سيد جمال؛ اولین شخصیتی که فعالیت ضد استعماری خاورمیانه را آغاز کرد

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»؛ موج اول بیداری اسلامی از حدود نیمه دوم قرن 13 اسلامی با شروع استعمار کهن در جهان اسلام شروع شد. شرایط اجتماعی آن زمان به گونه اي بود که مسلمانان از رشد تمدن غربی بی خبر بودند. همچنین در این زمان بود که مهاجرت یهودیان به فلسطین شروع شد.

 

 

در این ایام بود که رهبرانی برای بیداری مسلمانان بپا خواستند، از جمله اینها سید جمال الدین حسینی (اسد آبادی) بود. در واقع او را باید اولین بیدارگر اسلامی در دوران معاصر دانست که مشکلات جهان اسلام را نه در یک بعد بلکه در ابعاد مختلف آن درک کرد و به دنبال رفع آن برآمد.

سيد جمال؛ سلسله جنبان نهضت‌های اصلاحی صد سال اخیر

بنا به گفته ادوارد براون (وزير خارجه انگلیس) سید جمال اولین شخصیتی بود که فعالیت سیاسی را ضد قدرت های استعماری و تسلط بیگانگان در کشورهای خاورمیانه سازماندهي و آغاز کرد.

شهید مطهری در اين باره مي گويد: «بدون تردید سلسله جنبان نهضت های اصلاحی صد سال اخیر، سید جمال الدین است. ایشان دردهای اجتماعی مسلمین را با واقع بینی خاصی بازگو کرد و راه اصلاح و چاره جویی را نشان داد. نهضت سید جمال هم فکری بود و هم اجتماعی. او می خواست رستاخیزی هم در اندیشه مسلمانان بوجود آورد و هم در نظامات زندگی آنها.»

 

 

همانطور که گفته شد حرکت سید جمال دو بعد فکری و اجتماعی داشت. سید جمال  درباره خود می نویسد: «تا آنجا که امکان داشت اندیشه های متفرق را جمع و تصورات پراکنده را متمرکز ساختم . . . آنگاه چنین نتیجه گرفتم که بدترین و کشنده ترین درد آن همانا تجزیه و انقسام مردم و تشتت آراء و افکارشان است و اختلاف آنها در اتحاد و اتحاد آنها در اختلاف.آنگاه به توحید کلمه آنها و آگاه کردنشان و خطرهای اروپایی که از هر طرف آنها را فراگرفته است همت گماشت.»

سید جمال معتقد بود کار اساسی این است که مردم ایمان پیدا کنند که مبارزه سیاسی وظیفه ای شرعی و مذهبی است. وي روش ها و تاکتیک های غرب، بخصوص انگلیس را برای احاطه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بخوبی شناخت.

 

وی در عروة الوثقی می نویسد: «جستجو در فضایل ملت ها، انگلیسی ها را به این امر رهنمود کرد که زندگی مسلمانان وابسته به پیوند دینی است و مادام که اعتقاد محمدی و تعصب هم کیشی میان مسلمانان حکومت کند، انگلیسی ها هیچگاه از مطالبه حقوق آنان در امان نمی مانند.»

سید جمال مزمن ترین درد جامعه اسلامی را استبداد داخلی و استعمار خارجی تشخیص داد

 

سید جمال مهمترین و مزمن ترین درد جامعه اسلامی را استبداد داخلی و استعمار خارجی تشخیص داد و با این دو بشدت مبارزه کرد. او برای مبارزه با این دو عامل فلج کننده، آگاهی سیاسی و شرکت فعالانه مسلمانان را در سیاست واجب و لازم شمرد.

سيد جمال الدين در حوزه تشیع به سراغ علما می رفت؛ زیرا می دانست نهاد روحانیت در تشیع، نهادی مستقل است. علاوه بر این، مرجعیت روحانیت در رهبری جامعه برای شیعيان موضوعیت دارد. وي در حوزه اهل تسنن به سراغ حاکمان می رفت و به آنان عدم فشار بر مردم و مشارکت دادن افراد جامعه در قدرت را با مفهوم «شورا» گوشزد می کرد.

سید جمال با اینکه به اصطلاح مردی تجددگرا بود و مسلمانان را به علوم و فنون جدید فرا می خواند، متوجه خطرهای تجددگرایی های افراطی هم بود. او می خواست مسلمانان علوم و صنایع غربی را فراگیرند، اما با اینکه اصول تفکر مسلمانان یعنی جهان بینی آنها جهان بینی غربی گردد مخالف بود.

ادامه دارد....

 

منابع:
کتاب موج سوم بیداری اسلامی ،عبدالله گنجی ارجنکی
کتاب بررسی اجمالی نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر، شهید مطهری