افضل اعمال نزد خداوند متعال چيست؟/ عامل موثر در خلع سلاح شيطان

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو» - فائزه بنایی؛ قرآن درياي عميق و گسترده‌ای است كه گنجينه‌هاي آن پاياني ندارد، در هر دوره و تاريخي مي‌توان مرواريدهايي از آن صيد كرد كه به كار آن روز تو بيايد، حتي اگر هزاران سال از نزول آن گذشته باشد.

برآنيم تا در هر شماره، اين گنجينه‌هاي گرانقدر را به تماشا بنشينيم و مرواريدهايي صيد كنيم به اندازه وسع خود.

در شماره قبل گفتیم سعادت و صلاح جامعه وقتی محقق می‌شود که جامعه مسلمين با «تعاونوا علی البرّ و التقوی» يا به عبارتى با ايمان و عمل صالح ناشى از ترس خدا اجتماع كنند.

خوبي‌ها در اطاعت و بندگي خدا خلاصه مي‌شود

گفتيم كه خوبی‌ها، در اطاعت و بندگی خدا خلاصه می‌شود و در اين راه باید صبر کرد. تقوا نیز انجام واجبات و ترک محرمات و محاسبه این اعمال است و این چنین است که طبق فرمایش مولا علی (ع) مرکبی است که صاحبش را تا دل بهشت می‌برد، البته وقتی که طبق خواسته و رضای خدا رفتار شود.

سوال پيامبر (ص) از خداوند در شب معراج

در خلوت ناب پیامبر (ص) با خدا در شب معراج، به رازهایی میان آن دو برخورد می‌کنیم که همین رازها می‌تواند اساسی‌ترین مطالبی باشد که بايد در این دنیا به آن‌ها توجه کرد و بهترین استفاده‌ها را از آنها برد.

در خلوت‌ترین خلوت‌ها، خدا و پیامبر(ص) با يكدیگر سؤال و جواب‌هایی داشتند و راه‌هایی را برای همه انسان‌های معراجی گشودند.

افضل اعمال نزد خداوند متعال چيست؟

در شب معراج، وجود مقدس پیامبر(ص) از خدا سوال کرد: ای پروردگارم! بهترین و افضل اعمال کدام است؟ آدم زرنگ را ببینید، رفته است با خدا خلوت کند، حالا سؤال می‌کند كه بهترین و افضل اعمال چیست؟ حضرت حق فرمود: «لَيْسَ شَيْ‏ءٌ عِنْدِي أَفْضَلَ مِنَ التَّوَكُّلِ عَلَيَّ وَ الرِّضَا بِمَا قَسَمْتُ»؛ پیش من هیچ عملی بهتر از «توکل» و «رضا» به آنچه قسمت بنده‌ام کرده‌ام، نیست(3).

توكل به چه معناست؟

پس برای ورود به مسئله رضا و اینکه چگونه «راضیة مرضیه» اتفاق می‌افتد، به مروارید توکل رسیدیم. توکل یعنی آن‌چنان اطمینان به مدیریت و برنامه‌های خداوند نسبت به خودت و جامعه‌ات داشته باشی که تماماً او را در همه امور وکیل خود قرار دهی و مطمئن باشی او با تمام قدرت و در نهایت دقت و حکمت امور بند‌گانش را به عهده گرفته و بندگان باید با اطمینان به خدا از دستورات او پیروی کنند و هیچ دغدغه‌ای نداشته باشند.

یکی از وسوسه‌های شیطان این است که می‌آید و با وسوسه‌های خود سر به سر من و شما می‌گذارد و مي‌گويد که توكل هم شد کار؟ اما می‌بینیم که امام حسین (ع) متوجه بودند وقتي به خدا توکل مي‌كنند چه اندازه خداوند به جای ايشان در راستای هدف، نقش می‌آفریند.

نگران وسعت عمل نباشیم، نگران غفلت از نقش خدا باشیم

خداوند به پیامبر فرمود: «افضل اعمال، توکل است». بايد توجه داشت كه توکل یک فعالیت بدنی نیست، بلكه یک شعور قلبی است که باید ریشه و پایه همه اعمال ما باشد.

ممکن است در ابتدا سخت باشد به قلب بفهمانیم كه خدا او را از ياد نبرده‌ است، اما نبايد دست به کارهایی بزنیم که گویا آزاد و به خود واگذاشته شده‌ایم. اگر به ابزارها امید داشته باشيم، وقتی خداوند ما را از اين ابزارها محروم کند، پریشان می‌شویم و نمي‌دانيم چه بايد بكنيم.

همه این سرگردانی‌ها به اين جهت است که خواستیم بدون توکل به خدا زندگی کنیم، به همين دليل زندگی همراه با وفا و صفا به زندگی همراه با خشم و حرص و خوشحالی‌های غافلانه تبدیل شد. بايد توجه داشته باشيم غفلت از توکل و دست و پا زدن در اسباب‌ها موجب می‌شود خدا هم ما را به خودمان واگذارد.

ما باید خود را چون طفلی بدانیم که خداوند در آغوش رحمت خود قرار داده است و بدانیم اگر خود را مستقل پنداشتیم و دست و پای بيجا زدیم، خداوند ما را به خود وامی‌گذارد.

خداوند سبب سوز و سبب ساز است

یک وقت خداوند برای رفع حوائج ما سبب می‌سازد، ولی یک وقت کار بالاتری می‌کند و آن این‌که سبب‌ها را نیز می‌سوزاند تا ما را با تمام وجود متوجه خودش سازد. اهل توکل به جایی رسیدند که متوجه شدند این سبب‌ها در قبضه خداوند است.

حال خداوند یا بوسيله سبب‌ها و وسایل، حوائج بندگان را می‌دهد یا اولیاي خودش مثل ابراهیم (ع) و زکریا (ع) و مریم (س) و غیره را بی‌سبب به حوائج می‌رساند.

توکل یعنی انسان به درجه‌اي از شعور و بصیرت برسد که قلبش همواره متذکر باشد که خدا او را فراموش نکرده است و در توسل به اسباب‌ها و جنبه استقلالی برای آن‌ها قائل‌شدن، دست و پا نزند.

رهاورد توکل بر خداوند

تقوا کلید هر در بسته است، چون «من یتق الله یجعل له مخرجا»؛ خداوند برای انسان متقی از جايى كه احتمالش را هم نمی‌دهد رزق مـادى و مـعـنـوي را فـراهـم مى‌کند و اوست كـه ولى و عـهـده‌دار سـرپـرسـتـى بـنـده مـتـوكـل خـويـش اسـت. او بنده متوكل خود را از پـرتگاه هلاكت بيرون مى‌كشد و از طريقى كه خود او پيش‌بينى آن را نمى‌كند به او روزى می‌دهد.

چـنـيـن بـنـده‌اى بـه خـاطـر ايـنـكـه بـر خـداى تـعـالى تـوكـل كـرده و هـمـه امـور خـود را بـه او واگـذار نـمـوده، هـيـچ چـيـز از كـمـال و نـعـمت‌هايى را كه قدرت به دست آوردن آن را در خود مى‌بيند، از دست نمى‌دهد.

خلاصه آنچه را كه اميدوار بود به وسيله سعى و كوشش خود بدست آورد، همان را خداى تـعـالى بـرايـش فـراهـم مى‌كـنـد، بـراى ايـنـكـه او بـه خداوند تـوكـل كـرده و كـسى كه بر خدا توكل كند، خدا همه كاره او مى‌شود.

تفاوت سبب سازي خداوند با اسباب ظاهري

هيچ سبب از اسباب ظاهرى به اين صورت نيست؛ زيرا هر سببى را كه در نظر بگيرید يك‌بار به کار مى‌آید و بار ديگر نه، ولى خداى تعالى اين طور نيست: «ان اللّه بالغ امره»؛ چون تـمـامـى امـور در حـيـطـه قـدرت خـداى تـعـالى اسـت: «قـد جعل اللّه لكل شىء قدرا» و وقتى حدود و اندازه هر موجودى را خداى تعالى معين مى‌كند، بنده متوكل هم كه يكى از موجودات است از سيطره قدرت خدا خارج نيست، پس اندازه‌ها و حدود او نيز به دست خداست(2).

بهترين علم و بصيرت و عامل موثر در خلع سلاح شيطان

«الرِّضَا بِمَا قَسَمْتُ»؛ نکته دوم يعني «رضا» از نکاتی است که در خلع سلاح شیطان بسیار مؤثر است و بهترین علم و بصیرت محسوب می‌شود. رضا به این معناست که به آنچه خدا به تو داده راضی شوی.

اين كه انسان به اين باور برسد كه بهترین شرایط براي او همین است که خداوند شکل داده و راه ارتباط صحیح با خدا در همان شکلی است که خداوند برای او قرار داده، مي‌تواند باعث شود انسان به مقام رضا برسد.

خدا اگر بخواهد انسان نجات یابد به او چه می‌گوید؟ مسلّم می‌فرماید: راضی شو به آن چه به تو داده‌ام؛ چون می‌داند چه اندازه باید به هر کس روزي بدهد تا امور او را اصلاح کرده باشد.

چرا خداوند امكانات متفاوتي به بندگانش داده است؟

خداوند به جهت مهربانی با بندگان است که امکانات را به صورت متفاوت بین آن‌ها تقسیم می‌کند و او بهتر از هر كسي می‌داند كه ما با چه چیز و چه امکاناتی نجات پیدا می‌کنیم.

مگر می‌شود ما از یاد خدا برويم؟ خداوند تمام شرایط تعالی ما را فراهم کرده و هیچ‌کس - چه خوب، چه بد - از یاد او نرفته است. خداي تعالي پیغمبران را برای همه فرستاد و آن‌ها دائماً به همان انسان‌های منحرف تذکر ‌دادند که بیایید و دین خدا را بپذیرید تا از هلاکت نجات یابید.

خدا به فکر ماست و قرآن برای نجات ما

خداوند می‌فرماید: «لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ أَفَلا تَعْقِلُونَ»؛ در حقيقت ما كتابى به سوى شما نازل كرديم كه ياد شما در آن است، آيا نمى‏انديشيد (3).

در واقع می‌خواهد بفرماید اگر کمی فکر کنید می‌بینید در سراسر این قرآن ما به فکر شما بوده‌ایم و برای نجات شما اين كتاب را نازل کرده‌ایم.

ما باید این نکته را خیلی جدي بگیریم و بگوییم: خدایا! ما به آنچه برای ما مقدر فرموده‌ای راضی هستیم، «اللهم فاجعل نفسی مطمئنه بقدرک و راضیه بقضائک» (4).

خدا می‌داند همه بهشت‌ها در چنین حالتی ظاهر می‌شوند و حجاب‌های ظلمانی از جلوي قلب ما کنار می‌روند و زمینه ارتباط با خدا به نحو بسیار مطلوبی فراهم می‌گردد.

نتيجه راضي بودن به رضاي خدا

به عبارت دیگر، اگر راضي به رضاي خدا باشيم قلبمان باز خواهد شد و امکان ارتباط با حقایق برایمان فراهم می‌شود، چون اهل بهشت، اهل رضا به قسمتی بودند که خداوند برای آن‌ها مقدر کرده بود و فعالیت‌های اجتماعی آن‌ها در راستای انجام وظایف و جوابگویی به همان قسمتی بوده که خدا مقدر فرموده است.

پی‌نوشت‌ها:

1. أَنَّ النَّبِيَّ (ص) سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَيْلَةَ الْمِعْرَاجِ، فَقَالَ يَا رَبِّ أَيُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: لَيْسَ شَيْ‏ءٌ عِنْدِي أَفْضَلَ مِنَ التَّوَكُّلِ عَلَيَّ وَ الرِّضَا بِمَا قَسَمْتُ.

 

2. سوره مبارکه طلاق، آیه 2 و 3: و مـن يـتـق اللّه يـجـعـل له مـخـرجـا(2) و يـرزقـه مـن حـيـث لا يـحـتـسـب و مـن يـتـوكـل عـلى اللّه فـهـو حـسـبـه ان اللّه بـالغ امـره قـد جعل اللّه لكل شى ء قدرا(3)؛ كسى كه از خدا بترسد خدا برايش راه نجاتى از گرفتاري‌ها قرار مى‌دهد (2) و از مـسـيـرى كـه خـود او هـم احـتـمـالش را نـدهـد رزقـش مى‌دهـد و كـسـى كـه بـر خـدا توكل كند خدا همه كاره‌ او مى‌شود كه خدا دستور خود را به انجام مى‌رساند و خدا براى هر چيزى اندازه‌اى قرار داده (3).

3. سوره مبارکه انبیا، آیه 10: لقد انزلنا اليكم كتابا فيه ذكركم افلا تعقلون؛ به شما كتابى نازل كرده‌ايم كه يادبود شما در آن است چرا نمى‌فهميد؟

4. فرازی از زیارت امین الله

منابع:

1. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، جلد 14 و جلد 19.
2. کتاب لقاءالله از آیت‌الله ‌ملکی تبریزی بر مبنای حدیث معراج.
3. گزیده‌ای از مقالات آقای طاهرزاده.