کد خبر:۱۸۱۲۵۳
نقشه راه دستيابی به علوم انسانی اسلامی از منظر رهبرانقلاب- بخش اول
علوم انسانى كنونى در كشور بومى نيست، متعلق به ما نيست، ... مسائل ما را حل نمي كند، ديگرانى طرح مسئله كردند، براى خودشان حل كردند به درست و غلطش هم كار نداريم اصلا از ما بيگانه است.
گروه علمي «خبرگزاري دانشجو» - سيد مهدي موسوي*؛ با سپري شدن دهه بحران و پایان دفاع مقدس، نظام جمهوری اسلامی ایران، موفقیت خود را به رهبری حکیمانه امام خمینی)ره( در مقابل فتنه های بین المللی به سردمداری استکبار جهانی و ایادی غربی و شرقی آن، به تثبیت رساند و عمده خطرات نظامی و سیاسی بر سر راه را رفع نمود.
پس از آن دوران سازندگی و آبادانی کشور آغاز شد. بی شک روند سازندگی و پیشرفت داخلی و نقش آفرینی بین المللی نیازمند تلاش و کوشش فراوان مبتنی بر فکر و اندیشه عمیق و متناسب با آن است، زیرا علم و اندیشه است که زمین هها و راهکارهای پیشرفت و سازندگی را فراهم می سازد و خضوع جوامع در برابر دولت و ملتی را به همراه دارد . این دوران مصادف با زعامت حضرت آيت الله خامنه ای(مدظله العالی) شد و ایشان نیز در ادامه حرکت مستقیم امام امت براساس با توجه به مقتضیات زمان و مکان، انقلاب و نظام را هدایت و راهبری کرد ه اند. ایشان در اولین پیام به مناسبت سالگرد امام راحل، خط و مشی انقلاب را نسبت به علم و دانش چنین تصویر کردند:
«گسترش دانش و تحقيق و رشد علمى و شكوفا يي استعدادهاى انسانى و گسترش آگاهى و معرفت عمومى، يكي ديگر از نقاط اساسى انقلاب است. جامعۀ مطلوب اسلام، جامع هاى است كه در آن، گنجينه هاى فكر و ذهن انسا نها كه گرانبهاترين ثروت ملى هرجامع هاى است استخراج و به كار گرفته شود؛ بي سوادى ريشه كن گردد؛ مدارس، دربرگيرنده ي همه ي كودكان و نونهالان؛ دانشگا ه ها و حوز ه هاى علميه، پرُرونق؛ مراكز تحقيق، فعال و پيش رو؛ كتاب، همه جا و نزد همه كس رايج؛ مطبوعات، پرُمغز و آگاه ي بخش؛ دانشمندان و اساتيد، بانشاط و پرُانگيزه؛ مبتكران و نوآوران و نويسندگان و هنرمندان، دلگرم و فيض بخش باشند، فاصله اى امروزين ما با وضعى كه مطلوب و مقبول اسلامي باشد، فاصله اى زياد، اما پيمودنى است. ايران اسلامى بايد ثابت كند كه امروز هم پرورشگاه نبو غها و استعدادهاى علمى منحصربه فرد است و دو قرن سلطۀ استبداد و استعمار، نتوانسته است جوهر ذاتى اين ملت را نابود كند. اگر در دو قرن گذشته، تسلط استعمار و استبداد، مانع شكوفا يي استعدادها شده، امروز در دوران آزادى و بيدارى ملت و به بركت انقلاب اسلامى، بايد عقب ماندگى جبران شود 1.»
از این رو مقام معظم رهبری در طول سال های رهبری خود، برای اعتلای کشور و زمینه سازی برای تمدن اسلامی، توجه فراوان و اهتمام بی انداز های در امر توسعه علم، گسترش فرهنگ علمی و ارتقا نقش علمی کشور در همه عرصه ها راکردند. عمده رسالت مقام معظم رهبری در این موضوع را می توان ترسیم کننده نقشه راه و راهبری جهاد علمی در کشور دانست.
با توجه به گستردگی موضوع علم و دانش و ابعاد مختلف توجهات مقام معظم رهبری نسبت به همه حوز ه های علم، در این نوشتار فقط به نقش آفرینی مقام معظم رهبری در حوزه «بومی سازی علوم انسانی » و دستیابی به علوم انسانی اسلامی پرداخته مي شود و از نظرات ایشان در سایر علوم و دانشها سخنی به میان نخواهد آمد. از این رو به برخی از زوایای فکری و نظری ایشان در باب جایگاه و آسیب شناسی علوم انسانی پرداخته می شود و در ادامه بخشی از تلا شهای گفتمان ساز ایشان و نهاد سازی در عرصه علم و اجتماعی و تبیین سیاست های کلان مراکز علمی و فرهنگی کشور اشاره خواهد شد.
1- علم؛ پايه اقتدار
از منظر مقام معظم رهبری پایه های اقتدار در جهان امروز این سه امر است:
1. ثروت و امکانات پولی و مالی؛
2. توانایی های خبری و سلطه خبری؛
و 3. توانایی های علمی و تکنولوژیکی. 2
2. توانایی های خبری و سلطه خبری؛
و 3. توانایی های علمی و تکنولوژیکی. 2
از این رو سه نوع سلطه اقتصادی، فرهنگی و علمی متصور است. 3 بدین جهت اگر نظامی بخواهد در جهان قدرت، اظهارنظر و نقش آفرینی داشته باشد باید به این سه ابزار و این سه سلطه مجهز باشد. بی شک علم و دانش مهمترین نقش را در تولید اقتدار و سلطه دارد. مقام معظم رهبری معتقدند بدون علم در دنیا نمی توان اثر گذاشت. 4 لذا اگر جامعه به فکر نقش آفرینی جهانی و بین المللی است تا بتواند از حقوق خود دفاع کند و در معادلات جهانی مؤثر واقع شود، می بایست به ابزار علم مجهز شود. ایشان با بررسی وضعیت تمدن غرب، راز پیشرفت و تسلط آنها در جهان را در توجه زیاد به علم و دانش می دانند. و راز پایداری آنها را در ادامه مسیر خود با وجود فسادهای بسیار در داشتن علمشان می داند. 5
«علم، امروز نقش خيلي زيادي در دنيا ايفا ميكند. اين كساني كه امروز بر دولتها و دستگاههاي سياسي دنيا در كشورهاي بزرگ مسلطند، انسانهاي معمولي هستند و از متوسط برجستگان، پايين ترند. كارها و حرفهايشان، اين را نشان مي دهد. آنها يا از لحاظ فكري و يا از لحاظ انساني و اخلاقي پايين ترند. ببينيد ديگر، اين امريكا و اين هم غرب است. این ها درعين حال، بر دنيا حكومت مي كنند. چرا؟ به خاطر علم 6.»
2- علم؛ متعلق به همه بشر
آیت الله خامنه ای، علم را مقوله ای فرامنطقه ای و متعلق به همه بشریت می دانند که توسط انسانهای جوامع مختلف رشد و توسعه یافته است و نمی توان سند ملکیت برای آن زد تا موجب انحصار آن نزد یک ملت شود. ایشان معتقدند:
«علم، متعلق به يك شخص و يك ملت نيست؛ علم، متعلق به بشريت است و بين ملتها دست به دست می گردد. يك روز بود كه اروپاى متمدن امروز، در نهايت جهل و بی خبرى بود؛ مسلمين دانشمندان بزرگ آن روز بودند و علم را به اروپاييها ياد دادند. اين حرفى است كه خود آنها گفتند و می گويند؛ نوشتند و می نويسند؛ چيز مجهولى نيست كه ما آن را ادعا بكنيم. يك روز علم در آسيا بود، يك روز هم در اروپاست، يك روز هم در يك نقطه ى ديگر است. علم، متعلق به همه ى بشريت است. علم چيزى نيست كه ملتى بگويد مال من است و مال بشريت نيست؛ نه، علم متعلق به بشريت است. ما هرجا علم را پيدا كرديم، آن را به دست می آوريم 7.»
ایشان در تحلیل تاریخی رشد علم در غرب و نحوه مواجهه غربیان در انحصار علوم بشریت به خود می فرمایند:
«اینها سعى كردند علم را انحصارى كنند؛ سعى كردند اين وسيلۀ پيشرفت و سيادت را براى خودشان نگه دارند و از آن حداكثر استفاده را براى به دست آوردن سيادت سياسى و اقتصادى ببرند. در طول تاريخ بشريت كه علم و تمدن دست به دست گشته، ما چنين چيزى را سراغ نداريم 8.»
این مطلب دارای دو نتیجه است: 1. کشورهای غربی حق انحصار طلبی علم و دانش را ندارند. 2. ملتهای مسلمان به بهانه این که این علوم غربی است نباید از علم آموزی و تحصیل علوم روز غفلت کنند. بنابراین به نظر ایشان، نباید طرز تفكر غلطی که مايۀ بدبختى ملتها بوده است «و آن این که علم و صنعت و تكنولوژى و امور فنى، بايد به وسيلۀ خارجي ها، اروپايي ها و غربي ها آماده بشود و به صورت محصول در اختيار ما قرار بگيرد» حاکم گردد؛ بلکه هر ملتی خود بايد علم را ياد بگيرد، براى اینکه خودشان كشورشان را بسازند. 9
3- پیشرفت جامعه اسلامی، نیازمند فتح قله های علم
مقام معظم رهبری، انقلاب اسلامی ایران را آغاز یک تحول برای پیشرفت و شکوفایی ملت ایران و زمینه ای برای شکل گیری تمدن بزرگ اسلامی می داند. از منظر ایشان زمانی جامعه ای می تواند ادعای اسلامیت کند که توجه ویژه ای به علم و دانش نماید و بتواند پرچمداری علم و فرهنگ اصیل را در همه دنیا به عهده داشته باشد؛ زیرا اگر این کشور توانست در میدان های علم و فناوری پیشرفت نماید، از ظرفیت ها و میراث فرهنگی و منابع غنی خود استفاده صحیح ببرد و از دیپلماسی قوی بین المللی برخوردار شود، آنگاه می تواند در مقابل تمدن غرب قد علم کند. 10 از این رو جامعه اسلامی، جامعه ای است که علم در آن بجوشد و همه بنیان های اجتماعی خود را بر پایه علم نوسازی کند و پیش ببرد. 11
اما ایشان معتقدند با تهیدستی و بی علمی نمی توان کاری از پیش برد: 12 بنابراین رسالت بزرگ امروز همه اقشار جامعه و مسأله ى اول و اساسى اعم از دانشگاهیان و حوزویان، اصحاب علم و رسانه، شکستن دیوارهای جهل و دستیابی به پيشرفت علمى است. 13 و اگر امروز براى علم سرمايه گذارى و مجاهدت و تلاش نكنيم، فرداى ما، فرداى تاريكی خواهد بود؛ زیرا اگر علم نباشد، اقتصاد، صنعت، مديريت و مسائل اجتماعي عقب خواهد ماند. 14
4- جايگاه علوم انسانی بین علوم
در اندیشه مقام معظم رهبری آنچه موجب حفاظت و صیانت از یک کشور میشود فقط سلاح و ابزار نظامی نیست؛ بلکه ایمان و علم و شکوفایی استعدادهای ملت و جوانان در رشته های مختلف علوم از جمله علوم انسانی است که موجب تقویت یک ملت و صیانت آن در مقابل دشمنانش می شود. 15 لذا «در همۀ رشته هاى علوم، ما بايد به معناى حقيقى كلمه، احساس عزت نفس، احساس مولد علم بودن و فتوحات علمى ايجاد كردن را در خود به عنوان يك ملت و يك جامعۀ علمى به وجود بياوريم 16.» اما ایشان با رد انحصار علم به علوم مادی معتقدند:
«علم، فقط علم مادى نيست؛ علوم انسانى هم مقولۀ بسيار مهمى است 17.» از این رو تمام توجهات ایشان به مقوله علم، شامل علوم انسانی هم میشود. ایشان می فرمایند: «البته منظورم فقط هم علوم طبيعى نيست؛ اهميت علوم انسانى كمتر از آن نيست: جامعه شناسى، روانشناسى، فلسفه 18.» لذا تولید علم در علوم انسانی نیز مد نظر رهبر معظم انقلاب است: «مسئلۀ توليد علم فقط مربوط به علوم پايه، تجربى و ... نيست، بلكه شامل همۀ علوم و از جمله علوم انسانى است. ما بخصوص در زمينۀ علوم انسانى، برخلاف آنچه كه انتظار می رفت و توقّع بود، حركت متناسب و خوبى نكرد هايم 19.»
ایشان علوم انسانی را یکی از دو پایه اصلی فرهنگ جامعه می دانند و بر این عقیده اند که در مهندسی فرهنگی می بایست توجه ویژه ای به علوم انسانی بشود. همچنین معتقدند بايد روى اين شاخه در كشور، سرمايه گذارى فكرى، علمى، پولى و تبليغى بشود تا اینکه کار تولید علوم انسانی پيش برود. 20
راز توجهات مقام معظم رهبری به علوم انسانی را می بایست به نوع رویکرد ایشان به مقوله فرهنگ و پیشرفت دانست. براساس اندیشه ایشان، همه علوم و همه تحولات اجتماعی و فرهنگی مبتنی بر فکر و اندیشه انسان است، به عبارت دیگر این انسان است که بازیگر همه تحولات و تغییرات اجتماعی است. از این رو جهان بینی ها و خواسته های انسان تأثیر بسیار زیادی بر پدیده ها دارد. لذا این علوم انسانی هستند که به جهت ارتباط تنگاتنگ و وسیعش با فکر و اندیشه انسان مسیر و مقصد سایر علوم را روشن می کنند:
«اینکه پشت سر پيشرفت علوم، پيشرفت فكر وجود دارد؛ اینکه مبدأ تحول ملتها بيش و پيش از آنچه كه علم و تجربه باشد، فكر و انديشه است، كاملا حرف درست و اثبات شده اى است. به همين دليل است كه من روى مسائل علوم انسانى حساسيت به خرج مي دهم 21.»
بنابراین علوم انسانی برای اعتلای کشور امری ضروری و سازنده است. از مجموع کلمات مقام معظم رهبری چنین بر می آید که ایشان برای علوم انسانی چند کار ویژه مهم را قائل هستند:
1-4. علوم انسانی، روح دانش و کالبد اصلی علوم بشری اعم از انسانی و طبیعی است: «علوم انسانى روح دانش است. حقيقتا همۀ دانشها، همۀ تحركات برتر در يك جامعه، مثل يك كالبد است كه روح آن، علوم انسانى است. علوم انسانى جهت مي دهد، مشخص مي كند كه ما كدام طرف داريم مي رويم، دانش ما دنبال چيست. وقتى علوم انسانى منحرف شد و بر پايه هاى غلط و جهانبينی هاى غلط استوار شد، نتيجه اين مي شود كه همۀ تحركات جامعه به سمت يك گرايش انحرافى پيش مي رود 22.»
2-4. بسیاری از حوادث دنیا در امور سیاسی، اقتصادی و غیره در جهان محصول نظرات در علوم انسانی است:«ما در زمينۀ علوم انسانى احتياج داريم به نظريه سازى. بسيارى از حوادث دنيا حتّى در زمينه هاى اقتصادى و سياسى و غيره، محكومِ نظرات صاحبنظران در علوم انسانى است؛ در جامعه شناسى، در روانشناسى، در فلسفه؛ آنها هستند كه شاخص ها را مشخص مي كنند 23.»
3-4. اداره کشور نیازمند وجود انواع علوم از جمله علوم انسانی است: «البته وقتى از علم صحبت می شود، ممكن است در درجه اوّل، علوم مربوط به مسائل صنعتى و فنّى به نظر بيايد - كه در اين دانشگاه هم بيشتر مورد توجّه است - اما من به طور كلىّ و مطلق اين را عرض میكنم. علوم انسانى، علوم اجتماعى، علوم سياسى، علوم اقتصادى و مسائل گوناگونى كه براى اداره يك جامعه و يك كشور به صورت علمى لازم است 24....»
4-4. عموم مدیران کشور تربیت شده رشته های علوم انسانی هستند. لذا امورات را بر اساس آموخته های خود مدیریت می کنند. 25
5-4. شخصیت های علوم انسانی در سطح جهان مؤثرتر و شناخته شده تر از سایر شخصیت های علمی هستند:
«شماها انشاءالله زبده شويد و در همين علوم انسانى، مثلا تاريخ، جامعه شناسى و روانشناسی اى که خودتان گفتيد، پيشرفت كنيد، حقيقتاً بدانيد ارزش شما در جامعه و در سطح بين المللى، از يك پزشك پيشرفته يقيناً كمتر نيست؛ بلكه بيشتر هم هست. شما الان نگاه كنيد، ببينيد در اين چهره هاى علمى معروف دنيا چند تا پزشك هستند، چند تا جامعه شناس يا مورخ وجود دارند. می بينيد كه تعداد و برجستگى اين دومی بيشتر است. منتها بايد كار كنيد تا پيش برويد 26.»
5- ویژگی های علوم انسانی
از منظر مقام معظم رهبری، علوم انسانی، نوعی دانش مخصوص است که با علوم پایه و علوم طبیعی تفاو تهای متعددی دارد. لذا مواجهه ای از سنخ علوم پایه با علوم انسانی را یکی از آفت های عمده در نظام آموزشی کشور می دانند. 27
از مجموع بیانات ایشان چند خصیصه می توان برای علوم انسانی بدست آورد که نقش بسیار مهمی را در آسیب شناسی علوم انسانی موجود در غرب و تفاوت آن با علوم انسانی ِاسلامی می توان مشاهده کرد.
1-5. علوم انسانی محصول پرسش های جامعه ا ست:
از منظر رهبری، علوم انسانی همچون علوم طبیعی نیست که مبتنی بر شناخت اشیاء فیزیکی باشد؛ بلکه علومی تاریخی و هویتی هستند که براساس نیازها و اقتضائات هر جامعه سر بر می آوردند. مقام معظم رهبری، علوم انسانی را پاسخ هایی به پرسش ها و نیازهای اساسی یک جامعه می داند. لذا با توجه به تفاوت در پرسش های جامع، هر جامعه براساس شرایط تاریخی خود از پرسش های خاصی برخوردار است که علوم انسانی می بایست بدان پرسش ها و مسائل پاسخ گوید، والا پرسش های یک جامعه بیگانه به کار جامعه دیگر نمی آید. مگر آن که نیازهای اصیل و بومی جامعه در آن محور قرار گیرند. از این رو ایشان با توجه به اهمیت علوم انسانی، معتقدند که علوم انسانی غرب چون ناظر به جامعه و انسان غربی است با ما بیگانه است لذا دستورها و روشهای آن به کار جامعه ما نمی خورد:
«علوم انسانى اهميت دارد، علوم انسانى كنونى در كشور بومى نيست، متعلق به ما نيست، ناظر به نيازهاى ما نيست، متکی به فلسفۀ ما نيست، متکی به معارف ما نيست، اصلاً ناظر به مسائل ديگرى است، مسائل ما را حل نمي كند. ديگرانى طرح مسئله كردند، براى خودشان حل كردند به درست و غلطش هم كار نداريم اصلا از ما بيگانه است. 28»
2-5. علوم انسانی مبتنی بر جهان بینی ها و ارزش های حاکم بر جوامع است:
ایشان، علوم انسانی تولید شده در غرب را مبتنی بر جهان بینی مادی و ارزشهای تهی از ادیان و ارزش های الهی می داند. 29
«بسيارى از مباحث علوم انسانى، مبتنى بر فلسفه هايى هستند كه مبنايش مادي گرى است، مبنايش حيوان انگاشتن انسان است، عدم مسئوليت انسان در قبال خداوند متعال است، نداشتن نگاه معنوى به انسان و جهان است 30.» پس «حرف ديگرى دارد، هدف ديگرى دارد» 31
آیت الله خامنه ای تبدیل علم، به ابزار استعمار و استثمار ملت ها را در جهان غرب، ناشی از این ویژگی علوم انسانی می دانند. جدایی علم از ارز شهای الهی، 32 نفع پرستی شخصی و سرمایه سالاری به عنوان ایدئولوژی حاکم بر رفتار اروپا و غرب، 33 پیشرفتهای علم را نیز سمت و سوی استعماری داد و با استفاده از علم به کشورگشایی و استعمار ملت ها پرداختند. از دیگر آثار تأثیرپذیری علم غربی از فرهنگ و ارزشهای حاکم، نسبی گرایی و شکاکیت در اصول عقلانی و اصول اخلاقی و حتی اصول علمی است. 34
«امروز دانشى كه غرب دارد، شوخى نيست؛ چيز كوچكی نيست. دانش غرب يك پديدۀ بی نظير تاريخى است؛ اما اين دانش در طول سال هاى متمادى در راه استعمار به كار رفته، در راه برده دارى و برده گيرى به كار رفته، در راه ظلم به كار رفته، در راه بالا كشيدن ثروت ملتها به كار رفته؛ امروز هم كه می بينيد چه كار دارند مي كنند. اين بر اثر همان فكر غلط، نگاه غلط، بينش غلط و جهت گيرى غلط است كه اين علم با اين عظمت كه خود علم يك چيز شريفى است، يك پديده ى عزيز و كريمى است در اين جهت ها به كار می افتد 35.»
از این رو زمانی دانش می تواند پاسخگوی نیازهای یک ملتی باشد که با نظام ارزشی آن جامعه سازگار باشد و الا نمی تواند خواسته ها و آرمان های آن جامعه را برآورده سازد. به نظر مقام معظم رهبری: «بالاخره اگر علوم سياسى يا اقتصادى يا فلسفه يا مديريت و بقيۀ علوم انسانى، مبتنى بر نگرش مادى به دنيا باشد و با ارزشهاى مادى بنا شده باشد، طبعا نمي تواند خواسته ها و آرمانهاى جامعه اى را كه مسلمان و مؤمن به معارف اسلامى هستند، برآورده كند 36.»
3-5. علوم انسانی تکامل پذیرند:
آیت الله خامنه ای، با نگرش تکاملی به دانشهای بشری معتقدند که دانشهای بشری با توجه به پیشرفت دانش و تجربه بشر، رو به تکامل دارد، از این رو بسیاری از مواردی را که پیش از آن مورد استفاده بوده است کهنه و منسوخ می شود. لذا آنچه را که منسوخ شده است باید کنار گذاشت و همگام با کاروان علم حرکت کرد. 37 از این رو ایشان در نقد کسانی که نسبت به برخی از آراء و نظریه های علمی دنیا که امروزه کهنه شده اند می ایستند می فرمایند: «سالهاى متمادى است كه نظريات حاكم بر مراكز اقتصادى دنيا منسوخ شده و حر فهاى جديدى به بازار آمده است؛ اما عده اي هنوز وقتى می خواهند طراحى اقتصادى بكنند، به آن نظريات كهنۀ قديمى نگاه می كنند! اینها دو عيب دارند: يکی اینکه مقلدند، دوم اینکه از تحولات جديد بی خبرند 38.»
ادامه دارد...
پي نوشت ها:
* منبع اين مطلب شماره اول فصلنامه پژوهش هاي فرهنگي و اجتماعي: ويژه نامه نخستين كنگره علوم انساني اسلامي به مدير مسئولي رضا غلامي و سردبيري عطاالله رفيعي آتاني مي باشد. لازم به ذكر است كنگره علوم انساني اسلامي در تاريخ 30 و 31 ارديبهشت ماه برگزار مي شود.
1. پیام به مناسبت اولین سالگرد امام راحل: خرداد 1369 .
2. بيانات در دیدار مدیران و مسئولان بخشهای خبری صدا و سیما: 2/ 12 / 1369 .
3. بيانات در دیدار هیئت علمی جهاد دانشگاهی: 4/ 1384 .
4. روشنای علم (مروری بر بیانات حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون دانش و تولید علم)، تهران:انتشارات انقلاب اسلامی، 390 ، ص 113 .
5. روشنای علم، ص 114 .
6. بيانات در ديدار وزير و مسؤولان وزارت فرهنگ و آموزش عالي و رؤساي دانشگاههاي كشور: 23 / 5/ 1369
7. بيانا ت در ديدار با جمعی از خانواده هاى شهدا و اقشار مختلف مردم: 13 / 9/ 1370 .
8. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد دانشگاه: 21 / 7/ 1384 .
9. بيانات در ديدار با جمعی از خانواده هاى شهدا و اقشار مختلف مردم: 13 / 9/ 1370 .
2. بيانات در دیدار مدیران و مسئولان بخشهای خبری صدا و سیما: 2/ 12 / 1369 .
3. بيانات در دیدار هیئت علمی جهاد دانشگاهی: 4/ 1384 .
4. روشنای علم (مروری بر بیانات حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون دانش و تولید علم)، تهران:انتشارات انقلاب اسلامی، 390 ، ص 113 .
5. روشنای علم، ص 114 .
6. بيانات در ديدار وزير و مسؤولان وزارت فرهنگ و آموزش عالي و رؤساي دانشگاههاي كشور: 23 / 5/ 1369
7. بيانا ت در ديدار با جمعی از خانواده هاى شهدا و اقشار مختلف مردم: 13 / 9/ 1370 .
8. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد دانشگاه: 21 / 7/ 1384 .
9. بيانات در ديدار با جمعی از خانواده هاى شهدا و اقشار مختلف مردم: 13 / 9/ 1370 .
10. روشنای علم، ص 74.
11. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار خانواده هاى شهدا: 3/ 3/ 1384.
12. بيانات در ديدار وزير و مسؤولان وزارت فرهنگ و آموزش عالي و رؤساي دانشگاههاي كشور: 23 / 5/ 1369.
13. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد دانشگاه: 21 / 7/ 1384 .
14. بيانات در جمع دانشجويان و اساتيد دانشگاه صنعتی اميركبير: 9/ 12 / 1379 .
15. بيانات در دیدار علما و روحانیون کرمان: 11/10/1383.
16. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار وزير علوم و رؤساى دانشگاه ها: 17/10/ 1383 .
17. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار وزير علوم و رؤساى دانشگاه ها: 17/ 10/ 1383.
18. بيانات در ديدار استادان و دانشجويان كردستان: 27 / 2/ 1388.
19. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار جمعى از استادان دانشگاههاى سراسر كشور: 8/8/1382.
20. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاه امام صادق (عليه السّلام) : 29 / 10 / 1384.
21. بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان: 19/5/1390.
11. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار خانواده هاى شهدا: 3/ 3/ 1384.
12. بيانات در ديدار وزير و مسؤولان وزارت فرهنگ و آموزش عالي و رؤساي دانشگاههاي كشور: 23 / 5/ 1369.
13. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد دانشگاه: 21 / 7/ 1384 .
14. بيانات در جمع دانشجويان و اساتيد دانشگاه صنعتی اميركبير: 9/ 12 / 1379 .
15. بيانات در دیدار علما و روحانیون کرمان: 11/10/1383.
16. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار وزير علوم و رؤساى دانشگاه ها: 17/10/ 1383 .
17. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار وزير علوم و رؤساى دانشگاه ها: 17/ 10/ 1383.
18. بيانات در ديدار استادان و دانشجويان كردستان: 27 / 2/ 1388.
19. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار جمعى از استادان دانشگاههاى سراسر كشور: 8/8/1382.
20. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاه امام صادق (عليه السّلام) : 29 / 10 / 1384.
21. بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان: 19/5/1390.
22. بيانات در ديدار جمعى از نخبگان و برگزیدگان علمى: 13 / 7/ 1390.
23. بيانات در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاههاى شيراز: 14 / 2/ 1387.
24. بيانات در جمع دانشجویان واساتید دانشگاه صنعتی امیر کبیر: 9/ 12 / 1379.
25. بيانات در ديدار طلاب، فضلا و اساتيد حوزه علميه قم: 29 / 7/ 1389.
26. بيانات در ديدار نخبگان جوان: 25/6/1385.
27. بيانات در ديدار اعضای شوراى عالى انقلاب فرهنگى: 13 / 10 / 1384.
28. بيانات در ديدار اساتيد دانشگاهها: 14/6/1389.
29. بيانات در ديدار جمعى از بانوان قرآ ن پژوه كشور: 28 / 7/ 1388.
30. بيانات در ديدار اساتيد دانشگاهها: 8/6/1388.
31. بيانات در ديدار طلاب، فضلا و اساتيد حوزه علميه قم: 29 / 7/ 1389.
32. بيانات در دیدار اساتید دانشگاه ها: 26/9/1384.
33. بيانات در دیدار میهمانان مرکز جهانی علوم اسلامی: 21 / 3/ 1384.
34. بيانات در ديدار دانشجويان و اساتید دانشگاه های استان کرمان: 19 / 2/ 1384.
35. بيانات در ديدار جمعى از نخبگان و برگزیدگان علمی: 13 / 7/ 1390.
36. بيانات در ديدار دانشجويان در یازدهمین روز ماه رمضان: 31 / 5/ 1389.
37. بيانات در ديدار با جمعى از نخبگان حوزه علميه قم: 13 / 09 / 1374.
38. بيانات در ديدار جوانان، اساتيد، معلمان و دانشجويان دانشگاههاى استان همدان: 17/4/1383.
23. بيانات در ديدار اساتيد و دانشجويان دانشگاههاى شيراز: 14 / 2/ 1387.
24. بيانات در جمع دانشجویان واساتید دانشگاه صنعتی امیر کبیر: 9/ 12 / 1379.
25. بيانات در ديدار طلاب، فضلا و اساتيد حوزه علميه قم: 29 / 7/ 1389.
26. بيانات در ديدار نخبگان جوان: 25/6/1385.
27. بيانات در ديدار اعضای شوراى عالى انقلاب فرهنگى: 13 / 10 / 1384.
28. بيانات در ديدار اساتيد دانشگاهها: 14/6/1389.
29. بيانات در ديدار جمعى از بانوان قرآ ن پژوه كشور: 28 / 7/ 1388.
30. بيانات در ديدار اساتيد دانشگاهها: 8/6/1388.
31. بيانات در ديدار طلاب، فضلا و اساتيد حوزه علميه قم: 29 / 7/ 1389.
32. بيانات در دیدار اساتید دانشگاه ها: 26/9/1384.
33. بيانات در دیدار میهمانان مرکز جهانی علوم اسلامی: 21 / 3/ 1384.
34. بيانات در ديدار دانشجويان و اساتید دانشگاه های استان کرمان: 19 / 2/ 1384.
35. بيانات در ديدار جمعى از نخبگان و برگزیدگان علمی: 13 / 7/ 1390.
36. بيانات در ديدار دانشجويان در یازدهمین روز ماه رمضان: 31 / 5/ 1389.
37. بيانات در ديدار با جمعى از نخبگان حوزه علميه قم: 13 / 09 / 1374.
38. بيانات در ديدار جوانان، اساتيد، معلمان و دانشجويان دانشگاههاى استان همدان: 17/4/1383.
لینک کپی شد
گزارش خطا
۰
ارسال نظر
*شرایط و مقررات*
خبرگزاری دانشجو نظراتی را که حاوی توهین است منتشر نمی کند.
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.