ضرورت استفاده از کنفرانس‌های علمی برای گسترش روابط سیاسی

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛سوم و چهارم دی ماه سال جاری کنفرانس بین المللی فلسفه دین معاصر به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ساختمان آن پژوهشگاه برگزار شد. در این همایش که با حضور اساتید و محققان برجسته داخلی و خارجی این حوزه برگزار شد، مقالاتی علمی پیرامون موضوع فلسفه دین ارائه گردید.

در حاشیه این همایش فرصتی یافتیم تا با دکتر حمیدرضا آیت‌اللهی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفتگویی کوتاه پیرامون نحوه برگزاری همایش، موضوع آن و برخی موضوعات دیگر داشته باشیم.

«خبرگزاری دانشجو» - نکته اول این که به نظر می‌رسد هم موضوع همایش به دنبال دغدغه جامعه فلسفه ایران طراحی شده و هم این که سعی کردید در همایش از تمام پتانسیل‌های موجود در پژوهشگاه استفاده کنید و برخلاف رسم ما ایرانی‌ها گویا این همایش با هزینه کمی برگزار شده است.

کنفرانس ما نه افتتاحیه داشت، نه اختتامیه، نه تشریفات و نه هزینه

آیت اللهی: ما تقریباً همایش را نه تنها با هزینه کم، بلکه با هیچ هزینه‌ای برگزار کردیم، مهمانان خارجی که در همایش شرکت کردند پول بلیت و اقامت در هتل را خودشان پرداخت کردند و علاوه بر آن، 50 یورو بابت حضور در همایش از آنها دریافت شد؛ اگر چه تعداد مهمانان 25 نفر است، اما این حضور نشان می‌دهد که ما مهم هستیم؛ البته به تعدادی از مهمانان، مخصوصاً آمریکایی‌ها چون در اولویت نبودند، ویزا ندادند.

اغلب هزینه‌های همایش از همین حق ثبت نام تأمین شد که این مسئله سابقه ندارد. کنفرانس‌هایی که ما برگزار می‌کنیم به همین شیوه بوده؛ به همین دلیل علمی است؛ کنفرانس ما نه افتتاحیه داشت، نه اختتامیه، نه تشریفات و نه هزینه. اصلاً کنفرانس علمی کار تشریفاتی نیست. تقریباً به جرات می‌توانم بگویم افرادی که آمده بودند همه از برجسته‌ترین‌ها بودند، مخصوصاً این را می‌گویم که مطرح کنید تا در مملکت جا بیفتد که ما این قدر اعتبار داریم که با دریافت حق ثبت نام از مهمانان خارجی آنان را دعوت می کنیم.

ابتدا افراد زیادی ثبت نام کردند، اما گفتند چون ایام تعطیلات کریسمس است و بلیت گرفتن سخت، نمی‌توانیم شرکت کنیم، والا خیلی تمایلات بیشتر از این بود. این یکی از مهم ترین کارهایی است که در زمینه برگزاری همایش باید در کشور انجام دهیم و من چندین بار این کار را عملی کردم؛ یک بار همایشی داشتیم که 70 نفر مهمان خارجی داشت که به همین شیوه برگزار شد.

«خبرگزاری دانشجو»- یعنی رضایتمند بود؟

آیت اللهی: بیش از رضایت! از آنها می‌پرسیدیم همایش چگونه بود، می‌گفتند: خیلی به ما خوش گذشته. این موضوع را مطرح می‌کنم تا این فرهنگ در کشور ما جا بیفتد. اصلاً در بعضی از جاهای دنیا برگزاری کنفرانس محل کسب درآمد برای آن کشور شده است. چرا؟ چون رسم دنیا بر این نیست که دعوت کننده پول بدهد، بلکه آن دانشگاه اعزام کننده هزینه استاد یا دانشجویش را می‌دهد. همان طور که وقتی یک استاد یا محقق از کشور و دانشگاه ما به خارج کشور می‌رود ما هزینه‌هایش را می‌دهیم.

درباره موضوع همایش یعنی فلسفه دین باید بگویم، این موضوع در دنیا کاملاً علمی است، البته فلسفه دین در دنیا بیشتر در فضای غربی مطرح می شد؛ این در حالی است که اخیراً و مخصوصاً در 20 سال اخیر در کشور ما کارهای بسیار زیادی در این زمینه انجام شده، بنابراین ضرورت دارد که این مسئله به نحوی منعکس شود تا زمینه را برای گفت و گو بین سنت فلسفه غربی و سنت فلسفه اسلامی فراهم کنیم.

خارجی‌ها فکر می‌کنند ایران یک کشور جنگ‌زده و ویرانه است

کارهای بسیار عظیمی در این زمینه انجام شده و کارهای بسیار ارزشمندی است که غربی‌ها علاقه مند هستند درباره آن  اطلاع پیدا کنند؛البته با لحاظ این مسئله که ما تحریم هستیم، به موضوع نگاه کنید و این را هم در نظر بگیرید که از لحاظ خارجی‌ها ایران جنگ زده است.

یک مهمان از هلند در همایش فلسفه دین معاصر شرکت داشت، وقتی از او درباره وضعیت ایران پرسیدم، گفت: مبهوتم چون اصلاً فکر نمی‌کردم ایران این طوری باشد! افرادی که خارج از ایران زندگی می‌کنند، فکر می‌کنند کشور ایران یک کشور جنگ‌ زده، بسیار خرابه، نامنظم است.

بسیاری از کسانی که به ایران می‌آیند مبهوت می‌شوند؛ چون می‌بینند ایران چیزی که غربی‌ها می‌گویند، نیست. حضور این افراد در ایران و کنفرانس‌های علمی نشان دهنده این است که با وجود این فضاسازی‌ها علیه ایران، باز هم ما چنین قابلیت هایی را داریم.

استفاده از کنفرانس‌های علمی برای گسترش روابط سیاسی

از همه مهم‌تر این که دولت ما از لحاظ سیاست خارجی یک کار بسیار خوبی می‌تواند انجام دهد - اما متاسفانه نمی‌دهد - و آن استفاده از کنفرانس‌های علمی برای روابط سیاسی است؛ این کنفرانس را ما برای این روابط برگزار نکردیم، ولی دولت می‌تواند کمک کند تا این گونه رفت و آمدها بسیاری از یخ‌های بین راه را برطرف کند. معمولاً این نوع روابط فقط به نفع ماست نه خارجی‌ها؛ این در حالی است که این نوع نگاه، یعنی نگاه علمی متاسفانه در روابط خارجی ما وجود ندارد، بسیاری از این مسائل، مثلاً تحریم‌ها را با چهار کنفرانس علمی می‌توانیم از این رو به آن رو کنیم، اما این نوع نگاه متاسفانه در کشور ما وجود ندارد.

از طرف دیگر، ما می توانیم یک فرصتی ایجاد کنیم. بعضی از دوستان می‌گفتند من یک استاد در یک دانشگاه هستم و فلانی استادی دانشگاه در اصفهان، خیلی‌ها هم با هم رفیق هستیم، ولی هیچ وقت فرصت پیدا نکرده‌ایم کنار هم بنشینیم و با همدیگر در مورد مسائلی که فکر می‌کنیم حرف بزنیم، به هم ایراد بگیریم، از هم اشکال بگیریم و با هم صحبت کنیم.

این کنفرانس‌ها مزایایی دیگری هم دارد؛ از جمله اینکه در داخل کشور یک فضای گفت و گو و آشنایی ایجاد می‌کند که اصطلاحاً به این کار می‌گویند همسطح‌سازی اطلاعات بین استادان و کسانی که در زمینه علمی کار می‌کنند. این مسئله اهمیت دارد یعنی به خاطر همین است که ما چهار پنل همزمان گذاشتیم و در هر کدام یک پنل دانشجویی بود تا دانشجویان با هم در مورد مسائل مختلف حرف بزنند. یک پنل استادان بود، یک پنل انگلیسی، یک پنل دیگر دوباره اساتید دیگر بودند و همه با هم در این پنل‌ها می‌نشینند و گفت و گو می کردند.

نگرش‌های مختلف به فلسفه دین

«خبرگزاری دانشجو» - وضعیت رشته فلسفه دین در ایران را چطور برآورد می‌کنید؟

آیت اللهی: فلسفه دین رشته‌ای دو دم است. برخی افراد در فلسفه دین دنبال این هستند که ببینند در کجای دنیا به چه چیز دینی گیر داده شده یا چه اشکالی به وجود آمده است تا آن را در داخل مملکت به اسم یکسری مسائل علمی به خورد مردم ‌بدهند. این نوع نگاه، نگاهی تبلیغاتی است که در این روش فرد پروژه ضد دینی خود را به جامعه تحمیل می کند.

اما اگر فلسفه دین به این معنا باشد که باور‌های دینی را ارزیابی عقلانی کنیم، این مسئله به پالایش باورهای دینی و همچنین به باروری طرز تفکر در مسائل دینی کمک می‌کند. طرز تفکر عقلی وابستگی عقلی دارد؛ پس وابستگی از مراجع قدرت و سیاست و مراجع فکری برداشته می‌شود و فرد به کمک عقل خود می‌تواند به بسیاری از این مسائل فکری برسد. چنین کاری اگر انجام شود برکات بسیاری به همراه خواهد داشت؛ از جمله اینکه راه را بر هر گونه کج‌نگری بر مسائل دینی می‌بندد.

«خبرگزاری دانشجو» - این رشته با ترجمه آثار افرادی مانند پلنتینگا و سویین برم در دانشگاه‌های ما رشد می‌کند. آیا راهی برای ورود فلسفه اسلامی به عرصه فلسفه دین وجود دارد؟

آیت اللهی: من این را قبول ندارم. اولین کتاب‌هایی که در زمینه فلسفه دین تدوین شد، من تدوین کردم و بسیاری از اینها را برای اینکه بگوییم حرف‌های فلسفه دین چیست، نیاورده‌ایم. اصلاً فلسفه دین حرف کسی را قبول نمی‌کند، فلسفه دین یعنی حرف‌های دین را گوش کرده و بعد ارزیابی و تحلیل کند و از این تحلیل‌ها به معنای درست و عقلانی برسد.

اهمیت کتب تطبیقی در فلسفه دین

کتاب «جی. ال.مکی»، بزرگ‌ترین ملحد دنیا ترجمه می‌شود و چند رساله هم در مورد آن نوشته و نقد می‌گردد. آنچه در جامعه ما وجود دارد این است که در این زمینه آثار بسیار خوبی از منظر اسلامی منتشر شده است. می‌خواهم بگویم در فلان مسئله اسلامی با موضوع فلسفه دین این طور برخورد شده است. کارهای بسیار ارزشمندی انجام شده، مخصوصاً کتاب‌های تطبیقی.

خودم کتابی دارم با عنوان «دوستارهایی در فلسفه و دین پژوهی تطبیقی» که در آن تعداد بسیاری از مقاله‌ها آمده است. در بسیاری از مجلات، کارهای تطبیقی، نقد برخی تفکرات یا استفاده از برخی تفکرات غربی، تجزیه و تحلیل و رسیدن به یک طرز تفکر عقلانی برتر آمده است.

«خبرگزاری دانشجو» - به نظر شما فلسفه دین در ایران روند رو به رشدی دارد؟

آیت اللهی: بله، مخصوصاً با نگرشی که با توجه به ذخیره میراثی فلسفه اسلامی و اندیشه اسلامی کار می‌کنند، تعداد آنها زیاد است.

اسلامی شدن دانشگاه‌ها اگر در سطح شعار بماند باعث دلزدگی می‌شود

«خبرگزاری دانشجو» - درباره اسلامی شدن علوم انسانی و دانشگاه‌ها یا چنین فضاهایی اگر صحبت خاصی دارید بفرمایید.

آیت اللهی: این بحث خیلی مفصل است. اگر نکته‌ای کوتاه بخواهید این است که اگر این موضوع فقط شعارزدگی باشد نه تنها به جایی نمی‌رسد، بلکه مرتب این ماجرا را بدتر می‌کند؛ یعنی نوعی دلزدگی از این طرز تفکر ایجاد می‌نماید. کار عده‌ای فقط فحش دادن به غرب و به استاد‌های ماست که هم سکولار است، هم اینکه ما هر چه در ایران درس می‌دهیم، غربی است.

«خبرگزاری دانشجو»- یعنی جلوی رشد علم را در ایران می‌گیرند؟

آیت اللهی: نه اینکه جلوی رشد علم را در ایران می‌گیرند. درصد بالایی از استادان در سال 60 در جبهه بودند، اما همه را به یک چشم نمی‌توان دید. در دانشگاه‌ها افراد متدین و دلسوز این گونه مسائل یعنی دلسوز علم بسیار وجود دارد؛ ما باید بتوانیم از ذخیره خود برای پیشرفت یک علم استفاده کنیم.

از این مسئله بسیار دل نگرانم. برخی گمان می‌کنند اگر تند حرف بزنیم و فحش بدهیم موفق‌تریم! نه، باید واقعیت‌ها گفته شود. به علاوه بسیاری از این افراد مرتباً در حال ایراد گرفتن هستند و راه حل آنها فقط مشتی شعار و راه حلی کلی است، در حالی که یک صدم اینها عرضه بازنویسی کتاب جامعه‌شناسی یا روان شناسی با راهکار‌های خود را ندارند.

برای اسلامی شدن دانشگاه‌ها باید تفکر غربی و اسلام را به خوبی شناخت

کسی باید در این باره حرف بزند که علم، علوم انسانی، تفکر غربی، اسلام و مسائل اسلامی و رویکرد آن را بخوبی بشناسد و در نهایت، به خوبی راه حل اجرایی بدهد. البته بالا و پایین دارد، اما اشکالی در آن نیست؛ چون در تقابل‌هاست که مسائل درست می‌شود. خارج از این حیطه، عده‌ای خود را به عنوان شخصیت برتر می‌بینند و می‌خواهند خودشان کاری انجام دهند، اما نه تنها خودشان کاری انجام نمی‌دهند، بلکه هر کس بخواهدکاری کند جلوی او را می‌گیرند که در نهایت نه چیزی از علوم انسانی باقی می‌ماند و نه از علوم اسلامی.

زیر سوال بردن تحریم‌ها با ادعاهای اخلاقی غربی‌ها

«خبرگزاری دانشجو» - اگر همایشی که شما برگزار کردید برگزار نمی‌شد چه اتفاقی می‌افتاد؟

آیت اللهی: علم همواره در حال برقراری ارتباط و جامعه علمی به دنبال ایده‌های جدید است. بارها و بارها گفته‌ام که برای تحریم‌ها راه‌حل دارم. به معاون وزیر امور خارجه گفتم تنها خواهشم این است که اگر خواستم چنین همایشی بگذارم برای برداشت‌های سیاسی به اینجا بیایید که متاسفانه نتوانستم و حریف نشدم و در نهایت رها کردم. می‌خواستم تحریم‌ها را با مسائل اخلاقی زیر سوال ببرم؛ مسائل اخلاقی که خود آنها از آن بسیار دم می‌زنند، اما نشد، بنابراین اگر فضای علمی نباشد این مسائل به وجود می‌آید.