عرب‌اسدی: چگونه قانون جمهوری اسلامی را بر مبناي آثار شهید مطهری بنویسیم؟

به گزارش خبرنگار دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، حسین عرب اسدی، مسئول درس انديشه اسلامي در گروه معارف دانشگاه امام صادق(ع) و مدرس طرح مطالعاتي آثار شهید مطهری (ره) در گفت و گو با اين خبرگزاري به بررسي طرح مطالعاتي آثار شهيد مطهري و آسيب شناسي آن پرداخت.

«خبرگزاري دانشجو»- برداشت من از کلیت عملکرد شما در طرح مطالعاتي آثار شهيد مطهري این است که شما به تدريج در پي مردمی كردن كار هستيد؟

عرب‌اسدي: اصلاً ما این کار را نمی‌کنیم، ما تامين‌كننده محتوا هستیم، ما مخزن آب هستیم. البته ابتداي كار مدتي، مدیریت هم دست خود ما بود؛ یعنی یک سازمان فرهنگی مثل اوقاف و امور خیریه یا شهرداری حمایت مالي می‌کردند و ما مربی و مدرس داشتیم، کتاب را خودمان می آوردیم، مسیر معلوم بود، امتحانات معلوم بود. الان اینطور نیست، الان انديشه‌جو  با حمايت و برنامه‌ريزي سازمان بسيج دانشجويي فقط در آبعلی مستقر می‌شود و دوره را می‌بیند، و البته براي بسیج دانشجویی، دیگر حوزه ها هم با یک نوساني همینطور اجرا مي‌شود.

رسالت اصلی ما بحث محتوایی است؛ حوزه اجرا در کار ما تعریف نمی‌شود

 

امروزه برنامه‌ريزي ما به اينگونه است كه مربی پس از دريافت محتوا از ما جدا مي‌شود و بعد از آن چه اتفاقی می‌افتد، به ما ربطی ندارد. نه اینکه ما نمی‌خواهیم این ارتباط را داشته‌باشیم، ما می‌خواهیم، اما مقدماتی لازم دارد که آن مقدمات از عهده ما خارج است و اگر ما بخواهیم به آن حوزه بپردازیم، از حوزه محتوایی كه رسالت اصلي ماست باز‌می‌مانیم.

مثلاً ما یک هیئت علمی لازم داریم که این هیئت علمی ارتقاء اساتید طرح شهید مطهری را بررسی و سرگروه‌ها را در کل کشور رصد کند. الان وقت این کار است چون تعداد مخاطبين قابل توجه است تا اگر کسی از انديشه‌جويان ما اشتباه می‌گوید، ما بگوییم این را تأیید نمی‌کنیم. یعنی مجوز از ناحیه ما بگیرد، البته منظور مجوز غیر رسمی است. شايد لازم نیست برای آن سازمان ایجاد کنیم ولی جایی باشد که رصد داشته باشد. اگر سایتی باشد که انديشه‌جو دائماً بتواند با آن در ارتباط باشد و دائماً به روز بشود، طبعاً این خوب است.

برای اینها باید فکر کرد. این یک شبکه‌سازی و یک فرصت است. من برای دوستان که بعضاً با من صحبت کردند، اینها را گفتم كه اگر شما در یک فرصتی شبکه سازی کنید، آنجا هم دوباره غنی سازی محتوایی نیاز داشت، ما حاضریم.

«خبرگزاري دانشجو»- ما در كنار تلاشي كه براي راه‌اندازي طرح‌های مطالعاتی آثار شهید مطهری و ترويج محتوای آثار شهید مطهری در جامعه داشتيم، آيا به فکر نقد آثار شهید مطهری هم بودیم یا نه؟ مثلاً نمي‌توان از اين نكته درباره مرحوم شريعتي چشم‌پوشي كرد كه شریعتی از آن جهت تا الان مانده است و مطرح مانده است که دائم نقد شده است، نقد بعضی مواقع موجب پروراندن بيشتر مي‌شود.

عرب اسدي: مستحضر هستید ما اساساً نقد آثار دکتر شریعتی را نداریم. اصلاً به آثار شریعتی نقدی نمی‌شود، کجا نقد شده است؟ دلیل ماندن دکتر شریعتی، ادبیات است. اگر نقد می‌شد خیلی بهبود پیدا می‌کرد.

مسئله مهم اين است كه تعریف ما از نقد چیست؟ یک وقت نقد همان عنصر تفکر و اندیشه‌ای است که من خدمت شما عرض کردم، که این را بخوان اما ابعاد دیگرش را هم ببین که بفهمید که عمقش چقدر است. اما یک وقت ما می‌خواهیم انديشه‌اي را کنار بگذاریم، چند اشکال آن را طرح مي‌كنيم و بعد رد شویم. از بنیان‌های اندیشه‌ای که نمي‌توان گذشت.

قرار نیست آثار مطهری را بخوانیم و در ان بمانیم؛ باید بخوانیم تا فنداسیون ما شکل بگیرد

 

قرار نیست آثار شهید مطهری را مدتی بخوانیم و رد شویم، بعد بگوییم که به درد نمی‌خورد. قرار است ما فندانسیونی شکل بدهیم و بعد برویم هرچه دلمان خواست مطالعه کنیم. با این نگاه، نگاه انتقادی می شود. یعنی شما می‌گویید استاد فلان گزاره تاریخی را گفته است، این گزاره غلط است، اگر غلط باشد می پذیریم.

شما هم که آثار استاد شهيد را می خوانید، منتقدانه بخوانید. اصلاً شما هر محتوایی را که می‌خوانید، باید منتقدانه بخوانید تا دقیقاً در درون شما جایگزین شود، ولی زمانی است که مانند کلاس‌های دانشگاهی ممکن است نپذیریم، این می‌شود نفی مستقیم و البته زماني است که من منصف هستم.

استاد مطهري خودش می‌گوید نقد علمی کنید، یعنی چه؟ حرف را خوب گوش بدهید، ابعاد و زوایایش را بسنجید، سپس از کسی چیزی را بپذیرید و يا نپذيريد، اما گوش نکرده که نباید رد کرد. برخي از دوستان می‌گویند آثار شهید مطهری سطحی است، اینکه من عرض می‌کنم اينها آثار شهيد مطهري را نخوانده‌‌اند، برای همین است.

اين افراد اگر اين آثار را بخوانند نظام‌واره فکری که استاد در پی آن بوده است، برایشان ترسیم می‌شود، آن موقع تازه می‌فهمند این نظام واره هدف بوده، نه لزوماً گزاره‌هایی که در کتاب هست و ما اینجا احتیاج به نقد داریم نه در مباحث جزيي و گزاره‌ها. مثلاً استاد گفته است در جمهوری اسلامی روحانیون نباید در اجرا دخالت کنند و فقط باید در وزارتخانه امر به معروف و نهی از منکر حضور داشته باشند که این وزارتخانه امر به معروف را استاد مطرح کرده و ناتمام مانده است، آيا مي‌توان گفت استاد مطهری غلط و اشتباه گفته‌است؟ نه ایشان تا اینجا بحث را پيش برده است.

مباحث اندیشه‌ای تجمعی است و تجمعی به حساب می‌آيد. صفر و یک نیست که این را کنار بگذاریم و دوباره از اول شروع کنیم، یک اندیشه تا جایی آمده است و رسانده، از اینجا به بعد را باید ادامه بدهیم. مثل ساختمان، بنیان را کندیم و پی را ریختیم حالا روی آن بنا می‌کنیم. آيا بايد در همان بنیان بمانیم؟ بنیان که خانه نیست. آیا کسی را دیدید که اسکلت خانه خورده باشد فرش و اثاثیه ببرد و برود در آن زندگی کند؟ باید دیوار چیده شود و هزار کار دیگر دارد.

 
نقد به این معنا ورود دارد، مثلاً آهنگر چه کاری انجام می‌دهد؟ آهن استفاده‌شده خوب است یا بد، درست جوش خورده یا نه و... اینطور باید بحث کرد، منتهی به شرط اینکه من کتاب را خوانده‌باشم.

ما معتقدیم بايد دوره‌ای فراتر از دوره شهید مطهری اجرا شود، مثلاً 5000 – 10000 مربی که خودشان درگیر بوده‌اند بعد از اینکه آثار شهید مطهری را خواندند، از بینشان افرادي را جدا کنیم و برای آنها دوره‌ای خارج از اندیشه‌های شهید مطهری بگذاریم مثل درس خارج فقه و اصول، درس خارج اندیشه شهید مطهری هم داشته‌باشيم.

اول باید نظام فکری را بگوییم؛ یعنی تبیینی از نظام فکری داده‌شود که مخاطب این را کامل فهم کند و من معتقدم هنوز برای خیلی افراد این فهم حاصل‌نشده است كه نظام فکری یعنی چه، چطور بین كتاب «آزادی معنوی» و «علل گرایش به مادیگری» پیوند برقرار می‌شود؟ چطور بین این دو و «ولاها و ولایت‌ها» پیوند برقرار می‌شود؟ چطور «فلسفه تاریخ» را به اینها وصل کنیم، چطور «فطرت» را به اینها وصل کنیم؟ «نظام تعلیم و تربیت» چه ارتباطی با اینها دارد؟ به نوعی این نظام‌واره مهندسی شود و سپس خاکریزها شناسانده شود.

 
چه کسی می تواند اینجا به ما کمک بدهد؟ مثلاً آيت‌الله جوادی‌آملي در این حوزه کار ‌کرده است، مثلاً یکی از مباحث استاد که  کامل نیست، بحث عقل است. اصلاً جایگاه عقل در اندیشه دینی چیست؟ استاد بارها بحث را جسته‌و‌گریخته مطرح کرده است اما بحث را متمرکز نکرده و آيت‌الله جوادی در اين بحث ورود کرده، بحث عقل را از ايشان بگیریم، بن‌مایه‌ها را از شهید مطهری بگیریم، و از اين طريق پرداخته شود و یک گام به جلوتر برویم. اجراي اين طرح بيشتر براي نسل‌های آتی سودمند است.

اگر امام می‌خواست بگوید که اندیشه شهید مطهری خوب است، این را به نقد بگذارید. الان كه صرفا فرمود آن را بخوانید، باز هم 27 – 28 سال اختلاف با اجرای فرمان امام در اول انقلاب داریم، چه رسد به آن روزی گه می‌گفت آن را به نقد بگذارید.

تفکر و اندیشه در خودش عنصری دارد که خودش، خودش را نقد می‌کند. یعنی استاد خودش طوری بحث را مطرح می‌کند که شما بگویید راست می‌گوید و از او توقع دارید که جواب سوالاتی را که در ذهنتان ایجاد شده است را بدهد؛ این خیلی معقول است.

 
ما در جلسات مباحثه قبل از کلاس اساتيد در دانشگاه (اساتيد قبل از کلاس جلسه مباحثاتی دارند و در مورد این بحث‌ها، بحث می‌کنند. اشکالاتی را که وارد هست را مطرح می‌کنیم) بعضی مواقع اشکالاتي به ذهن‌مان رسیده است و کسی که اشراف روی آثار دارد می گوید نه، شهید مطهری جای دیگری این بحث را تکرار و تكميل کرده است. پس اشكال وارده لزوماً و واقعاً اشکال نیست.

 

به اين شكل دانش ما دانشي مشترک می‌شود و بین مجموعه اساتید به اشتراک گذاشته می‌شود. آن بخشی را که لازم است در کلاس به دانشجو منتقل شود، با همین دید باز منتقل می‌شود. طبعاً آنجا دانشجویانی که خواندند و خوب مباحثه کردند، بحث را می‌گیرند و آن‌هایی که نخواندند و مباحثه نکردند، نمی‌گیرند. این دیگر به اینکه عرض‌کردم ما با آدم سروکار داریم، برمی‌گردد.

پس ما نقد را می‌پذیریم، اصلاً نگاه نقادانه در آثار شهید مطهری هست و می‌توانیم بگوییم که یکی از متمایزات شهید مطهری همین است، ولی اینکه چطور عملیاتی بشود و ... باید به شکل نظام‌مند برنامه‌ریزی کرد که دوره خارج اندیشه شهید مطهری به ذهن ما رسیده است.

حالا ما از چارچوب ها به سراغ بنا بیاییم كه چطور ما قانون جمهوری اسلامی را الهام گرفته از آثار شهید مطهری و بر آن مبنا بنویسیم، در اين حوزه خیلی از اساتید حرف دارند که اصلاً چنین حرفی غلط است و اینجا باید بحث کرد و ...

«خبرگزاري دانشجو»- یک جمع بندی از صحبت های شما بکنيم. شما گفتيد دانشگاه امام صادق (ع) و دانشجویانی که طرح مطالعاتی شهید مطهری را گذراندند، در حوزه محتوایی تلاش‌کردند این آثار و افکار شهید مطهری را اشاعه بدهند یعنی یکسری اشکالات که در حوزه اجرایی وجود دارد، متوجه شما و دبيرخانه شما نیست؟

عرب‌اسدي: بله مشكلات اجرايي اصلاً متوجه ما نیست، یعنی دبیرخانه‌ای که دانشگاه امام صادق (ع) برای این کار برقرار كرده‌است، دبیرخانه ای است که سازماندهی اساتید را برعهده دارد.

 
«خبرگزاري دانشجو»- آيا شما به فکر این هستید که کار جامعی را در اين حوزه انجام دهید؟

عرب‌اسدي: قاعدتاً این کار وظیفه ما نبوده و کار بنیاد شهید مطهری است که به این جامعیت فکر کند، ما برایش طرح و ایده داریم اما پرداختن به طرح و ايده جامع و اجرايي‌كردن آن ما را از کار اصلی باز می‌دارد. ما هنوز کارهای عقب‌افتاده بسياري در محتوا داریم كه باید به آن بپردازیم.

ما باید همایش‌هاي علمی درباره تبیین دیدگاه‌های شهید مطهری و سرپل‌هایی که این دیدگاه در مباحث روز و جریان علمی دارد، يعني بحث نظریاتی مانند اينكه واقعاً نظریه اجتماعی اسلام چیست؟ نظر شهید مطهری در اين‌باره چيست؟ برگزار كنيم. در اين حوزه گنجایش‌هایی هست که باید بیشتر در آنجا کارکنیم تا به یک خروجی‌هایی برسیم. درگیر شدن همزمان ما در حوزه اجرا، ما را از آن بازمی دارد.

 
«خبرگزاري دانشجو»- آيا برنامه ای دارید که بحث نظریه کرسی های آزاد اندیشی را وارد طرح های مطالعاتی شهید مطهری کنید؟

عرب اسدي: بله، ما خودمان برای دانشگاه فعلاً برنامه ای را داریم که برای سرگروه های مباحثاتیمان کار می کنیم  که ان شاءا... از این ترم و ترم تحصیلی آتی این بحث آغاز مي‌شود که بخشی از آن بحث خارج اندیشه شهید مطهری را برای سرگروه‌ها گذاشتیم؛ چون سرگروه ها کسانی هستند که دوره را تمام کردند و حالا سرگروه مباحثات دانشجویانی هستند که ورودی جدید‌تر هستند.

البته جسته و گریخته اتفاقاتی افتاده است، مثلاً جلسات سخنرانی کسی که مخالف نظر شهید مطهری است، یعنی در این حوزه کارکرده و قبول ندارد. این بحث را داشتیم ولی می‌خواهیم منسجم‌تر در برنامه‌های آتی پیگیری کنیم که به‌تدريج زمینه‌های تمرکز پیدا کردن در حوزه‌های نظام فکری شهید مطهری ان شاءا... فراهم بشود.

 
«خبرگزاري دانشجو»- اگر براي صحبت پایانی، نکته خاصی مدنظرتان هست بفرمایید.

عرب‌اسدي: من فقط اینطور به ذهنم می رسد که ما وقتی می‌خواهیم جریانی را نقد کنیم باید متناسب با بایدی که اتفاق می‌افتاد، نقد کنیم. نقد همیشه اینطور است. من نمی‌گویم که تو چرا اینقدر راه رفتی؟ می‌گویم چرا اینقدر راه نرفتی؟ یعنی ما قرار بود قله‌هایی را فتح کنیم، به جای اینکه به آن قله‌ها بپردازیم، درگیر هستیم که چرا تا اینجا آمدی؟

اصلاً نقد ما متأسفانه در آسیب‌شناسی نقد به ویژه در بحث‌های اندیشه‌ای، باعث می‌شود جریانی که راه افتاده است بایستد. یعنی وقتی می خواهیم یک جریان فکری را نقد کنیم، زیرابش را می زنیم، در صورتی‌که ما باید بگوییم که خیلی راه مانده است چرا هنوز نرسیده ای؟ مشکلات را برطرف کن تا به آن قله برسی. من احساس می‌کنم این را نیاز داریم.

ما در حوزه شهید مطهری کم‌کاری و عقب‌افتادگی بسیار داریم. در بهترین شرایط که بگوییم از سال 80 مباحث ترویجی آثار شهید مطهری به این شکل راه افتاده باشد، باز هم حدود 20 سال اختلاف فاز با فرمایش حضرت امام داریم. این 20 سال را باید جبران کنیم.

در این 20 سال مثلاً دانشگاه‌های ما یک میلیون نفر، 500 هزار نفر فارغ التحصیل داشتند، اینها چه شدند؟ طلاب حوزه‌های علمیه همینطور. الان ما کاری را که شروع کردیم برای نسل 80-81 به این طرف شروع کردیم، برای نسل قبل آن چطور؟ برای خانم هایی که 20 سال پیش در دانشگاه درس خواندند و الان خانه دار هستند، یا سرکار هستند و 20 سال سابقه کار دارد، چه انگیزاننده‌هایی برای آنها داریم؟ به جای اینکه بیاییم از اینها صحبت کنیم، می‌گوییم چرا اینطور شد، چرا اصلاً شما به دانشجوها درس دادید؟ کارتان اشکال دارد، کارتان تعطیل و ...؛ در نقد باید این را درنظر بگیریم.

ضمن اینکه یکی از آفت‌های دیگری که ما در بحث‌های اندیشه‌ای داریم که حالا کار شما رسانه‌ای‌ها این آفت را برمی‌دارد، این است که مناسبت‌زده هستیم. همين‌كه ایام شهادت شهید مطهری، روزمعلم و ... می‌شود، شروع به پرداختن می‌کنیم. متناسب با رسانه‌تان باید یک صفحه يا یک ستون اختصاصي داشته باشید، که فقط به موضوع شهيد مطهري بپردازد. مثلاً هر هفته مصاحبه با مربیان که مثل خودتان بوده و دوره را گذرانیده یا اساتیدی که تدریس داشتند یا مدیران طرح که در جاهای مختلف کشور، طرح را ارئه می‌کنند.

بحث آثار و انديشه‌هاي استاد شهيد بايد یکی از بحث‌های زنده باشد. نشست هایی را بگذارید که بحث بشود و این تضارب آرا ایجاد شود. شما می‌توانید از دانشگاه‌هایی بخواهید که دانشگاه میزبان شود یعنی کرسی مثلاً آزاداندیشی و مباحثی از این دست. کارهایی که رسانه می تواند بکند، از این نوع کارهاست که می تواند پشتیبانی کند. این دو نکته تکمیلي بود كه به ذهن من رسید.

 

پایان