چرا ظالمان، مومنان، انبياء و اولياء دچار بلا مي‌شوند؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»- فائزه بنایی؛ قرآن درياي عميق و گسترده‌ای است كه گنجينه‌هاي آن پاياني ندارد و در هر دوره و تاريخي مي‌توان مرواريدهايي از آن صيد كرد كه به كار آن روز تو بيايد، حتي اگر هزاران سال از نزول آن گذشته باشد.

برآنيم تا در هر شماره اين گنجينه‌هاي گرانقدر را به تماشا بنشينيم و مرواريدهايي صيد كنيم به اندازه وسع خود.

انسان موحد بعد از اینکه به قدر و منزلت خویش دست یافت و فهمید که تسخیر عالم به دست اوست، می‌یابد که در راه معشوقش باید تلاش کند و اینجاست که علی (ع) آن مرد راه، فریادش بلند می‌شود: «آه من قله الزاد و طول الطریق»(1) آه از توشه کم و راه دور، می‌یابیم هدف مولا بیش از این حرفاست که از توشه کم سخن می‌گوید و راه طولانی؛ پس راهی دارد تا بی‌نهایت، این است که هر چقدر توشه بردارد چیزی نیست. برای پیمودن این راه طولانی و رسیدن به هدف آفرینش بی‌تردید به همراهی حقیقی و توشه‌ای معنوی نیاز هست که یکی از آن‌ها صبر است؛ صبر بر معصیت، مصیبت و طاعت.

در شماره قبل از آیه‌هایی برای تمام فصول به عالي‌ترين نوع صبر، صبر بر معصيت و هوای نفس پرداختیم و اینکه به هنگام فراهم آمدن وسائل عصيان و گناه اگر انسان مقاومت كند و از لذت گناه چشم بپوشد به چیزی مفیدتر از آنچه از دست داده نائل می‌شود و آن توشه صبر است که «إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِساب».

مصیبت چیست و از کجا می‌آید؟ اختیاری است یا غیر اختیاری؟ یا راه مقابله با آن چیست؟ سوالاتی است که ذهن ما را مشغول کرده و جواب خود را از آیات قرآن کریم و روایات می‌یابیم.

كلمه مصيبت به معناى واقعه و حادثه‌اى است كه به انسان يا هر چيز اصابت كند که این رنج‌ها و مصیبت‌ها دو مدل‌اند، برخی اختیاری و برخي غير اختياري یعنی مشکلاتی که مولود اعمال انسان ها هستند و مشکلاتي که از اختيار بشر خارج است و حساب اين دوکاملا از هم جداست.

مصیبت های غیر اختیاری بازخواني و کش دادنشان در تاريخ با مصیبت هایی که در گذشته توسط فرد يا عده‌اي آگاهانه اختيار شده است فرق دارد. حال امروزه فهم کداميک مهم است؟ اصلاً چرا ما مي‌خواهيم براي امروزمان چنين توشه‌ای بياوريم؟ چون هميشه بين رنج و گنج ارتباطي بوده است و هيچ گنجي راحت به دست نيامده است و برای رسیدن به گنج صبر، رنج‌ها لازم است.

صبر بر مصیبت های مقدر شده
 

بخشى از مصائب است كه ما هيچ‌گونه نقشى در آنها نداريم و به صورت يـك امـر حتمى و اجتناب ناپذير دامان فرد يا جامعه اى را مى گيرد. منظور از مـصـيـبـتى که در زمين و از ناحيه آن به انسان ها مى رسد، قحطى و آفت ميوه‌ها و زلزله‌هاى ويـرانـگـر و امـثال آن است. «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ» و منظور از مصيبتى كه به جان آدمى رو مى‌آورد بيمارى و جراحت و شـكـسـتـن اسـتـخـوان و مـردن و كـشـتـه شـدن و امـثـال آن اسـت « وَ لا فِي أَنْفُسِكُم».

 

منظور از كـتـاب هم لوحـى اسـت كـه در آن هـمـه آنـچه بوده و هست و تا قيامت خواهد بود نوشته شده و هـمـه آن‌هـا از قبل مقدر شده است. «إِلاَّ فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها» و ثبت و حفظ اين همه حوادث در لوح محفوظ براى خداوند آسان است «ان ذلك على الله يسير». (2)

دنيا پيوسته فراز و نشيب دارد

 

صبر بر مصیبت‌ها اینجاست که در صحنه وارد می‌شود، مسلما ناكامي‌ها با زندگى انسان از آغاز عجين بوده و طـبـق سـنـت حـكـيـمانه اى مقدر شده است و دنيا پيوسته فراز و نشيب دارد، اینجاست که انسان باید براى تحمل شدائد شجاع و در برابر حوادث سخت، صبور و مقاوم باشد تا به آرامش برسد، و از بي تابي ها و جزع ها جلوگیری کند؛ چرا که انسان مملوك خداست و دوباره بازگشتش به سوى مالكش است «انا لله و انا الیه راجعون»(3)

پس بهترين صبر تحقق پيدا مى‌كند، آن صبرى كه ريشه و منشاء هر جزع و تأسفى را در دل مى‌سوزاند و قطع مى‌كند و چرك غفلت را از صفحه دل مي‌شويد و به گنجی مفیدتر از آنچه از دست داده‌ایم می‌رسیم.

مصائب، مولود اعمال انسان

 
و اما مدل اختیاری، یعنی آنچه از مصائب و ناملايمات که به ما می‌رسد به خاطر اعمالى است كه خود انجام داده‌ايم «و ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم»، تازه اين تمام مجازات اعمال نارواى ما نيست چون گناهان آثار سوئى هم در دنيا دارند و بـعـضى از این آثار به صاحبش اصابت مى‌كند و بعضى بخشوده مى‌شوند به خـاطـر عـوامـلى از قـبـيـل صـله رحـم، صـدقـه، دعـاى مـؤ مـنـيـن، تـوبـه و... «و يعفوا عن كثير» و شما هرگز نمى توانيد از چنگال قدرت خداوند در زمين فرار كنيد. در آسمانها نيز جائى براى شما نيست «و ما انتم بمعجزين فى الارض» و اگر تصور می‌كنيد كسى مى تواند به كمك شما بشتابد بدانيد غير از خداوند هيچ ولى و ياورى براى شما نيست «و ما لكم من دون الله من ولى و لا نصير» (4).

در قسمت صبر بر معصیت اشاره کردیم اگر به هنگام فراهم آمدن وسائل گناه، انسان مقاومت كند و از لذت گناه چشم بپوشد به عالی‌ترین وجه صبر می‌رسد وگرنه دچار مصائبى می‌شود كه نوعی مجازات الهى و هشدار است. گاه فردی(5) و گاه دسته جمعى(6)که محصول گناهان جمعى است، همان گونه كه در آيه 41 سوره روم مى‌خوانيم «ظهر الفساد فى البر و البحر بما كسبت ايدى الناس ليذيقهم بعض الذى عملوا لعلهم يرجعون» فساد در خشكى و دريا به خاطر اعمال مردم آشكار شد زمين و آسمان  تباه مى‌شود، و زندگيشان را تباه مى‌كند، تا نتيجه بعضى از اعمالى را كه انجام داده اند به آنها بچشاند شايد باز گردند در حالی که  اگر جوامع بـشـرى عـقـائد و اعمال خود را بر طبق آنچه كه فطرت اقتضاء دارد وفق دهند خيرات به سـويـشـان سرازير و درّه اى از بركات به رويشان باز مى شود(7)

جالب اينكه در حديثى از اميرمؤمنان على(ع) مى‌خوانيم: كه از پيامبر گرامى خدا(ص) نقل مى‌كند(8) كه فرمود: «اين آيه بهترين آيه در قرآن مجيد است، اى على! هر خراشى كه از چوبى بر تن انسان وارد مى شود و هر لغزش قدمی، بر اثر گناهى است كه از او سر زده و آنچه خداوند در دنيا عفو مى كند، گرامى‌تر از آن است كه (در قيامت ) در آن تجديد نظر فرمايد، و آنچه را كه در اين دنيا عقوبت فرموده عادل تر از آن است كه در آخرت بار ديگر كيفر دهد.»

 

بلاها براى ظالم تاديب است، براى مؤمنان امتحان، براى پيامبران درجه و براى اولياء كرامت و مقام(9) در حديثى خواندم: هنگامى كه امام سجاد (ع) بر يزيد وارد شد، يزيد نگاهى به او كرد و گفت : «يا على ! ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم!» اشاره به اينكه حوادث كربلا نتيجه اعمال خود شما بود.

ولى امام على بن الحسين (ع) فورا در پاسخ فرمود: «كلا! ما هذه فينا نزلت، انما نزل فينا ما اصاب من مصيبة فى الارض و لا فى انفسكم الا فى كتاب من قبل ان نبراءها ان ذلك على الله يسير لكيلا تأسوا على ما فاتكم و لا تفرحوا بما آتاكم  فنحن الذين لا ناسى على ما فاتنا من امر الدنيا، و لا نفرح بما اوتينا.»؛ چنين نيست، اين آيه در مورد ما نازل نشده، آنچه درباره ما نازل شده آيه ديگرى است كه مى‌گويد: «هر مصيبتى در زمين يا در جسم و جان شما روى دهد پيش از آفرينش شما در كتاب لوح محفوظ بوده و آگاهى بر اين امر بر خداوند آسان است»، اين براى آن است كه شما به خاطر آنچه از دست مى‌دهيد غمگين نشويد، و به خاطر آنچه در دست داريد زياد خوشحال نباشيد هدف از اين مصائب عدم دلبستگى شما به مواهب زودگذر دنيا است و يك نوع تربيت و آزمون براى شما است.

سپس امام افزود ما كسانى هستيم كه هرگز به خاطر آنچه از دست داده‌ايم غمگين نخواهيم شد و به خاطر آنچه در دست داريم خوشحال نيستيم همه را زودگذر مى‌دانيم و چشم به لطف و عنايت خدا بسته‌ايم.

رنج‌هایی که  ناله دارد، اما شيرين اند

به خاطر همین است که ما هر جنس مصيبتي را که در عالم مي‌بينیم در کربلا هست، نوع غليان يافته‌اش هم هست. اين اتفاق را در هيچ‌يک از جنگ‌هاي پيامبر هم نداريم. به همين علت کربلا قابل کش‌دادن هست، اما جنگ احد چنين قابليتي ندارد و ما هيچ‌گاه سالگرد احد را عزا نمي‌گيريم چون این مصیبت‌ها براي خود آن‌که رنج مي‌کشد شيرين است. شهيد آويني مي‌گويد: «والله تير سوز دارد و درد، لکن خون ريختن به پاي محبوب شيرين‌تر است.»

استغفرالله یا الحمدلله

هيچگاه قرآن نمى‌گويد در برابر مصائب تسليم باش و در رفع مشكلات تلاش نكن و تن به ظلم‌ها و ستم‌ها و بيماري‌ها بده، بلكه مى‌گويد: اگر با تمام تلاش و كوششى كه انجام دادى باز هم گرفتاري‌ها بر تو چيره شد، بدان گناهى كرده‌اى كه نتيجه و كفاره‌اش دامانت را گرفته، به اعمال گذشته ات بينديش و از گناهانت استغفار كن و خويشتن را بساز و ضعفها را اصلاح نما. یا در تقدیر و کتاب محفوظ تو نوشته شده و با صبر در مقابل آن توشه سفرت را فراهم کرده ای و الحمدلله که از دوستان خدایی.(10)

پی نوشت‌ها:

1. نهج البلاغه ،حکمت 77
2. سوره مبارکه حدید، آیه 22 مَا أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ. هـيـچ مـصـيـبـتـى در زمـيـن و نـه در وجـود شـمـا روى نـمـى دهـد مـگر اينكه همه آنها را قبل از آنكه زمين را بیافرينيم در لوح محفوظ ثبت است و اين امر براى خداوند آسان است .
3. سوره مبارکه بقره، آیه 155و 156 وَ بَشِرِ الصَابِرینَ. اَلذِینَ اذَا اَصَابَتهُم مُصِیبَه قَالوا انِا لله وَ اِنَا اِلَیهِ رَاجِعونَ. اُولئَكَ عَليهِم صَلوات مِن رَبِهِم وَ رَحمَة وَ اُولئكَ هُم المُهتَدون» .و تو اى پيامبر صابران را بشارت ده، يعنى آنهائى را كه وقتى مصيبتى بايشان مى‌رسد مي‌گويند: (انا لله و انا اليه راجعون) ما ملك خدائيم و بسوى او باز خواهيم گشت، اينان مشمول صلواتى از پروردگارشان هستند و ايشان، تنها ايشان راه يافته گانند.
4. سوره مبارکه شوری، آیه 30 و مَا اَصَابَكُم مِن مُصيبَه فَبِمَا كَسَبَت اَيدِيكُم وَ يَعفُوا عَن كَثِير. و آنچه مصيبت كه به شما مى رسد به خاطر اعمالى است كه به دست خود كرده ايد، و خدا از بسيارى ازگناهان درمى گذرد.
5. از امام صادق (ع) در کتاب کافی: ان العبد اذا كثرت ذنوبه ، و لم يكن عنده من العمل ما يكفرها، ابتلاه بالحزن ليكفره، هنگامى كه انسان گناهش افزون شود و اعمالى كه آنرا جبران كند نداشته باشد خداوند او را گرفتار اندوه مى كند تا گناهانش را تلافى كند
6. خطبه نهج البلاغه: ما كان قوم قط فى غض نعمة من عيش، فزال عنهم، الا بذنوب اجترحوها، لان الله ليس. بظلام للعبيد، و لو ان الناس حين تنزل بهم النقم، و تزول عنهم النعم، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم، و وله من قلوبهم، لرد عليهم كل شارد، و اصلح لهم كل فاسد: هيچ ملتى از آغوش ناز و نعمت زندگى گرفته نشد، مگر به‌واسطه گناهانى كه انجام دادند، زيرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمى دارد، هرگاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعمتها با صدق نيت به پيشگاه خدا تضرع كنند و با دلهاى پر اشتياق و آكنده از مهر خدا از او درخواست جبران نمايند، مسلما آنچه از دستشان رفته به آنها باز مى گرداند و هرگونه مفسده اى را براى آنها اصلاح مى كند.
7. سوره مبارکه اعراف،آیه 96 وَ لَو اَنَّ اَهـلَ القُـرَى امَنُوا وَ اتَّقُوا لَفَتَحنَا عَلَيهِم بَرَكات مِن السَّماءِ وَ اَلاَرضِ وَ لكِن كَذَّبُوا فَاخَذناهُم بِما کَانُوا یَکسِبُونَ. اگر مردم قريه‌ها ايمان آورده و پرهيزكارى كرده بودند بركت‌هايى از آسمان و زمين به روى ايشان مى‌گشوديم، ولى تكذيب كردند و ما نيز ايشان را به اعمالى كه مى‌كردند مؤ اخذه كرديم.
 8. خير آيه فى كتاب الله هذه الاية ! يا على ! ما من خدش عود، و لا نكبة قدم الا بذنب ، و ما عفى الله عنه فى الدنيا فهو اكرم من ان يعود فيه و ما عاقب عليه فى الدنيا فهو اعدل من ان يثنى على عبده.
 9. جامع الاخبار از امير مؤ منان (ع): ان البلاء للظالم ادب، و للمؤمن امتحان، و للانبياء درجة و للاولياء كرامة.
10. حديثی از امام صادق (ع) در تفسیر آیه 30 سوره مبارکه شوری: مى دانيد على (ع) و اهلبيتش بعد از او گرفتار مصائبى شدند، آيا به خاطر اعمالشان بود؟ در حالى كه آنها اهل بيت طهارتند، و معصوم از گناه ، سپس افزود: ان رسول الله كان يتوب الى الله و يستغفر فى كل يوم و ليلة مأه مره من غير ذنب ان الله يخص اوليائه بالمصائب لياجرهم عليها من غير ذنب. رسول خدا (ص) پيوسته توبه مى‌كرد و در هر شبانه روز صد بار استغفار مى‌نمود، بى آنكه گناهى مرتكب شده باشد، خداوند براى اولياء و دوستانش مصائبى قرار مى دهد تا به خاطر صبر در برابر آن از او پاداش گيرند بى آنكه گناهى مرتكب شده باشند.

منابع:
 
1.  تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، جلد1، جلد18 و جلد19
2. تفسیر نمونه، آیه‌الله مکارم شیرازی، جلد1، جلد20، جلد23
3. رشد، صفایی حائری، صفحه 30