روى ايجاد يك مركز I.S.I اسلامى فكر كنيد/گرفتن اين همه دانشجو در زمينۀ علوم انسانى، با اين توان، نگران كننده است

گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»-سيد مهدي موسوي*؛ در ادامه بخش هاي گذشته بيانات مقام معظم رهبري در خصوص دستيابي به علوم انساني اسلامي، در بخش حاضر نظرات ايشان در باب ضوابط بهره برداري از یافته های علمي دیگران، نقش نهادها و مراکزعلمي موثر در اين علم از نظرتان مي گذرد.

 

چنانچه گذشت، مقام معظم رهبری علوم انسانی را به لحاظ ریشه داری در سنت اسلامی  و علمي خودمان و عدم ریشه داری به دو دسته تقسیم کردند. تکلیف دسته اول که در سنت اسلامی ریشه دارد در قسمت قبل روشن شد. اما دسته دوم که در دامن جامعه غربی شکل گرفته در این قسمت تحلیل است.
 

همچنان که گذشت، آسیب اصلی علوم انسانی در ایران، تزریق فکر ترجمه ای و تقلید و مطلق انگاری دست آوردهای آنها است. اما این آسیب نباید ما را به دام افراط و تفریط اندازد و خود را از محصولات غربی محروم کنیم. ازاین رو ایشان معتقدند:

 

«ما به هيچ وجه نگفتيم كه دانسته هاى غربى ها را كه در زمينه هاى گوناگون علوم انسانى پيشرفت هاى چند قرنىِ زيادى داشتند، ياد نگيريم يا كتابهاى اینها را نخوانيم؛ ما مي گوييم تقليد نكنيم 66.»

از منظر مقام معظم رهبری، راه برون رفت از معضل علوم انسانی موجود، نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری آزادانه است. آزاد اندیشی می بایست پس از دریافت صحیح و ترجمه درست آثار و محصولات آنها باشد تا پس از فهم صحیح به نقد و ارزیابی آنها پرداخته شود:

«بنشينيد فكر كنيد؛ نظريه پردازى كنيد؛ از موجودى اين دانشها در دنيا استفاده كنيم؛ بر آن چيزى بيفزاييم و نقاط غلط آن را برملا كنيم. اين از جملۀ كارهايى است كه جزو الزامات حتمى پيشرفت است 67.»

9-2 . استفاده از یک محصول به معنای قبول نتایج آن نیست:

«گرفتن پايه هاى يك علم از يك مجموعۀ خارج از محدودۀ مورد قبول ما، به معناى قبول نتايج آن نيست. مثل اين مي ماند كه شما يك كارخانه را وارد مى كنيد، آنها با اين كارخانه يك چيز بد درست مى كرده اند، حالا شما با آن كارخانه، يك چيز خوب درست مى كنيد؛ هيچ اشكالى ندارد 68.»

 

«تلفيق بين علوم انسانى غربى و علوم انسانى اسلامى، اگر به معناى مجذوب شدن، دلباخته شدن، مغلوب شدن وجوّ زده شدن در مقابل آن علوم نباشد، قبول داريم و اشكال ندارد. ببينيد در علوم انسانى، تفكر ايمانى و ميراث عظيم و عميق شما، به شما چه مى گويد 69 .»

9-4. براساس ضوابط باید علم را به معناى حقيقى كلمه توليد كرد:

 

«البته اشتباه نشود؛ من كسى را به آنارشيزم علمى و به مهمل گويى علمى توصيه نمى كنم. در هر زمينه اى، كسانى كه از دانشى برخوردار نيستند، اگر بخواهند به خيال خودشان نوآورى كنند،به مهملگويى مى افتند. ما در زمينۀ برخى از علوم انسانى و معارف دينى اين را مى بينيم. آدم هاى ناوارد بدون اینکه از ذخيره و سواد كافى برخوردار باشند، وارد ميدان مى شوند و حرف مى زنند و به خيال خودشان نوآورى مى كنند؛ كه درواقع نوآورى نيست، مهمل گويى است. بنابراين در زمينۀ مسائل علمى، من اين را توصيه نمى كنم. بايد فراگرفت؛ اما نبايد صرفا مصرف كنندۀ فرآورده هاى علمى ديگران بود. بايد علم را به معناى حقيقى كلمه توليد كرد. البته اين كار، روشمندى و ضابطه لازم دارد 70.»

9-5. آنچه از علم وارد کشور می شود آخرین حرف های علم نیست:

«درهاى بسيارى از اين دانش ها بر روى كشورهايى مثل كشور ما و غيردارندگانش بسته است و وقتى اجازه مى دهند دانش منتقل شود، كه كهنه و دستمالى شده است و از نويى و طراوت افتاده است.البته در همۀ زمينه ها همينطور است؛ در زمينه هاى علوم انسانى هم همينطوراست 71.»

بر این اساس می بایست زحمت فراوانی کشید كه تاز ه های علم وارد کشور شود و از سوی دیگر آنها را حرف آخر ندانیم و خود نیز در این زمینه تلاش و نوآوری کنیم.

10- نقش نهادها و مراکز علمی

10-1. تشخیص نیازها و اولویت های علمی و طراحی برنامه صحیح و احصاء اهداف و نیازهای اصلی کشور و توسعه هدفمند آموزش عالی بر اساس آن:

«از چيزهايى كه من به عنوان توصيه عرض مي كنم  چون مسئولان هم اينجا تشريف دارند  نيازها و اولويتهاى علمى را ما تشخيص بدهيم و اين را دربرنامه ريزى هاى آموزشى مان دخالت بدهيم. حالا دربارۀ علوم انسانى، دربارۀ علوم پايه، دربارۀ بخش هاى مختلفى از علوم تجربى يا سطوح مختلفى از تحقيق ممكن است يك اولويت هايى در مطالعه و بررسى كامل آشكار بشود؛ اینها بايد ملاحظه بشود و در برنامه ريز ى ها دخالت داده بشود. ما با امكانات محدود و با نيازهاى فراوان، نبايد به خودمان اجازه بدهيم كه در كارى كه از اولويت برخوردار نيست، سرمايه گذارى فكرى و پولى و وقتى و انسانى بكنيم. 72

نكتۀ ديگر اين است كه توسعۀ آموزش عالى بايد در جهت هدفها باشد. مسئولان آموزش عالى بايد از توسعۀ غيرهدفمند به شدت پرهيز كنند؛ چون  اين، هم اتلاف مال است، هم اتلاف و ضايع كردن منابع انسانى است.

 

بايد ببينيم چه لازم داريم، بايد ببينيم هدف چيست وبه كجا مي خواهيم برسيم؛ بر اساس آن، فضاى آموزشى آموزش عالى را توسعه دهيم. بنابراين برحسب نياز، دنبال اهداف خودمان باشيم. به نظر من اين مسئلۀ خيلى حساس و مهمى است. نيازهاى اصلى كشور در حوزۀ علوم و فناورى بايداحصاء شوند؛ در زمينۀ علوم انسانى هم همين جور؛ بر اساس اینها برنامه ريزى شود؛ معلوم شود كه چه تعداد دانشجو مي خواهيم، چقدر دانشگاه مي خواهيم،چه رشته هايى را لازم داريم، در چه سطوحى از اين رشته ها بايستى تعليم و تعلم پيدا كند. 73

10-2. پذیرش دانشجو می بایست براساس میزان توانایی ما در تولید علوم انسانی اسلامی باشد:

مسئلۀ ورودى، خروجى دانشگاه هاي يك از آن وظايف سنگين وزارت علوم است. ما ببينيم كه واقعاً دانشگاه ها چه كسانى را جذب كنند و براى چه رشته هايى جذب كنند، بعد خروجى ما از دانشگاهها در چه رشته هايى باشد كه ما به آنها بيشتر نياز داريم؛ حالا يا نيازهاى گذرا كه نياز فعلى ماست، يا نيازهاى بنيانى. براى اين مسئلۀ هم بايستى يك ترتيبى داده شود. 74

«طبق آنچه كه به ما گزارش دادند، در بين اين مجموعۀ عظيم دانشجويى كشور كه حدود سه ميليون و نيم مثلاًدانشجويي دولتى و آزاد و پيام نور و بقيۀ دانشگاه هاى كشور داريم، حدود دو ميليون اینها دانشجويان علوم انسانى اند! اين به يك صورت، انسان را نگران مي كند. ما در زمينۀ علوم انسانى، كار بومى، تحقيقات اسلامى چقدر داريم؟ كتاب آماده در زمينه هاى علوم انسانى مگر چقدر داريم؟ استاد مبرزى كه معتقد به جهان بينى اسلامى باشد و بخواهد جامعه شناسى يا روانشناسى يا مديريت يا غيره درس بدهد، مگر چقدر داريم، كه اين همه دانشجو براى اين رشته ها مي گيريم؟ اين نگران كننده است 75.»

 

«از شوراى محترم انقلاب فرهنگى و به ويژه رياست محترم آن نيز مى خواهم كه اين ايده (گذاشتن مناظره علمی توأم با امکان داوری و ایجاد فرصت برای نظریه سازان و سپس نقد و بررسی آن نظریه توسط نخبگان) را در اولويت دستور كار شورا براى رشد كليه علوم دانشگاهى و نقد متون ترجمه اى و آغاز «دوران خلاقيت و توليد» در عرصه علوم و فنون و صنايع و بويژه رشته هاى علوم انسانى و نيز معارف اسلامى قرار دهند. تا زمينه براى اين كار بزرگ بتدريج فراهم گردد و دانشگاه هاى ما بار ديگر در صف مقدم تمدن سازى اسلامى و رشد علوم و توليد فناورى و فرهنگ، قرار گيرند. بى شك هر دو نهاد(مرکز مدیریت حوزه و شورای انقلاب فرهنگی( از طر حهاى پيشنهادى فضلاء دانشگاهى و حوزوى و از جمله طرح شما، استفاده خواهند كرد تا با رعايت همه جوانب مسئله، جنبش«پاسخ به سؤالات » ،« مناظرات علمى » و «نظريه پردازى روشمند » را در كليه   قلمروهاى علمى حوزه و دانشگاه، نهادينه و تشويق كنند 76.»

 

رهبرفرزانه انقلاب با تأکيد بر لزوم شناسايي، جذب نخبگان و توجه به جايگاه آنها مي فرمايد: «استعدادهاي ما خوب است. جوان هاي ما خوبند؛ اگر همين كارهايي كه آقايان اشاره كردند شناسايي و جذب استعدادها در زمان خود، هدايت صحيح اینها، به كار گرفتن اینها سازمان دهي معنوي صحيح در زمينه نخبگان  صورت بگيرد، كه هم انجام شدني است و هم ان شا ءالله اراده اش وجود دارد 77.»

10-5. ايجاد مركز I.S.I اسلامى:

«ما در زمينۀ كارهاى تحقيقاتى و درج مقالات علمىِ خود در مجلات I.S.I گاهى دچار مشكلاتى مي شويم.  به خصوص در زمينۀ علوم انسانى - كه بعضى از مجلات I.S.I اصلاً مقالۀ محقق ما را چاپ نمى كنند؛ چرا؟ به خاطر اینکه با مبانى آنها سازگار نيست. ... بياييد روى ايجاد يك مركز I.S.I اسلامى فكر كنيد و در اين خصوص با كشورهاى اسلامى وارد مذاكره شويد. ما خوشبختانه در بين كشورهاى اسلامى، پيشرفته هستيم. البته ايجاد
اين مركز اسلامى معنايش اين نيست كه رابطۀ خود را با مجلات I.S.I در دنيا قطع كنيم؛ نه، اين مركز را هم به وجود بياوريم تا متعلق به خودمان باشد؛ اين هم بشود يك مرجع معتبر. از اين كارها هرچه بيشتر بكنيد، ان شاءاللَّه به پيشرفت كشور بيشتر كمك خواهيد كرد 78.»

جمع بندی

 

مقام معظم رهبری در مقام تبیین نقشه راه دستیابی به تمدن بزرگ اسلامی و جامعه سازی ایران اسلامی، با تأ كيد فراوان بر علم و دانش، مهمترین گفتمان جریان ساز علمی را در سطح و عمق کشور به وجود آوردند.

 

گفتمان تولید علم و نهضت نرم افزاری ایشان بر پایه رشد علم وتولید فرهنگ و فناوری برای تمدن سازی اسلامي، مهمترین عامل فرهنگ ساز و جریان ساز در این عرصه است. این گفتمان با اعتقاد به اقتدارآفرینی علم و تعلق آن به همه بشریت و رد هرگونه انحصارگرایی سیاسی نظام سلطه غرب، راز ماندگاری انقلاب اسلامی و پیشرفت جامعه اسلامی ایران را در گسترش فرهنگ علم و ایمان، توأمان می داند و با تأکيد بر علوم انسانی از میان سایر علوم، به عنوان محرّک فرهنگ و جامعه، به جهت بیشترین ارتباط آن با فکر و اندیشه انسان، علوم انسانی را روح دانش و کالبد اصلی علوم بشری و دخیل در حوادث جهانی و نقش آفرین در اداره کشور و تربیت مدیران جامعه می داند.

همچنین به جهت آنکه این علوم، دارای هویت فرهنگی و تاریخی مبتنی بر نیازهای اساسی جامعه و متأثر  از جها ن بینی ها و ارز شهای حاکم بر جامعه ای است که در آن متولد شده اند و همیشه در حال نو به نو شدن و تکامل است؛ نگاه تقلیدی و ترجمه ای صرف را مهمترین آسیب برای جوامعی می داند که به لحاظ فرهنگی، ارزشی و ژئوپلیتکی متمایز از بستر تولید علوم انسانی موجود غرب است. ازاین رو نهضت تولید علم در علوم انسانی و جنبش نرم افزاری در فرهنگ و آزاداندیشی در بنیان های دانش را پایه اصلی استقلال فرهنگی و سیاسی و مهمترین نیاز برای دست یابی به الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی برای رسیدن به جامعه ای پیشرفته و عدالت محور می داند.

بدین جهت می بایست:

1 با تکیه بر میراث دینی و علمی بر آمده از اسلام و مسلمین (همچون روش شناسی اجتهاد، فقه، فلسفه و معرف قرآن کریم و تفسیر)؛ 2. فهم عمیق و نقادی دست آوردهای جدید بشری؛ 3. براساس روشی صحیح و ضابطه مند علمی؛ 4بدون دلباخته شدن و مغلوب شدن؛ علوم انسانی اسلامي را به معنای حقیقی کلمه تولید کرد.

در این نهضت عظیم تاریخی و جریان ساز علاوه بر خودباوری، همت بلند و نقش آفرینی علمی و فکری اندیشمندان و دانشوران حوزوی و دانشگاهی، مسئولان دولتی و نهادها و مراکز علمی و فرهنگی نیز مکلفند و آنها نیز می بایست با تشخیص نیازهای جامعه و احصاء اولیت های علمی و برنامه ریزی صحیح براساس توانمدیها و امکانات محدود، از اتلاف و ضایع شدن منابع انسانی و امکانات جلوگیری کنند و با ایجاد فضای آزاداندیشی و کرسی های نظریه پردازی و با حمایت معنوی و مادی از نخبگان؛ نوآوران و تولیدکنندگان و سازماندهی آنان محیط جوشش و درخشش استعداد ایرانی را برای آینده روشن و نویدبخش فراهم آورند.

 

همچنین با ایجاد مرکزی با همکاری کشورهای اسلامی، زمینه چاپ و گسترش تولیدات علمی و نظریه پردازی علمی اسلامیِ اندیشمندان جهان اسلام را فراهم سازند.

 

 

66 . بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان:.1390/5/19

67 . بيانات در ديدار استادان و دانش جويان كردستان: 27 / 2/ 1388 .

68 . بيانات در ديدار اساتيد و دانش جويان دانشگاه امام صادق (عليه السلام) 29 / 10 / 1384.

69 .بيانات در ديدارا ساتيد و دانشجويان دانشگاه امام صادق (عليه السلام) 29 / 10 / 1384 .

70 . بيانات در جمع دانش جويان و اساتيد دانشگاه صنعتى اميركبير: 9/ 12 / 1379 .

71 . بيانات در ديدار هيئت علمى و كارشناسان جهاد دانشگاهى: 01 / 04 / 1383 .

72 . بيانات در ديدارجمعى از برجستگان و نخبگان علمى و اس اتيد دانش گاه ها:.1387/07/03

73 . بيانات در ديدار اساتيد دانشگاه ها1389/06/14 .

74 . بيانات در ديدار اعضای شوراى عالى انقلاب فرهنگى: 13 / 10 / 1384 .

75 . بیانات در دیدار اساتید دانشگاه ها: 1388/6/8.

76 . پاسخ به نامه جمعى از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علميه: 16 / 11 / 1381 .

77 . بيانات در ديدار با اساتيد دانشگاه ها: 1383/9/26

78 . بيانات در ديدار وزير علوم و رؤساى دانشگاه ها: 17 / 10 / 1383 .