بردار نباید از گیاهان وحشی طبیعیت استفاده مستقیم کند بلکه می‌تواند ابتدا این گیاه را در رویشگاه مصنوعی تکثیر کند و بعد از آن برداشت کند.
کریمی تصریح کرد: آموزش‌هایی برای هدایت بهره‌برداران به سمت افزایش این روند و کاشت و تکثیر گیاهان اقتصادی داده می‌شود که در این آموزش‌ها بهره‌بردار به انتخاب خود گیاهی را انتخاب و تکثیر می‌کند.

وی در پایان گفت: لذا کمک مردم به طبیعت در زمانی که آب نیست و خشکسالی به گیاهان آسیب می‌زند این است که بهره‌براداری مستقم از طبیعت را کنار گذاشته و به دنبال تکثیرگیاهان باشند.

به گزارش خبرنگار دانشجو، گیاه گون، این میراث بی‌صدا و گران‌بهای کوهستان‌های چهارمحال و بختیاری، امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند نگاهبانی و توجهی عمیق از سوی مردم، نهاد‌های مسئول و سیاست‌گذاران توسعه پایدار است. همان‌گونه که انگبین شیرین‌اش روزی طعم طبیعت را به سفره‌ها می‌آورد، اکنون فریاد خاموش‌اش هشدارِ زوال زیست‌بوم را در دل خاک سر می‌دهد.
ادامه‌ی این مسیر، بدون برنامه‌ریزی اصولی، آموزش بهره‌برداران، و حمایت از گسترش مصنوعی این گیاه، سرنوشتی جز خاموشی گون و فراموشی فرهنگ پیوندخورده با آن نخواهد داشت.
آینده‌ی گون، آینده‌ی هم‌زیستی مسئولانه انسان با طبیعت است آینده‌ای که اگر امروز برای آن گام برنداریم، فردا جای قدمی برای بازگشت نخواهد ماند.