فرهنگستان علوم اسلامي قم-بخش سوم

گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»، سوده هرمزان؛در نوشتار قبل به نگاه معرفت شناسانه فرهنگستان پرداختیم و با توجه به آن تعریف بسیار اجمالی از علم دینی ارائه کردیم.

 

در ادامه مطلب مفهوم علم دینی را کمی بیشتر باز می کنیم و به یکی از مصادیق آن، یعنی فقه می پردازیم و در نهایت نیز به بنیادی ترین بخش از منظومه فکری فرهنگستان، یعنی زیربنای فلسفی آن می پردازیم و توضیح مختصری در باب «فلسفه شدن اسلامی» خواهیم داد.
  

اهالی فرهنگستان علوم اسلامی در راستای معرفت شناسی خاص خود، معتقدند علم اسلامی به معنای واقعی کلمه در جامعه اسلامی امروز ما محقق نشده است، نه تنها در علوم انسانی دانشگاهی، بلکه در علوم حوزوی نیز ما صرفا با علوم مسلمین مواجه هستیم؛ نه با علم اسلامی.

نزدیک ترین علوم به آن علم اسلامی مطلوب، فقه است. از آن جهت که با وجود علم اصول فقه، روش استناد آن به دین (کتاب و سنت) کاملا مشخص و دارای حجیت است، يعنی می توان با اطمینان گفت، محصول علم فقه، محصول دین است.

 

البته انتقاداتی را هم به فقه کنونی وارد می کنند. آن ها معتقدند اولا فقه امروز ما جزئی نگر و مسئله محور است؛ نه کل نگر و نظام ساز. که در نوشتار قبلی اشاره ای کوتاه به این بحث کردیم.

 

ثانیا فقه ما در حیطه مسائل اجتماعی و سیاسی ورود نکرده است در حالی که داعیه اصلی انقلاب اسلامی تحقق عدالت اجتماعی بر محور دین، در سطح جهانی است. اما ما همچنان ساختارهای اجتماعی، قوانین و... خود را از عرف کارشناسانه می گیریم، نه از دین. حتی زمانی که علمای دینی ما (مثلا در مجلس خبرگان یا شورای نگهبان و...) درباره این دسته از مسائل سیاسی و اجتماعی نظر می دهند، شیوه عمل آن ها فقهی نیست و حجیت دینی ندارد. بلکه صرفا نظر یک عالم دینی است.

ولایت الهی منطقة الفراغ ندارد یعنی هیچ بحثی از حیطه فقه (به معنای جامع و عام آن) بیرون نیست. پس ما نیاز به تغییر نگرش در حوزه فقه داریم. ما برای رسیدن به حکومت مطلوب دینی که تمامی ساختارها و قوانین آن، به طور محکم مستند به دین باشند نیازمندیم که در سه حوزه حکمت حکومتی، اخلاق حکومتی و فقه حکومتی ورود کنیم و برای آن ها نظریه پردازی نماييم.

فلسفه شدن

فرهنگستان علوم اسلامی داعیه دار ابداع یک فلسفه جدید تحت عنوان «فلسفه عمل اسلامی» یا «فلسفه شدن اسلامی» است. البته در آثار آن ها این بحث تا حدود زیادی مبهم است و شاید اطلاق «فلسفه» بر مباحثی که ذیل عنوان «فلسفه شدن» مطرح می کنند کمی دشوار باشد. ولی این بحث را مبنایی ترین ستون فعالیت های خود در فرهنگستان می دانند. بنابراین آن چه در ادامه خواهد آمد بیشتر توصیف ثانویه این فلسفه است تا ارکان نظری و مقومات علمی آن.

 

نکته کوتاهی که می توان به آن اشاره کرد این است که مشخصا هدف فرهنگستان از طرح چنین فلسفه ای ناظر به غایت آن ها در ایجاد تغییر در بنیان های موجود در جامعه  اسلامی است و برای نیل به چنین هدفی فلسفه  اسلامی موجود را ناکارآمد می دانند و بنابراین به نقد آن می پردازند و صراحتا می گویند که اگر نتوانیم فلسفه ای ایجاد کنیم که قدرت تصرف در عینیت را به ما بدهد، رسیدن به اهداف و آرمان هایی که در ساختن جامعه اسلامی داریم، امکان پذیر نخواهد بود.

آن ها اظهار می کنند که فلسفه ای که بنا کرده اند نه بر مبنای اصالت ماهیت است و نه اصالت وجود و این دو نحوه نگرش، اشکالاتی دارند. در واقع فلسفه سنتی ما یک فلسفه صرفا نظری است و ناظر به عینیت نمی باشد. بحث از چرایی و چیستی می کند. ولی در فلسفه شدن بحث از «چگونگی» است و به دنبال تغییر و تئوریزه کردن آن هستیم.

 

برای سامان دادن به تغییرات اجتماعی و رسیدن به وضع مطلوب، به مبنای فلسفی نیاز است که همه فعالیت های نرم افزاری و سخت افزاری را هماهنگ کند. این فلسفه باید مبنای سازمان دهی و برنامه ریزی و مشخص کردن نحوه اجرای کلیه امور در حوزه عدالت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی قرار بگیرد و از دل آن، فلسفه روش ها، که رکن اصلی و اولیه برای تولید علم است، استخراج شود.

این فلسفه ناظر به مکانیزم تحول اشیاء است. یعنی عوامل حاکم بر تغییرات شیء متغیر و نسبت بین این عوامل با چگونگی تغییر را توضیح می دهد. با این فلسفه باید بتوان عالم را بر پایه تغییر و حرکت، تعریف کرد و تکامل را به طور عینی و ناظر به عمل شرح داد.

اهالي فرهنگستان معتقدند فلسفه شدن در غرب وجود دارد و همین مبنای فلسفی است که آن ها را قادر کرده در حوزه عینیات جامعه خود، توان تصرف و تغییر داشته باشند، ما نیز اگر بخواهیم مبادرت به این تغییر و تصرف کنیم باید این بنیان فلسفی را بنا کنیم.