كليد عفاف از ديدگاه علي (ع) / دليل تفاوت پوشش زن و مرد چيست؟

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، زهرا سالاری طرزقی؛ عفت و پاکدامنی واژه‌ای که پیش از ورود تمدن غرب به سرزمینمان در تمام شئون زندگی اجتماعی ما خاصه در میان زنان جای داشت؛ به‌طوری‌که اگر در جایی حرکت زشت و زننده‌ای دیده می‌شد، نوع افراد اجتماع به عنوان اینکه این حرکت با عفت عمومی سازگاری ندارد، به مخالفت بر می‌خواستند.

اما از روزی که بی بند‌و‌باری غربی در اجتماع و شئون زندگی ما راه پیدا کرد، آغاز محدودیت این کلمه بود. متاسفانه معنایی که امروزه از کلمه نجابت و عفت به ذهن‌ها خطور می‌کند با آن مفهومی که دیروز از آن استنباط می‌شد، بسیار متفاوت است.

معناي خاص و معناي عام عفاف چيست؟

عفاف در معنای کلی آن است که انسان در دنیا به مقدار نیازش قانع باشد و زیاده‌طلبی را کنار بگذارد و از چیزهای حرام چشم بپوشد؛ چرا که بیشترین بدبختی انسان به خاطر حرص، ولع و افزون طلبی اوست، اما در معنای خاص آن رعایت حد وسط و اعتدال در برآوردن خواهش‌ها و امیال نفسانی است و حکما آن را حد وسط بین «خمودی» و «شره» ذکر کرده‌اند که هر دو اینها از رذایل اخلاقی است.

«شره» بها دادن بیش از حد به تمایلات نفسانی است و انسان را به تباهی می‌کشاند. به همین خاطر است که اسلام التذاذات جنسی در غیر محدوده ازدواج شرعي را به شدت منع فرموده است و «خمودی» همان بی‌توجهی به وجود و هدف از خلقت این غریزه فطری در نهاد انسان است که این خصلت از ویژگی‌های مکتب رهبانیت و ریاضت است که امروزه در برخی نقاط جهان از جمله هند یافت می‌شود.

واكنش پيامبر(ص) در مقابل كسي كه تارك دنيا شده بود

اسلام به شدت با هر دوی این گرایش‌ها مخالف است و افراط و تفریط را در این مورد جایز نمی‌داند. به طور مثال عثمان‌بن‌مظعون یکی از اکابر صحابه رسول مکرم اسلام (ص) خواست به تقلید از راهبان، به اصطلاح تارک دنیا شود، ترک زن و زندگی کرد. همسرش نزد رسول خدا (ص) آمده و گفت: «یا رسول الله عثمان روزها روزه می‌گیرد و شب‌ها به نماز برمی‌خیزد، دست از خانواده و زندگی شسته.»

پیامبر اکرم (ص)خشمگین شد، به نزد عثمان رفت و به او گفت:«خدا مرا به رهبانیت دستور نفرموده است. دین من روشی منطبق بر واقعیت و در عین حال ساده و آسان است. من نماز می‌خوانم، روزه می‌گیرم و با همسرانم نیز مباشرت دارم.»

ارضاي غريزه با رعايت عفاف منافاتي ندارد

بر این اساس نه تنها ارضاي غریزه با رعایت اصل عفت و تقوا منافاتی ندارد، بلکه تنها در سایه عفت و تقوا است که می‌توان این غریزه را به حد کافی اشباع کرد و جلو هیجان‌های بی‌جا و ناراحتی‌ها و احساس محرومیت‌ها را گرفت؛ چرا که پرورش دادن استعداد غیر از پرداختن به هوس‌ها و آرزوهای پایان ناپذیر است.

در راستای پاکدامنی، عفت و حفظ نفس از گناه علاوه بر اینکه انسان باید از برخی مناظر تحریک‌کننده دوری کند، بلكه باید اعضای بدن که برای دیگران تحریک‌کننده است را نیز بپوشاند، از این پوشش به «حجاب» تعبیر می‌شود، که برای مرد و زن لازم شمرده شده است.

دليل تفاوت بين پوشش زن و مرد چيست؟

اگر چه در مقدار پوشش، بین زن و مرد تفاوت‌هایی به چشم می‌خورد؛ چراکه تحریک کنندگی بدن مرد برای زن به اندازه محرک بودن بدن زن برای مرد نیست و نیز نوع وظیفه‌ای که مرد در جامعه دارد متفاوت است، پوشش تمام بدن از مرد خواسته نشده، در عین حال از زن خواسته شده که به بدن مردها نگاه نکند، به‌ویژه اگر به قصد لذت بردن باشد. در همين راستا حضرت علی(ع) می‌فرمایند:«مرد حق ندارد لباسش را از خود کنار بزند و در میان مردم بنشیند.»

با توجه به آنچه گفته شد لزوم ضرورت پوشش برای زنان نیز روشن می‌شود، تا با قرار گرفتن در حصار و قلعه حجاب و لباس از تیررس نگاه‌های آلوده صیادان هوسران در امان بمانند. حضرت علی (ع) در سفارش به فرزندش در مورد زن‌ها می‌فرماید: «آنها را در پرده حجاب قرار بده تا نامحرمان آنها را ننگرند؛ زیرا سخت‌گیری در پوشش عامل سلامت و استواری آنان است.»

حجاب تنها مختص به دين اسلام نيست

البته یادآوری این نکته مهم است که پوشش و حجاب مختص دین اسلام نیست و قبل از اسلام نیز در میان ادیان و مذاهب دیگر وجود داشته. هر چند امروزه با تحریف دستورات آسمانی در ادیان مختلف و غلبه تمدن غرب دیگر اثری از آن نیست.

ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن راجع به قوم یهود و قانون تلمود می‌نویسد: «اگر زنی به نقض قانون یهود می‌پرداخت، چنانکه بی‌آنکه چیزی بر سر داشت به میان مردم می‌رفت و یا در ملاء عام نخ می‌رشت یا با هر سخنی از مردان درد دل می‌کرد یا صدایش آنقدر بلند بود که چون در خانه تکلم می‌نمود همسایگانش می‌توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد». حجابی که هم اکنون در ایران وجود دارد نیز بیش از آنکه مستند به اسلام باشد مربوط به ایران قبل از اسلام است.

پوشش زن موقعيت او را نزد مردان بالا مي‌برد

در باب فلسفه  پوشش برای زنان، شهید مطهری(ره)می‌گويد: «حیا و ستر و پوشش تدبیری است که خود زن با یک نوع الهام برای گرانبها کردن خود و حفظ موقعیت خود در برابر مرد به کار برده است. زن با هوش فطری و با یک حس مخصوص به خود دریافته ‌است که از لحاظ جسمی نمی‌تواند با مرد برابری کند و از طرف دیگر نقطه ضعف مرد را در همان نیازی یافته ‌است که خلقت در وجود مرد نهاده است که او را مظهر عشق و طلب و زن را مظهر معشوقیت و مطلوبیت قرار داده است.

بنابراین زن با دور نگه داشتن خود از دسترس مرد بر این نکته واقف بود که نباید خود را رایگان در اختیار او قرار دهد، بلکه می‌باید آتش عشق و طلب او را تیزتر کند و در نتیجه مقام و موقعیت خود را بالا ببرد.»

ايراداتي كه سودجويان به حجاب مي‌گيرند

اما امروزه متاسفانه این واقعیت کتمان شده و زنان را با نام‌های فریبنده تساوی و آزادی به منظور استثمار به سراشیبی ابتذال و تباهی کشانده‌اند. سردمداران این تفکر، حجاب را موجب سلب حق آزادی از حقوق طبیعی بشر و نوعی توهین به حیثیت انسانی زن تلقی کرده‌اند. این در حالی است که هر چند در سخن دفاع زیادی از حقوق زنان می‌شود، ولی در عمل خبری نیست و زنان امروز گرفتار انواع محرومیت‌ها هستند.

حربه دیگری که این افراد برای استفاده بیشتر از زنان جهت مقاصد پلید خود به کار می‌برند، این است که حجاب سبب رکود فعالیت‌هایی است که خلقت در استعداد زن قرار داده است و حجاب را عاملی جهت فلج کردن نیروی نیمی از افراد اجتماع تلقی کرده‌اند. در جواب اين افراد باید گفت، آنچه موجب فلج شدن نیروی اجتماع است، آلوده کردن محیط کار به لذت‌جویی‌های شهوانی است. بنابراین اگر زن در روابط اجتماعی خود همواره حریم و خط قرمزهایی را رعایت کند، آسیب کمتری می‌بیند.

ایراد دیگری که این سودجویان بر حجاب گرفته‌اند، این است که ایجاد حریم میان زن و مرد بر اشتیاق آنها می‌افزاید. چنانکه براساس مکتب فروید تا جایی که ممکن است باید غریزه را آزاد گذاشت تا باعث ناکامی و در نتیجه اختلال‌های روانی نگردد. در پاسخ به این عده نیز باید خاطرنشان کرد که برخی از نیازهای انسان با اشباع مرتفع می‌گردد، مثل خوردن و خوابیدن اما برخی سیری‌ناپذیرند. پيامبر‌اكرم(ص) در حدیثی می‌فرمایند: «دو گرسنه هرگز سیر نمی‌شوند: جوینده علم و جوینده دنیا.» مواردی مثل جاه‌طلبی، شهوت‌پرستی و ثروت‌طلبی از مصادیق دنیا‌پرستی است.

عوامل موثر در ايجاد پاكدامني و عفت

اما چه عواملی می‌تواند در ایجاد عفت و پاکدامنی موثر باشد؟ با بهره‌گیری از کلام بزرگان به خصوص کلام گهربار مولای متقیان علی(ع) موارد زیر قابل استنباط است:

1- خانواده و لزوم تربیت از کودکی: توجه به لزوم رعایت مبادی عفت و حفظ حجاب باید از کودکی و در نهاد خانواده شکل بگیرد. امام علی (ع) در نامه خود به امام حسن مجتبی می‌فرمایند: «همانا قلب نوجوان مانند زمین خالی از کشت و زرع است که هر آنچه در آن بریزی قبول می‌کند». علاوه بر این همان طور که سلامت جسمی مهم است نباید از سلامت روانی آنها غافل بود و نسبت به مکان‌هایی که آمدورفت می‌کنند و دوستانی که با آنها معاشرت می‌کنند، باید آگاهی داشت.

2-ازدواج: از مهمترین راهکارهایی که در این باب مفید فایده است و در اسلام و سنت رسول گرامی اسلام (ص) نیز موکدا به آن توصیه فراوان شده، مسئله ازدواج است. چیزی ‌که در حال حاضر در جامعه ما با سهل انگاری روبرو شده و به خاطر همین بی‌توجهی‌ها به این امر مقدس است که عواقبی نظیر افزایش سن ازدواج، افزایش آمار طلاق و در نتیجه رواج فحشاء و فساد گریبان‌گیر جوانان شده است.

نقش صبر كردن در رعايت پاكدامني چگونه است؟

3- صبر: صبر و شکیبایی دو قسم است؛ یکی صبر بر آنچه مورد اکراه است (گرسنگی، تشنگی و مصائب) و دیگری صبر بر اجتناب از آنچه دوست داری (تمایلات نفسانی) به همین خاطر است که امیرالمومنین پارسایی را از ویژگی های عفاف و پاکدامنی برمی‌شمارند. با این وجود صبر و توکل بر خدا در مواردی که برآوردن تمایلات شهوانی براساس قوانین اسلام (ازدواج) وجود ندارد، می‌تواند راهگشا باشد.

4-قناعت: حضرت علی(ع) معتقدند خشنودی به کفاف زندگی، انسان را به عفاف و پاکدامنی می‌کشاند. همچنین در جایی دیگر می‌فرمایند: «هنگامی‌که خداوند برای بنده‌ای خیر بخواهد، قناعت را به دل او می‌اندازد تا به کفاف زندگی بسنده کند و جامه عفت به تن کند.»

5-عقل: مطمئنا انسان عاقل کاری که هم در دنیا و هم در آخرت برای او سودی جز پشیمانی و رسوایی نداشته باشد، انجام نمی‌دهد. حضرت علی(ع) در تاثیر عقل می‌فرمایند:«کسی که عاقل باشد،عفت می‌ورزد.»

غيرت پاسبان حجاب و عفاف است

6-غیرت: غیرت نوعی پاسبانی است که آفرینش برای مشخص بودن و مختلط نشدن نسل ها، در وجود بشر نهاده است. سرّ اینکه مرد حساسیت فوق العاده‌ای در جلوگیری از آمیزش همسرش با دیگران دارد این است که خلقت، ماموریتی به او داده است تا نسب را در نسل آینده حفظ کند. البته ناگفته نماند که غیرت‌ورزی نابجا نسبت به زنان نه تنها فایده‌ای ندارد، بلکه دربردارنده مفسده نیز هست.

حضرت علی(ع) در نامه‌ای به امام حسن مجتبی(ع) می‌فرمایند: «زنهار از رشک بردن و غیرت نمودن نابجا! زیرا سبب می‌شود که زن درستکار به نادرستی افتد و زنی را که به عفت آراسته است به تردید کشاند.» البته غیرتمندی در این مورد صرفا مختص مردان نیست.چه بسا امیر المومنین در این باره می‌فرمایند:« هرگز یک انسان شریف و غیور زنا نمی‌کند.»

يكي از ويژگي‌هايي كه براي زنان خوب است، ولي براي مردان بد است

7-تکبر در زنان: حضرت علی(ع) در نهج البلاغه سه ویژگی مفید در زنان ذکر می‌کند که بدترین صفت‌ها در مردان است. یکی از آنها تکبر و به خود نازیدن است که باعث می‌شود زنان در اجتماع برای خود حریم قائل شوند و نامحرمان نتوانند به آنها دست یازند.

8-حیا: ابن‌ابی‌الحدید (مفسرنهج البلاغه) معتقد است حیا عبارت است از گرفتگی نفس از زشتی‌ها و اولین چیزی است که از قوه فهم آنها آشکار می‌شود که خداوند آن را به انسان عطا نمود تا از زشتی‌هایی که نفس را بدان سو می‌کشاند،کناره‌گیری کند. حضرت علی (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «الحیا قرین العفاف».

فواید عفت و پاکدامنی:

1-مصونیت و امنیت: حریم نگه داشتن زن میان خود و مرد یکی از وسایلی مرموزی است که زن برای حفظ مقام و موقعیت خود در برابر مردان از آن استفاده می‌کند. سخن حضرت علی(ع)موکد سخن ماست: «ثمره العفه الصیانه».

2-حفظ نسبت ها و پاکی نسل‌ها: با عفت و برآوردن نیازها در چارچوب خانواده است که هویت افراد مشخص می‌شود. امیرالمومنین علی(ع) درنهج البلاغه سخن زیبایی دارند: «خداوند ترک زنا را واجب کرد تا نسبت‌های بین افراد حفظ شود».

از دیگر فواید و آثار عفاف می‌توان به آرامش روانی، پایداری خانواده و در نتیجه استواری اجتماع اشاره‌کرد.

آفات و موانع عفت ورزی:

1-هوای نفس: پاکدامنی ذاتا صفتی خواستنی است و آنچه مانع عفت است این است که نیروهای جسمانی بنابر مقتضای طبیعتشان بر انسان چیره شوند و نفس در فرمانبرداری آنها مغلوب گردد. حضرت علی (ع) در نهج البلاغه هوای نفس را آفت پاکدامنی ذکر می‌کند: «الهوی آفه العفاف».

2-نگاه به نامحرم: حواس به‌ویژه بینایی نقش زیادی در تحریک شهوات دارند و از سوی دیگر قوه بینایی راهی برای ارضای این میل نیز هست. بنابراین اگر انسان عفت چشم داشته باشد، بهتر می‌تواند، شهوت جنسی خود را کنترل نماید و از بسیاری از انحرافات مرتبط با آن جلوگیری کند. حضرت علی (ع) در تاثیر نگاه در تحریک قوای جنسی می‌فرمایند: «رب نظره شهوه»؛ چه بسا نگاهی که میلی را بوجود آورد.

علي(ع) آن را كليد عفاف دانسته‌اند

همچنین ایشان ضمن ملامت نگاه مرد به زن حتی به لباس او می‌فرماید: «به آنچه برای تو حلال نیست نگاه تندوتیز نداشته باش.» و در مورد نقش حس بینایی در قلب انسان می‌فرماید: «نگاه تخم شهوت را در دل می‌کارد و میلی را ایجاد می‌کند.» لذا به همین خاطر است که آن حضرت چشمان را کلید عفاف دانسته و معتقدند اگر این کلید را به دست نامحرم دهیم، گنج عصمت خویش را از دست داده‌ایم.

3-دنیا پرستی:حضرت علی(ع) دنیا و لذت‌های آن را در مقایسه با آخرت و لذت‌های آن ضعیف و ناپایدار معرفی کرده‌اند و علاوه بر آن، انسان را از توجه بیش ازحد به آن برحذر داشته‌اند و می‌فرمایند: «من دنیا را با صورت به زمین زدم.»

4-حرص و آزمندی: همانطور که قبلا هم ذکر شد، اگر بیش از اندازه به خواست‌های نفسانی افراد بها داده شود، شعله‌ورتر می‌شوند. حضرت علی (ع) در بیان تضاد حرص و عفت می‌فرمایند: «با وجود آزمندی بسیار، پاکدامنی نیست.»

مسئله‌اي كه زمينه انحرافات جنسي را فراهم مي‌كند

5- دوستی‌ها و معاشرت‌های مسموم: هم‌صحبتی مرد و زن نامحرم به مرور باعث کمرنگ شدن حیاء و شرم می‌شود و زمینه انحرافات جنسی را فراهم می‌کند. حضرت علی(ع) در پی دیدن اینطور معاشرت‌ها به نکوهش آن پرداخته و می‌فرمایند: «مردان را چه شده است که پیوسته یکی از آنها نزد زنی که شوهرش به جنگ رفته می‌نشیند و با او حرف می‌زند.»

در مورد عواقب رفت و آمد افراد نامحرم به خانه نیز شدیدا مسلمانان را از آن نهی کرده و می‌فرمایند: «خارج شدن زن‌ها از خانه سخت‌تر از آن نیست که تو کسی را به خانه ببری که در مورد زن‌ها به او اطمینان نداری.»

6- پوشش نامناسب: امروزه با تاثیر از فرهنگ غربی و با استمداد از نسخه‌ای که غربی‌ها برای نحوه پوشش افراد جامعه ما در قالب مدهای متفاوت پیچیده‌اند و همچنین آثار مخرب برخی شبکه های ماهواره‌ای، متاسفانه ما شاهد صحنه‌های زشت و زننده‌ای از پوشش برخی بانوان هستیم که هرگز زیبنده یک زن مسلمان نیست.

در اسلام از پوشیدن لباس‌هایی که بدن انسان را نمایان می‌سازد، به شدت نهی شده است. حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «بر شما باد که لباسهای کلفت و ریز بافت بپوشید، زیرا هرکس لباسش نازک و رقیق باشد، دینش هم رقیق و ضعیف خواهد بود.»

چرا زنان يهودي نا پاك شدند؟

7-آرایش و جلوه‌گری: اسلام آرایش و زینت زن و شوهر برای هم را مستحب می‌داند. چنانکه اگر زنی در آرایش برای شوهر خود کوتاهی نماید، نکوهش می‌کند، از طرفی نظافت و آرایش مرد را نیز موجب پاکدامنی زنان برمی شمارد. از حضرت محمد(ص) نقل شده که: «نظیف باشید و خودتان را شبیه به یهود نکنید؛ چراکه زنان یهودی بدان جهت زناکار شدند که شوهرانشان کثیف بودند و مورد رغبت واقع نمی شدند.»

 

با تمام این نصایح متاسفانه شاهد آن هستیم که برخی زنان جامعه ما، به‌جای به‌کاربستن این دستورات در جهت تحکیم بنیاد خانواده، بیش از آنکه به همسرشان و خواسته‌های او بپردازند، با تبرج و خودنمایی زمینه فساد جوانان، اشاعه فحشاء و بی بندوباری را در جامعه فراهم می‌سازند. 

امید است با رعایت هنجارهای الهی به منظور پاکسازی جان و روان انسان‌ها و تطهیر آنان از نابسامانی‌های اخلاقی، خانوادگی و اجتماعی جهت بالا بردن بهداشت روانی افراد جامعه بتوانیم با استمداد از کلام الهی، سخنان بزرگان دین و در راس آن کلام گهربار مولای متقیان حضرت علی(ع) در نهج البلاغه، در راه مبرا شدن جامعه از آلودگی‌ها قدم برداریم.

منابع:

1- قرآن مجید
2-  انصاری قمی، محمد علی.ترجمه غررالحکم و دررالکلم.بی تا.تهران:بی جا
3- خوانساری، جمال الدین محمد.شرح غرر الحکم و درر الکلم.1366.تهران:دانشگاه تهران
4- رسولی محلاتی،سید هاشم.ترجمه غررالحکم و دررالکلم.1378.تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی
5- شهیدی،سید جعفر.ترجمه نهج البلاغه.1379.تهران:علمی و فرهنگی
6- صاحبی،عبدالعلی.ترجمه شرح صد کلمه امیر المومنین(بحرانی)1375.مشهد:بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
7- فاضل،جواد.ترجمه سخنان علی(ع)از نهج البلاغه(سید رضی).1375.تهران:سازمان تبلیغات اسلامی
8- کمپانی،فضل الله.ترجمه سخنان علی(ع)از نهج البلاغه(سید رضی).1358.بی جا.:انتشارات فروغی
9- محمدی،قربانعلی.ترجمه شرح نهج البلاغه.1375.مشهد:بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
10- مطهری،مرتضی.مسئله حجاب.1365.تهران:صدرا
11- مکارم شیرازی،ناصر.پیام امام شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه.1375.تهران:دار الکتب الاسلامیه
12-  ثابت،حافظ.درآمدی بر تربیت جنسی در نهج البلاغه.نشریه تربیت اسلامی.زمستان 1379.شماره 4 -28 صفحه-ازص 593 تا 620
13- دوست محمدی،هادی.بزرگواری و کرامت نفس.نشریه درسهایی از مکتب اسلام .مهر 1368. شماره 6- 9صفحه-از ص48 تا 56
14- رشید پور،عبدالمجید.درسی از اخلاق،پاکدامنی و عفت.نشریه درس هایی از مکتب اسلام.آذر 1340-شماره 10-5صفحه از ص 11 تا 15
15- شاملی،علی عباس.منزلت زن در کلام امیر المومنین.نشریه مطالعات راهبردی زنان.بهار 1380.شماره11. 16صفحه.از ص 24 تا 36