عرب‌اسدی: مطالعه یک دور آثار شهید مطهری، حداقل یک لیسانس معارف است/ طرح مطالعاتی آثار مطهری؛ طرحی خودجوش و مولد / آثار مطهری و قدرت بالای احیاگری آن

به گزارش خبرنگار دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، حسین عرب اسدی، مسئول درس انديشه اسلامي در گروه معارف دانشگاه امام صادق(ع) و مدرس طرح مطالعاتي آثار شهید مطهری (ره) در گفت و گو با اين خبرگزاري به بررسی نحوه شکل‌گیری این طرح و اسیب‌شناسی آن پرداخت.

«خبرگزاري دانشجو»- یک تاریخچه کوتاهی از چگونگی اجرایی شدن طرح مطالعاتی آثار شهيد مطهري در دانشگاه امام صادق(ع) بفرمایید.

عرب‌اسدي: بحث رجوع به آثار شهید مطهری به طور جدی به ابتدای دهه 70، سال های 71و 72 برمی‌گردد. جریانی در بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع) راه افتاد که آثار شهید مطهری در یک دوره‌ای با یک سیر آسان به مشکل مورد مطالعه قرار گرفت.

طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری در دانشگاه امام صادق(ع) یک کار دانشجویی و ملهم از فرمایشات امام خمینی(ره) بود

اين جريان یک کار دانشجویی خودجوش بود كه سه سال بعد از رحلت امام (ره) و با الهام از فرمايش ایشان شكل گرفت. این فضا در آن زمان طراوت خاصي داشت، دغدغه فکری دوستان دانشگاه این بود که ما نیاز به تولید یک فکر جدیدی در عصر حاضرداریم.

طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری؛ طرحی خودجوش اما موّلد

البته یکی از برکات این مطالعه که یک جریان کاملاً خودجوش بوده و معادل واحد درسی نبود، مولد بودن آن است؛ یعنی با خلاصه کردن آثار شهید مطهری توسط دوستان همراه شد. آن زمان یکی از دغدغه‌های اصلی عناصر اوليه اين جريان در خلاصه كردن و حفظ حداکثر تعهد به متن بود به‌گونه‌اي كه حتی اگر ما بخواهیم واژه‌ها را هم عوض کنیم یا چکیده سازی کنیم از واژه های خود شهید مطهری استفاده می‌کنیم.

اساتید بارز طرح این مطالعاتي، فارغ التحصیلاني هستند که در آن زمان جزو خلاصه کنندگان آثار مطهری بودند

در حال حاضر بخش عمده‌‌ای از خلاصه‌سازی که منتشر شده است، همان خلاصه‌هایی است که در زمان گذشته و توسط هسته اوليه جريان تولید شده است و الان بخش‌هايي از آن، مبنای کمک درسی است؛ پس نطفه اوليه طرح به حدود 18-19 سال پیش برمی‌گردد و این جریان تقریباً هر سال تکرار شد، دانشجویان در این طرح شرکت می‌کردند و آثار شهید مطهری را مطالعه می‌نمودند و این دائم تقویت می‌شد و الان اساتید مطرحی که در طرح مطالعاتي آثار شهید مطهری داریم، در حقیقت فارغ التحصیلاني هستند که در آن زمان جزو خلاصه کنندگان آثار مطهری بودند.

این جريان به همين شكل ادامه يافت تا سال 76؛ در این سال یک جریان جدی‌تری در دانشگاه آغاز شد که با یک نگاه آسیب شناسانه به دروس معارف اسلامی موجود در دانشگاه‌های کشور، خود را ناگزير از درانداختن طرحي نو ديد. تجربه‌ای که در بسیج دانشگاه و به طور خودجوش و غیر رسمی انجام شده و موفق هم شده بود، ديگر باید رسمی‌تر می‌شد.

حمایت ویژه آيت الله مهدوی كني از طرح مطالعاتی آثار استاد شهید در دانشگاه امام صادق(ع)

سال 76 و 77 این طرح اجرا شد و شخص آیت الله مهدوی کنی به دلیل اعتقادی که داشتند حمایت ویژه‌ای کردند که این طرح حتماً باید انجام شود هر چند که باز هم به عنوان یک درس انتخابی در کنار دروس معارف بود.

از سال 77 جلسات کارشناسی شکل گرفت با موضوع پیشنهاد جایگزینی طرح اندیشه شهید مطهری که طرحي کاملتر است به جای معارف اسلامی متداول دانشگاه‌ها، این پیشنهاد کار شده و موفق واقع شد و با عملي شدن آن در دانشگاه موافقت شد و البته نمي‌توان از حمایت ویژه آيت الله مهدوی كني هم چشم‌پوشي كرد.

در سال 78 اولین دوره رسمی جایگزینی آغاز شد؛ یعنی دقیقاً آنچه که تحت عنوان درس معارف اسلامی مصطلح همه دانشگاه ها می گذرانند با 4 ترم جایگزین شد، 4 درس 2 واحدی؛ يعني در كل 8 واحد اندیشه شهید مطهری مصوب شد. با این تدبیر که مطالعه، خلاصه سازی و مباحثه وظایفی است که باید دانشجوها انجام داده و در كنار آن، ارائه درس در کلاس درس، امتحان ماهیانه، میان ترم، ماهیانه دوم و پایان ترم برگزار مي‌شود.

مطالعه یک دور آثار شهید مطهری، حداقل یک لیسانس معارف اسلامی است

در نهایت پس از گذشت 4 ترم از طرف دانشگاه، پایان نامه تحصیلی یعنی تحقیقی به عنوان پایان نامه ارائه می‌شود؛ چون ادعایی که ما داریم این هست که یک دور آثار شهید مطهری را مطالعه کردن، حداقل یک لیسانس معارف اسلامی است. چون تعداد کتاب هایی که بچه ها می‌خوانند و نوع عمقی که پیدا می‌کند به مراتب بیشتر از یک دوره لیسانس است.

طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری و بهره گیری میان رشته ای

پس دوره رسمی از سال 78 آغاز شد و در سال‌هاي 78 تا 80  با بازخوردهای مثبتی  در دانشگاه مواجه شد، خود دانشجویان به طور ویژه‌تر از اين جايگزيني استقبال کردند. استفاده میان رشته ای دانشجويان نسل 78 که در سال 80 فارغ التحصیل شدند، دیده می شود. به گونه اي كه مثلاً مدیریتی ها در مباحث مدیريتی‌شان و سر کلاس‌هاي درس اين رشته مباحث شهید مطهری را دخالت می دادند و ...

از سال 80-81 به بعد که این ثمرات مشخص شدند، این انگیزه ایجاد شد که چرا ما این طرح مطالعاتي را ترویج بیرونی نکنیم؟ حالا که چنین اثری، وجود دارد، ما این را برای ترویج بیرونی هم برنامه ریزی کنیم. از صداو سیما شروع شد، البته جسته و گریخته کارهایی قبل از آن هم می‌شد ولی سازماندهی شده نبود، تا اينكه برنامه‌ريزي جدی‌تری در حوزه ترویج شكل گرفت.

در آن زمان اساساً هنوز بنیاد شهید مطهری شکل نگرفته بود، یعنی اصلاً این بحث‌ها برای قبل از شكل‌گيري بنیاد شهید مطهری است و این طرح برای جریان دادن بحث‌های کتب شهید مطهری در کل کشور برنامه ریزی شد. البته ابتدا از مجموعه طلاب و دانشجویان آغاز شد، سپس مساجد درگیر شدند و مراکز و سازمان های فرهنگی هم حمایت هایی کردند که این طرح توانست توسعه پیدا کند.

 

پس از آن دوره های تخصصی مثل دوره زن و خانواده برای کارشناسان امور بانوان استانداری‌های کشور، طراحی شد. چند استان اصلی کشور این دوره را برگزار کردند و دوره‌های متمرکز برایشان برگزار شد و به آرامی استراتژی به این سمت شکل گرفت که ما به سمت تربیت مربی آثار شهید مطهری حرکت کنیم. چون تا کی همین جمع دانشگاه امام صادق (ع) مي‌توانند تدریس کنند، لاجرم باید مربی تربیت شود و این هم الحمدلله حرکت با برکتی بود، جواب خوبی هم داد منتهی هنوز کامل نیست.

اجرای یک دوره  طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری مساوی شكل گيري یک مسجد زنده و فعال است 

در اردوهای جهادی که دوستان دانشگاه امام صادق(ع) شركت دارند، ادعای دوستان این است که اگر شما یک دوره آثار شهید مطهری را به ما بدهید، بعد از تابستان و اتمام اردو، یک مسجد زنده و فعال را به شما تحویل ‌مي‌دهیم.

آثار شهید مطهری و قدرت بالای احیاگری

باید مسئولین محترم فرهنگی براي اين مسئله برنامه ریزی کنند، در دیدار با مسئولین فرهنگی هم گفته‌ام كه آثار استاد شهيد به‌قدري ارزش احیاگری دارد که جوان‌ها راجمع می‌کند و یک دوره آثار شهید مطهری می‌دهید، یک مسجد احیا شده در یک منطقه محروم تحویل می‌گیرید.

طلاب، دانشجویان، دانش‌آموزان با این فکر ارتباط برقرار می‌کنند و حلقه‌های مباحثاتی با شور و حالی متفاوت شکل می‌گیرد. ولی این جریان که راه می‌افتد ممکن است فاضلابی را هم با خودش همراه کند، گِلی هم داشته باشد و آب هم آلوده بشود، آن‌ها را دیگر باید خارج کرد. ولی اصل جریان، جریانی است که الحمدلله خوب عمل كرده است.

البته اینطور نیست که تنها جایی که درباره آثار شهید مطهری کار کرده باشد، فقط دانشگاه امام صادق (ع) باشد. مثلاً آقای معمارمنتظری در اصفهان مدت‌هاست کار دوره‌های شهید مطهری را دارند ولی تمایز کاری که در دانشگاه امام صادق (ع) شد این بود که اولاً یک نهاد دانشگاهی بود، ثانیاً آثار شهيد مطهري را به طور رسمي جایگزین درس معارف کرد.

استقبال بالاتر دانشکده های فنی و غیر علوم انسانی از طرح مطالعاتي آثار شهيد مطهري

ما ادعامان این بود که این محتوا بسیار غنی تر از درس معارفی بود که در دانشگاه تدريس می‌شود، بسیار غنی‌تر است و خود دانشجویان هم از این قضیه استقبال می‌کنند اما استقبالی که در دانشکده فنی و غیر علوم انسانی داریم به مراتب بیشتر از دانشگاه‌هاي علوم انسانی است، یعنی اقبال این است که بیایید و برای ما اینها را بگویید. این نشان می دهد که آن ضعف اصلاح نظام اندیشه‌ای دینی دانشجویان همچنان به قوت خود باقي است.

 

 

اين هم  یک ویژگی بود که دانشگاه مسند کار شده بود و بعد اینکه استراتژی ترویج بود و مبلغ یعنی مربی داشت. دانشجویانی که 2 سال درس خوانده بودند و آن مکانیزم آموزشی برایشان جا افتاده بود، نقش مربی را به عهده داشتند و بعد خود اینها چون شهرستان‌های مختلفی را نمایندگی می‌کردند، هر کدام که مثلاً تابستان در شهرستان خودشان کار را برمی‌داشتند، آنجا را راه می‌انداختند. از طریق ارتباط با دوستان دانشجوی دیگر يا هیآتی که داشتند و اين حركت به مرور زمان یک جنبش اجتماعی شد.

طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری و بالغ بر 2000 فارغ التحصیل

الان که با شما صحبت می‌کنم بالغ بر 2000 نفر فارغ التحصیل آثار شهید مطهری كه این 4 ترم را گذرانده و پایان نامه هایی داشتند و تحقیق کردند و دغدغه داشتند و مباحثه کردند، داريم كه اگر بخواهیم ساعت‌های مطالعات و مباحثاتی را كه اینها انجام داده اند را حساب کنیم، رقم مطالعاتی بسيار بالایی می شود.

مقام معظم رهبری: اندیشه های شهید مطهری چارچوب فکری اندیشه های انقلاب اسلامی است

اگر شما می بینید که الحمدلله یک حرکتی شكل گرفته، اینطور نیست که فقط چند کار مدیریتی شده‌باشد، بلكه یک مخزن قوی از محتوا شکل گرفته که مثل چشمه می‌جوشد و جریان پیدا کرده‌است. در ديدار دست اندرکاران طرح با مقام معظم رهبری ایشان هم تأکید کردند که این راه را با قوت بیشتری ادامه بدهید و اساساً اندیشه های شهید مطهری چارچوب فکری اندیشه های انقلاب اسلامی است و این را باید جا بیندازیم و این چارچوبی است که من در مقدمه عرض کردم.

الان هم آثار شهيد مطهري به عنوان درس اصلی، خیلی از دروس دیگر که ما در دروس معارف دانشگاهی داریم را تحت تأثیر قرار داده است و نکته جالب توجه این است که الان در دانشگاه امام صادق(ع) و در خیلی از دانشگاه های دیگر کشور ، دوستانی که هیأت علمی شدند، کسانی هستند که اندیشه های شهید مطهری را خواندند و در تدریس‌هایشان  ولو اشارتاً، و غیرمستقیمتأثیر دارد، ولی تأثیرش را خودشان در جلساتی که داریم، اذعان می کنند که من مثلاً فلان مطلب را که از استاد مطهری در کلاس حقوق و جزا به بچه ها گفتم يا مبنایی را که استاد مطرح کرده بود را گفتم، اثر ویژه‌ای داشت.

طرح مطالعاتی آثار استاد شهید و چالش های پیشرو

الان هم باز همان جریان تربیت مربی و ... ادامه دارد. تابستان‌ها بسیج دانشجویی میزبان است و کار انجام می‌شود. البته کارهای انسانی، تربیتی و آموزشی هم دیربازده است و هم اینکه نوسانات خودش را دارد، چون طرف مقابل ما آدم است. مثلاً ما می‌گوییم تربیت مربی، مربی دوره را می‌گذراند بعد حس و حال تداوم ندارد، يا فقط به همین مطالبی که در کلاس گفته می شود بسنده می کند و خودش آثار را پیگیری مجدانه نمی کند.

مطالعه آثار استاد شهید و تلاش برای دریافت ارتباط نظام مند با یک نظام فکری

یکی از دغدغه‌های جدی ما در دانشگاه که دائماً با آن درگیر هستیم، این است که حتماً کتب مطالعه شود، این خیلی مهم است، یعنی دانشجو باید مطالعه کرده به کلاس بیاید، دانشجويي كه مطالعه كرده خیلی چیزهای دیگری را می‌تواند دریافت کند تا اینکه مطالعه نکرده به کلاس بیاید. کلاس، جلسه سخنرانی نیست و تأکید جدی می‌شود كه در حقیقت کلاس یک ورزشی است برای اینکه ما ارتباط اندیشه شهید مطهری را با دیگر ابعاد زندگی خودمان فهم کنیم و ارتباط نظام مند این مبحث فکري را با نظام فکری استاد دریافت کنیم، که این هم باز نکته جدی است که هنوز متاسفانه محقق نشده است.

امیدواریم اتفاقات خوبی روی دهد و ما پیگیر هستیم که به یاری خداوند متعال، نظام فکری شهید مطهری استخراج شود تا دیگر آن نکاتی را که شما گفتید که مثلاً فلان محتواي گفته شده غلط است و ... پالایش شود. یعنی آنچه که به عنوان چارچوب ذهنی باید در ذهن و وجود همه انسان های ارزشی انقلاب اسلامی شکل بگیرد، خالص شده آن استخراج شود که در حال حاضر یکسری تلاش‌هایی در این حوزه انجام شده و ادامه دارد.

«خبرگزاری دانشجو»- یکی از مشکلاتی که در کنار طر ح های مطالعاتی وجود دارد، مشکلات مالی است که اجرای طرح را با نوسانات زیادی روبرو می کند. برای من این سوال پیش آمده بود که چرا اصلاً این طرح را طوری شکل دادند که بحث های مالی بتواند آن را با نوسان دچار کند ؟

در حال حاضر آیا این طرح به صورت غیر وابسته به مسائل مالی اداره می شود یعنی آيا قرار است شبیه یک NGO، یک حضور داوطلبانه، یک برنامه اندیشه ای بدون حمایت مالی اداره شود؟ در این صورت نکته ای وجود دارد، و آن اينكه کسانی که شما به عنوان مربی آنها را پرورش داده و وارد جامعه می کنید، دیگر پیگیری نمی شوند. کار تشکیلاتی قوی انجام نمی شود. یعنی در طرح های مطالعاتی شهید مطهری، رشد به نقطه ای می رسد دیگر بعد از آن ادامه پیدا نمی کند.

عرب اسدی: یک نکته خیلی مهم این است که آنچه را که ما متولی بودیم و الان هم ادعایش را می کنیم، محتواست نه برنامه ریزی اجرایی. یکی از آفاتی که متاسفانه این کار دارد، این است که به دلیل گستردگی اش هزینه دارد. ما که نمی توانیم هزینه اش را هم تأمین کنیم.

عرب اسدي: ما آمادگی ارائه طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری به زبان عربی و انگلیسی در خارج از کشور داريم

 

مثلاً ما الان برای خارج از کشور هم این آمادگی را اعلام کردیم که حتی به زبان های عربی – انگلیسی هم طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری را ارائه دهیم. ولی این هزینه دارد، ما که نمی توانیم هزینه را هم پرداخت کنیم .

ما می گوییم  محتوایش با ما، شما مقدمات را تمهید کنید. حالا تمهید کننده وقتی تمهید می کند، لزوماً همه ملاحظات ما و اهدافی را که ما داریم بر نمی تابد، او هم اهدافی دارد.

مثلاً وقتی از مربی صحبت می کنیم، مربی باید برود کاری بکند، باید جلسات کارآموزی داشته باشد و این ماهیانه تکرار می شود. اصلاً یک شبکه لازم دارد، ما پشتیبانی لازم داریم. وقتی می گوییم یک استاد 20 تا کلاس را رفته است، 20 كلاس 40 نفر یعنی 800 نفر آدم با او در ارتباط هستند. یعنی اگر بخواهد یک شبکه مجازی شکل بدهد که فقط پاسخ  سوالات اینها را بدهد یعنی روزی حداقل 4 یا 5 ساعت باید وقت بگذارد، پس بقیه کارهایش را چه کند؟

شما ببینید مربی جریان ساز را ما تامین می کنیم، اما یک اقتضائاتی داریم مثلاً نمی شود در یک دوره 10 روزه فردی را استاد شهید مطهری کرد، در این زمان فشرده، می توان فشرده ای از محتوا را ارائه كرده و فرد را درگیر کرد تا زمانی که یک بازآموزی 3 ماه دیگر داشته باشد.

همینطور این ارتباطات شبکه ای را داشته باشد، در یک شبکه مجازی با استاد مرتبط باشد و یک استاد راهنما داشته باشد که مسائل اندیشه شهید مطهری را حل کند. ولی بعد شما که راه افتادید، دیگر راه افتادید و به قول غربی ها می گویند، دانستن همراه با انجام دادن، یعنی همین.

مربی ما در دانشگاهش رفته و دوره را راه انداخته و خودش هم تدریس می کند، سرگروه شده است، مباحثات را پیش می برد، هر هفته با یکسری سوالات مواجه می شود، بعد به صورت مجازی دبیرخانه ای شکل می گیرد که از 100 يا 200 نقطه کشور سوال می آید و بانک سوالات شکل می گیرد.

دبیرخانه باید یک دور این سوالات را ویرایش کند، به حالت تیتر طراحی کند و پاسخ های تیتر را دربیاورد و در اختیار همه قرار بدهد. سایت مجزایی داشته باشد، این سایت حمایت علمی و محتوایی بشود یعنی  اقتضائاتی دارد.

اگر بخواهیم انتقاد کنیم، از این حیث در این جریان ما مورد انتقاد نیستیم؛ چون صرفا دغدغه محتوا را داریم.  تجربیات جلسه داری، تجربیات کلاس داری در تدریس باید منتقل بشود، اینها که منتقل نمی شود.  شما این دوره را رفته اید، چه چیزی منتقل شده است؟ تلاش شده است فقط محتوا، آن هم همان محتوایی که شما مطالعه کردید منتقل بشود ، نه اینکه فکر شهید مطهری چه بوده است، مباحث کلان تر چه بوده است. این نکته خیلی مهمی در آسیب شناسی جریان است یعنی صرفاً مسائل مالی اش نیست.

مباحث خودگردان کردن کار را بنده هم قبول دارم، مردم باید خودشان برای فرهنگشان، اعتقاداتشان هزینه کنند، این یک اصل است. ما نباید کاری کنیم که کتاب را مجانی در اختیار مردم قرار بدهیم تا کتابخوان بشوند، باید یاد بگیرند هزینه کنند.

این یک بحثی است اما مربی که اینطور نیست. اگر قرار شد جمعی جمع شوند و متفقه در دین شوند و برگردند، اینها حمایت لازم دارند.

ادامه دارد...