اختلال رشد از مشکلات شایع در طب کودکان است

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو» - دکتر علی اکبر سیاری؛ اختلال رشد و سوء تغذیه از مشکلات شایع در طب کودکان است. به دلیل آن که وقوع آن تدریجی و به ­صورت سانحه­ای خاموش بروز می­کند دیر تشخیص داده می­شود و  والدین نیز با تاخیر متوجه این مشکل شده و آثار سوء آن به­ویژه در سال­های اول، رشد کودک را تحت تاثیر قرار داده و این مشکل ماندگار می­شود. لذا هرچه زودتر باید تشخیص داده شده و مداخله لازم انجام گیرد.  

 

در این نوع اختلال ابتدا کودک دچار کمبود وزن شده که سوء­ تغذیه حاد(Undernutrition) یا کم وزنی نام دارد. این کمبود وزن کودک با نسبت سن سنجیده می­شود اما با گذشت زمان قد نیز تحت تاثیر قرار گرفته و منجر به کوتاهی قد (Stunting) می­شود که به آن سوء تغذیه مزمن می گویند که با نسبت قد به سن سنجیده می­شود و چنانچه هم وزن و هم قد کم شود سوءتغذیه حاد که لاغری ( Wasting ) گفته می­شود با نسبت وزن به قد سنجیده می­شود.  

 

170 میلیون کودک زیر 5 سال در دنیا دچار کمبود وزن و 226 میلیون کودک دچار کوتاهی قد و 67 میلیون لاغر هستند. در مطالعاتی که در ایران انجام شده در سال 74 حدود 20 درصد کودکان زیر 5 سال دچار کوتاهی قد 16.6 درصد با کمبود وزن و7.1 درصد دچار لاغری بوده­اند. این اعداد در سال 77 به ترتیب 13.9 ، 9.5 و 5.3 درصد کاهش یافته است. کمبود ریز مغذی­ها در کودکان زیر 5 سال در ایران شامل کمبود روی، آهن، کلسیم و ویتامین­های A ،D و ریبوفلاوین است.  

 

Malnutrition،FTT وShort stature (S.S)  اصطلاحاتی هستند که در مورد تاخیر رشد هم­پوشانی با همدیگر دارند. قبلا به Malnutrition سوء تغذیه انرژی پروتئین می­گفتند ولی چون کمبود ریز مغذی­ها را شامل نمی­شود تعریف کاملی نیست.

 

 FTT بیشتر در سنین زیر 3 سال به علت کمبود وزن یا تاخیر در وزن گیری و S.S در سنین بالاتر برای کودکانی که مشکل قدی دارند به کار می­رود.

 

 Malnutrition شایع­ترین علت FTT به ویژه در کشورهای جهان سوم است. سوءتغذیه مستقیم و غیر مستقیم عامل 60 درصد مرگ و میر کودکان بوده و خطر مرگ در کودکان مبتلا به سوء تغذیه 8 برابر کودکان سالم است.

 

تشخیص سوء تغذیه و FTT برمبنای گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی و استفاده از معیارهای آنتروتریک و منحنی­های استاندارد رشد و بررسی وضعیت دریافت غذا و ارزیابی عوامل اجتماعی و اقتصادی موثر بر سلامت کودک و بررسی میزان فعالیت فیزیکی و نهایتاً در موارد اندکی انجام تست­های آزمایشگاهی و تصویر برداری و آندوسکوپی و پاتولوژی است. 

 

علت FTT و سوء تغذیه را قبلا به 3 گروه غیر اورگانیک که 48 درصد موارد و اورگانیک 28 درصد موارد و 26 درصد موارد مشترک این دو را شامل می­شود تقسیم بندی می­کردند ولی تقسیم بندی جدید برمبنای مکانیسم ایجاد FTT و سوء تغذیه است که شامل:

1- عللی که باعث کمبود دریافت مواد غذایی می­شود.

2- عللی که باعث اختلال در روند هضم و جذب مواد غذایی دریافتی شده و منجر به اتلاف آن می­شود.

3- عللی که باعث افزایش نیاز بدن به کالری در اثر تغییر متابولیسم بدن می­شود.

حساسیت غذایی با مکانیسم 1 و 2 منجر به سوء تغذیه و FTT می­شود.

 

آلرژی غذایی به­ عنوان عوارض سوء ناشی از واکنش ایمنی اختصاصی که در اثر مواجهه بدن با یک یا چند ماده غذایی خاص ایجاد می­شود بیش از 170 نوع غذا موجب واکنش­های ایمنی می­شوند ولی رایج­ترین آن­ها شامل شیرگاو و فراورده­های لبنی، تخم مرغ، سویا، بادام زمینی، گندم و ماهی است. اکثر کودکان به یک ماده غذایی حساسیت دارند ولی گاهی ممکن است به چندین ماده غذایی حساسیت داشته باشند. نوع حساسیت ممکن است وابسته به Ige و یا غیر وابسته و یا هر دو باشد. 

 

با توجه به اینکه تظاهرات ناشی از حساسیت غذایی ممکن است از نوع ایمونولوژیک یا غیرایمونولوژیک باشد و نوع واکنش­هایی که نشان می­دهد از نظر تظاهرات بالینی بستگی به دستگاهی دارد که واکنش نشان می­دهد. در پوست به­صورت اگزما، کهیر، آنژیوادم، در دستگاه تنفسی باعث سرفه مزمن، رینیت آلرژیک، آسم و تظاهرات عمومی به­صورت آنافیلاکسی که حیات کودک را به مخاطره می­اندازد و از فوریت­های پزشکی محسوب می­شود، در دستگاه گوارش به­صورت رگورژیتاسیون مکرر، استفراغ، کولیت و دل درد، بی اشتهایی، اجتناب از خوردن شیر و غذا و سیری زودرس، اختلال در خواب، دیسفاژی، یبوست، دفع خون در مدفوع و اسهال خونی، کم خونی فقر آهن در زمینه GERD، پروکتیک و پروکتوکولیت و آنتروکولیت و آنتروپاتی با تابلوی بالینی که قبلا در بالا ذکر شد و همچنین اسهال مزمن، بی اشتهایی، اتساع شکم و از دست دادن وزن و FTT تظاهر می­کند.

 

 علایم ممکن است از بدو تولد با شروع شیر مادر به علت حساسیت به پروتئین شیر گاو که توسط مادر مصرف می­شود بروز کند تا سنین بالاتر که علایم و شدت آن بستگی به نوع واکنش آلرژیک بدن و انواع مواد آلرژی زا و نوع واکنش بدن فرد به مواد مصرفی نشان می­دهد دارد. 

 

علایم و نشانه­ها و بیماری­های فوق بیشتر در دو زمینه کاهش دریافت و اختلال در روند هضم و جذب مواد غذایی دریافتی از نظر فیزیوپاتولوژی باعث FTT و سوء تغذیه کودکان می­شود.

 

از نظر تشخیصی: گرفتن شرح حال، معاینه فیزیکی، سابقه فامیلی از نظر وجود ریسک: فاکتورهای حساسیت فامیلی، تست­های تشخیصی Prick و RAST در مواردی که نوع آلرژی وابسته به Ige باشد کمک کننده است و در مواردی نیاز به آندوسکوپی و بیوپسی از نظر بررسی مخاط دارد ولی تشخیص قطعی با challenge test است. 

 

درمان با حذف ماده آلرژی زا امکان پذیر است. طول مدت پاسخ به درمان قبلی به نوع واکنش ایمنی، تعداد موادی که کودک به آن حساسیت دارد. در مواردی با مصرف استیروئید بهبود می­یابد.