ICT؛ راه حل فرار از چالش‌های عرصه ارتباطات بین‌­المللی/ پروژه «آینده نگاری» مهم‌ترین برنامه اصناف مختلف ICT

 

 

بعد سوم در بحث ICT خدمات است، چیزی که در کشور ما به شدت درآمد زا است و ما اصلا از این فرصت استفاده نکردیم درحالی‌که حلال بسیاری از مشکلات است. همه ی بحث تکنولوژی تولید سخت افزار و نرم­افزار نیست، شاید شما سخت­افزار را به‌طورکلی وارد کنید، اما اینجا باید سیاست­ها مشخص شودکه هنوز در حوزه ی ICT کشور ما به این جمع­بندی مشخص نرسیدیم.

 

البته سند داریم اما باید روی سند اجماع وجود داشته باشد تا اجرا شود و اگر اجماع نباشد اجرا نمی­شود و فقط در حد یک سند باقی می­ماند. ما در حوزه ی خدمات مانند خدمات دولت الکترونیک به شدت فرصت بهره­برداری داریم.

 

در حوزه ی ICT بازار ما در منطقه بعد از ترکیه بزرگترین بازار است، با وجود یک چنین بازاری ما هنوز در حوزه ی خدمات ICT اصلا ارشد نکرده ایم که بخشی از آن به مالکیت فکری برمی­گردد و بخش دیگر به تعریف نشدن خوب فضای کاری در جامعه ارتباط دارد، به این معنی که سیاست­ها برای فعالان اقتصادی جهت ورود به عرصه شفاف نیست.

 

حوزه ی مهم دیگر telecommunication است که شما شرکت­های بزرگ کشور را در این حوزه می­بینید؛ یکی از آنها مخابرات ایران است، دیگری ایرانسل، و بعد هم رایتل که این سه شرکت بزرگترین­ها هستند و بعد از آن شاید حوزه­های کوچکتری هم باشد.

 

در حوزه ی مخابرات و خطوط ثابت وضع ما خوب است و از متوسط جهانی پایین‌تر نیستیم، ولی طبق آمار بازار خطوط ثابت در کشورهای در حال توسعه روبه کاهش است و بیشتر به سمت دیتا (data) حرکت می­کند، یعنی بیشتر خطوط ثابت به سمت دیتا و انتقال­های دیتا و دیتاهای حجیم می­رود.

 

در زمینه ی موبایل هم پایین‌تر از متوسط جهانی نیستیم و رشدمان هم بد نبوده است اما در نسل­های تکنولوژی پایین هستیم. ما تازه می­خواهیم وارد نسل 3 شویم و جزء کشورهای آخر خطی هستیم و حتی هنوز با مسئله، چالش­های اجتماعی داریم.

 

 

 

«خبرگزاری دانشجو»-  آیا این مسئله به این علت نیست که ما اول تکنولوژی را وارد می­کنیم و بعد به دنبال آماده کردن جامعه می­رویم.

 

نقی­زاده: بله، من هم می­خواهم همین را بگویم، بحث به همان مسئله ی اجتماعی برمی­گردد، اما چون ما تمام ابعاد کار را ندیدیم هم از تکنولوژی عقب هستیم و هم از مسائل اجتماعی آن. حالا اگر تکنولوژی را هم داشته باشیم دچار مسئله هستیم و اگر آن را نداشته باشیم باز هم مسئله داریم.

 

می­خواهم به یک مسئله ی جدی­تر تحت عنوان محتوا وارد شوم؛ بحث کلیدی حوزه ی ICT کشورمان محتواست، ما در تولید محتوا ضعیف هستیم. هر تکنولوژی که بیاوریم ما مجبور به تقلید از آن هستیم.

 

چرا؟ چون ما نمی­توانیم محتوا تولید کنیم. فرقی نمی­کند که در نسل 2 یا 3 باشیم اما وقتی به دیتا وارد می­شویم چون محتوا نداریم دچار مشکل هستیم. مانند یک چاله است که اگر شما آن را با آب تمیز پر کردید خوب است و اگر این کار را انجام ندادید آب گل­آلود آن را پر می­کند. چون ما همه چیز را با هم نمی­بینیم و اتفاقی که می­افتد این است که هم از تکنولوژی عقب هستیم و هم با ورود تکنولوژی از لحاظ مسائل اجتماعی عقب می مانیم.

 

مثلا ما اول بلوتوث را می­آوریم و بعد به این فکر می­افتیم که مثلاا چگونه باید آن را در مترو کنترل کرد، سپس تبدیل به یک معضل می­شود!!

 

گاهی اوقات برخی کشورها ورود تکنولوژی را به تأخیر می­اندازند تا فضای فرهنگی را آماده کنند و این کار منطقی است. در حوزه ی ICT محتوا، مسئله ی جدی ماست. به عنوان مثال می­گوییم محتوایی که سایت­های اصلی خارجی مثل Yahoo و  Google  تولید می­کنند خوب نیست، بعد می­گوییم چه چیزی جایگزین آن نماییم؟ چیزی نداریم و می­بینیم که جایگزین‌ها، کپی­ها یا ترجمه شدهی همان­هاست و نمی توانیم جایگزین جذاب تولید کنیم.

 

به دلیل نداشتن محتوای مناسب شبکه اجتماعی Facebook را فیلتر می­کنیم و بعد جالب این است که می بینیم آمار ایرانی‌هایی که در Facebook هستند بسیار بالاست.

 

در سیاست‌گذاری علم و تکنولوژی بحثی داریم تحت این عنوان که شما باید قانون و سیاست را به گونه­ای تعیین کنید که موجب قانون­گریزی نشود که این جز اصول است. اگر شما قانون و سیاستی را وضع کردید که خروجی آن کنار گذاشتن قانون توسط همه باشد و این قانون­گریزی تبدیل به یک فرهنگ بشود، خطر آن بسیار زیاد است.

 

چرا؟ چون با این کار فرهنگ قانون­گریزی مد می شود. به نظر بنده محدودیت باید به صورت حرفه­ای گذاشته بشود، درحالی‌که ما خیلی ساده این کار را انجام دادیم. مانند این است که جلوی سیل فقط چند عدد سنگ بگذاریم. ابتدا کار را کند می­کند اما اگر این سیل­بند بشکند همه را آب می­برد.

 

بنابراین نیاز به فکر اصولی داریم و نباید دنبال راه فرار به این شکل باشیم که کلاا بگوییم شبکه ی اجتماعی تعطیل. شبکه ی اجتماعی در اینترنت یک پارادایم و فضای عجیبی است و می­تواند کارکردهای فوق­العاده­ای برای ما داشته باشد، یعنی ما می توانیم بازیگر اصلی آن باشیم.

 

ما موج­های تکنولوژی داریم و ICT یکی از این موج­های تکنولوژی است که می­توانیم سوار بر آن مسیر رشدی را که می خواهیم طی50 سال طی کنیم در طول 10-20 سال بپیماییم. اگر ما در حوزه ی شبکه­های اجتماعی زیرکانه و حرفه­ای برخورد کنیم می­توانیم فرهنگ و عقاید خودمان را به شکل بسیار راحت در حوزه ی فضای مجازی گسترش دهیم.

 

حالت واکنشی و passive وجود دارد که در حوزه ی ICT عمده ی فعالیت­های ما به همین شکل است؛ یعنی منتظر هستیم که یک اتفاقی بیفتد و ما هم یک حرکت معمولی انجام دهیم و ببینیم نتیجه آن چه خواهد شد. درحالی‌که ما در حوزه ی محتوا به حرکات فعالانه احتیاج داریم.

 

ما باید در شبکه­های اجتماعی حرکت کنیم اما حرکت باید با ظرافت همراه باشد. ما می­توانیم از ظرفیت­ها استفاده ی بهینه کنیم که یکی از فاکتورهای آن فرهنگ­سازی است. الان هم که شورای‌عالی مجازی تشکیل شده در اصل پاسخی به همین مسائل است.

 

مجموعه‌ی نظام و مقام معظم رهبری به عنوان مسئول آن به این نتیجه رسیدند که حوزه ی مجازی هم آسیب­ها و هم فرصت های بسیار زیادی دارد.

 

 

 

اینترنت ملی هم یکی از همان بدسلیقگی­هایی بود که در نامگذاری مطرح شد. همه ی کشورهای پیشرفته ی دنیا اینترنت ملی را تحت عنوان شبکه ی ملی اطلاعات دارند. ما مجبور نیستیم که حساب بانکی را بفرستیم از امریکا به ایران بیاید و این یک کار اشتباه است که دلیل آن هم بسیار شفاف و واضح است.

 

حتی اگر  شبکه‌ی ملی اطلاعات شکل بگیرد ما نمی توانیم از آن استفاده بهینه کنیم به این دلیل که محتوا نداریم. وقتی می گوییم شبکه ی ملی اطلاعات یعنی باید محتوا داشته باشیم اما الان به اندازه کافی محتوای ملی نداریم. ما حتی فناوری­های مرتبط با این حوزه را هم نداریم و شاید مطرح کردن برخی مسائل به این دلیل است که شائبه­هایی را به وجود می­آورد. به عنوان مثال گفته می شود ایمیل ملی و بعد دستور می­دهیم که همه از ایمیل­های ملی استفاده کنند که این اقدامات ابتدا باید فرهنگ سازی شود.

 

«خبرگزاری دانشجو»- آیا اصلاا ملی کردن همه چیز درست است؟

 

نقی­زاده: خوب است ایمیل ملی داشته باشیم اما می­گویند ایمیل شما چقدر ظرفیت دارد. شما می­گویید ایمیل را ثبت­نام کنید. اما دیگر چنین چیزی که شما بخواهید به پست بروید و ایمیل ثبت­نام کنید منسوخ است. یا اینکه شما چه امکاناتی در ایمیل می­دهید؟ امکانات خودتان را با Yahoo و Google مقایسه کنید. نباید دستورالعمل را خراب کنیم که اگر یک بار دیگر دستورالعمل دادیم کسی آن را اجرا نمی­کند.

 

«خبرگزاری دانشجو»- من احساس می­کنم که در اقدامات ما دید سنتی مدرنیته وجود دارد؛ یعنی می­خواهیم یک تکنولوژی را ملی­گرایی کنند اما اصرارمان بر این است که مثلاا در ازای ایمیلی که می­خواهیم به شما بدهیم یک پرونده­ای هرچند مختصر باید از شما داشته باشیم که اگر در آینده از ایمیل شما سوءاستفاده شد، قابل پیگیری باشد. مسئله ی قابل پیگیری بودن و نظارت داشتن خوب است ولی در هیچ جای دنیا به این صورت انجام نمی­شود.

 

نقی­زاده: این را قبول دارم اما مطمئنا روال از این پیشرفته­تر انجام می­شود. دلیل این امر سطحی نگری است که متاسفانه در حوزه ی ICT کشور وجود دارد. Yahoo و Google سیستم­های بسیار پیشرفته­ای برای رصد دارند و هرچه بخواهند می توانند به اطلاعات دست یابند ولی این کار را با برنامه­ریزی انجام می­دهند. اولاا قرار نیست چنین کاری را برای همه انجام بدهند و دوما برنامه­ریزی دارند.

بخشی از این مشکل مربوط به سیاست‌گذارها می­شود و بخش دیگر مربوط به متخصص­ها که هنوز به این حوزه­ها وارد نشده اند.

 

 

در انتها چون حوزه ی ICT ما بیشتر فنی باقی مانده و کمتر کسی است که بتواند به این موارد فکر بکند و درک کند که این مسئله جدی­تر است. ما باید در حوزه­های آموزشی به سمتی حرکت کنیم که رشته­های مدیریتی مرتبط با حوزه‌ی IT گسترش یابد. باید بدانیم که رفع این مشکلات همتی همگانی و مدیریت خوب مسئولین را طلب می کند. مسئله دیگر این است ما یک آینده­نگاری واقعی از حوزة ICT کشور نداریم. بنده نام آن را «آینده­نگاری عملیاتی» می­گذارم که همه ی کشورهای پیشرفته دارند.

 

تکنولوژی دو بعد دارد: بعد نرم و بعد سخت. شاید شما تصمیم بگیرید به‌طورکلی تکنولوژی سخت خود را از خارج وارد کنید. ما حتما مجبور نیستیم سخت­افزار موردنیاز خود را تولید نماییم. مثلاا شاید ما اصلاا نمی­خواهیم موبایل تولید کنیم، می خواهیم آن را وارد کرده و سپس در زمینه ی خدمات موبایل کار کنیم و بعد به همه ی دنیا نرم­افزار موبایل صادر نماییم.

 

ما که نمی­توانیم هم‌زمان در 10 حوزه کار کنیم، چون بالاخره ظرفیت ما هم محدود است، حتی امریکا هم نمی­تواند در همه‌ی این حوزه­ها کار کند، همه اروپا با هم نمی­تواند در همه‌ی این حوزه­ها کار کند و به همین دلیل بازیگران جدیدی مثل چین اضافه شدند، چون هر کشوری ظرفیت محدودی دارد.

 

 

به همت پژوهشکده ی مطالعات فناوری ریاست جمهوری با همکاری مجامع سیاست‌گذاری و شرکت های فعال حوزه ی ICT پروژه ملی تحت عنوان «آینده­نگاری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران» تعریف و آغاز شده است.

 

کار و بحث اصلی این پروژه این است که ببینند در آینده حوزه‌ی ICT کشور و یا جهان به کدام سمت می­رود و اولویت­های ما چیست و باید در حوزه­های مختلف چه کاری انجام دهیم. انشاءالله قرار است تا شهریور ماه اولویت­ها مشخص شود و سپس فرایند اصلی شروع خواهد شد که قرار است همه‌ی ذینفعان حوزه‌ ی ICT کشور درگیر این پروژه بشوند تا در مورد آینده پیش­بینی و تصمیم­گیری صورت بگیرد تا بتوان براساس آن حرکت کرد.

 

چنین پروژه­هایی سابقه ی زیادی دارند، به‌عنوان مثال در ژاپن 50 سال است که چنین کاری در تمامی تکنولوژی­ها و نه فقط در ICT انجام می­شود. عمل امروز ما متعلق به تصمیم دیروز ماست که درست نیست.

 

اگر ما در این فضا به سمت آینده­نگاری حوزه‌ی ICT به شکل واقعا حرفه­ای عمل کنیم و این پروژه خوب پیش برود، من مطمئن هستم که انشاءالله طی سال­های آینده در فرآیندی قرار می­گیریم که توسعه ی تکنولوژی به معنای واقعی در حوزه های مختلف ICT تحقق پیدا کند. در هر صورت شبکه ی اجتماعی چیزی نبود که ما نتوانیم آن را پنج سال پیش، پیش­بینی کنیم.

 

 

حتی ما الان یک­سری مفاهیم جدید تحت عنوان Virtual life (زندگی مجازی) داریم. شما می­دانید که مثلاا در فضای مجازی مبلمان می­فروشند، نه مبلمان فیزیکی، بلکه مبلمان برای فضای مجازی شما، که این جزء یکی از بخش­های پردرآمد شبکه های اجتماعی است، خب این مسئله را چگونه باید توجیه نمود؟!

 

الان من این کارکردها را برای شما می­گویم شما ببینید ما در آینده به چه سمتی حرکت می­کنیم. در نظر بگیرید که 7-8 ساعت از شبانه­روز را در فضای مجازی به سر ببرید و دائما با ایمیل و شبکه اجتماعی کار کنید و این فضای مجازی بخشی از زندگی شما بشود.

 

برای این مسئله که سطح جهانی به سمت فردگرایی حرکت می­کند باید فکری صورت گیرد و شما در بیرون و فضای جمع نیستید و فضای مجازی برای شما ارزش بیشتری پیدا می­کند. بعد می­بینید که کارکرد همان مبل در فضای مجازی هم معنا پیدا می­شود. چگونه؟ الان سایت­هایی هستند که چنین چیزی را می­فروشند و یا طراحی مبلمان برای شبکه اجتماعی­تان را بر عهده می گیرند. بنابراین جریان بسیار متفاوت می­شود و بعد اگر وارد صفحه شخصی فردی می شوید و می­بینید مبلمان دارد می­گویید او جزء افراد پولدار است.

 

بنابراین کارکردهای اجتماعی وارد فضای مجازی هم می­شود. اینها چیزهایی است که نیاز به پیش­بینی دارد. اگر یک بازی در خارج طراحی می­شود که در ایران همه می­روند و عضو آن می­شوند و برای خارج از کشور پول می­فرستند (همانطور که اخیرا دیدید) همه از کارکردهای اجتماعی این مسائل است.

 

 

 

اگر الان شما پیش­بینی کردید، بعدا شما می­توانید خارجی­ها را بیاورید و کاری کنید که از فرهنگ شما استفاده کنند و اگر شما این کار را انجام ندادید ایرانی­ها می­روند و از فرهنگ آنها استفاده می­نمایند. این مسئله بسیار شفاف است.

 

انشاءالله پروژه «آینده­نگاری» انجام شود و خوب پیش برود و مشارکت سیاست‌گذاران و پژوهش‌گران و شرکت­ها و همه ی اعضای جامعه را در پی داشته باشد.

 

«خبرگزاری دانشجو»- این پروژه چند ساله است؟

نقی­زاده: قرار است حوزه‌ی هدف­گذاری طبق چیزی که من اطلاع دارم تا پایان شهریورماه تمام شود و بعد خود پروژه هم بین 5/1 تا 2 سال طول می­کشد.

 

«خبرگزاری دانشجو»- این پروژه زیر نظر چه مرجعی است؟

نقی­زاده: پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری.

 

«خبرگزاری دانشجو»- ضمانت اجرایی آن چیست؟

نقی­زاده: ضمانت اجرایی آن اجماع است. چیزی که فعلاا بنده اطلاع دارم نهادهای سیاست‌گذاری و شرکت­های خصوصی، به آن وارد شده­اند و تضمین آن خود این‌ها هستند. وقتی شرکت­های خصوصی می­بینند همه ی جامعه اجماع دارند و همه ی متخصصان معتقدند این برنامه خوب است، پس حتما خوب است و همه خودشان می­روند در این زمینه کار می­کنند.

 

بنابراین آن اجماعی که وجود دارد محل اجراست، مگر ما الان سند کم داریم؟! مگر سندهای مصوب ما اجرا شده است؟! بنابراین چیزی که روی آن اجماع باشد اجرا می­شود و چیزی که روی آن اجماع صورت نگیرد به مرحله ی اجرا هم نمی­رسد. این اجماع نیاز به بخش خصوصی، بخش دولتی، پژوهشگران، صنفی­ها و ... دارد، به عبارتی همه ی جامعه باید در آن درگیر شوند و زمانی‌که همه ی جامعه درگیر شدند می­توانیم انتظار داشته باشیم خروجی کار قابل اجرا باشد.

 

اما اگر سیاست‌گذاران بدون در نظر گرفتن بخش خصوصی قانون بنویسند هرگز اجرا نمی­شود چون بخش خصوصی بدون اینکه با سیاست‌گذار هماهنگ باشد کار خودش را انجام می­دهد. پس این یک بحث جدی است که ما باید در حوزه ی ICT داشته باشیم، همچنین بحث نظام صنفی هم خیلی مهم است و دانشگاهیان ما باید به این سمت حرکت کنند.

 

«خبرگزاری دانشجو»- آیا طی این روند تدبیراتی برای رشته­ها و واحدهای درسی بخش دانشگاهی در نظر گرفته شده است؟

 

نقی­زاده: من اطلاعی ندارم و در این زمینه باید آقای دکتر اخوان و همکاران ایشان و وزارت ICT پاسخگو باشند، ولی واقعیت این است که حتما نیاز داریم. نقطه قوت ما فقط منابع انسانی ماست و واقعا ما در زمینه منابع انسانی حوزةه ی ICT پیشرو هستیم، ولی باید لینک مناسب نیروی انسانی و مطالب آموزشی به آنان با نیازهای جامعه ی ما همخوانی داشته باشد. 

 

اما در مجموع ضعف نیروی انسانی ما به اندازه ی ضعف سیاست‌گذاری ما در حوزه ی ارتباط بین صنعت و دانشگاه که بسیار شدید است، نمی­باشد. انشاءالله آن هم با سیاست­های جامع حل می شود و البته احتیاج به مراجع بالادستی دارد که با همه ی بخش­ها در ارتباطند.

 

یعنی در اینجا شرکت­های موبایل، سیاستگذار، پژوهشگر و ... باید باشند و بعد وقتی اینها با هم هماهنگ شدند، موج ایجاد می کنند، اما در غیر اینصورت خیلی سخت است که موجی بدون حضور بازیگران اصلی ما شکل بگیرد و اگر هم شکل بگیرد موج­های ناقصی است که می­آیند و خیلی زود هم می­روند.

 

در مجموع صنعت ICT کشور با همه ی پیشرفت­هایی که کرده است، دارای نقاط ضعفی است اما ظرفیت­های خیلی بالایی نیز دارد. ما بازار بسیار گسترده­ای داریم و خیلی از مشکلات کشورمان از جمله ترافیک را می­توانیم از طریق ICT حل کنیم.

 

یکی از راه­های فرار، چالش­هایی است که در عرصه ی ارتباطات بین­المللی برای ما ایجاد شده است، حوزه ی ICT است. ما دارای فضا و ظرفیت نیروی هستیم که باید از آن به شکل بهینه استفاده نماییم و نه اینکه ما دانشجو تربیت کنیم و کشورهای خارجی استفاده آن را ببرند. انشاءالله با درایت­هایی که در وزارت ICT و شورای‌عالی مجازی روی مقوله ی ICT کشور انجام می­شود این انتظار وجود دارد که ما در آینده وضعیت بهتری داشته باشیم.

 

همچنین باید در نظر داشت آن تکنولوژی برای ما خوب است که متناسب با ماست و این تکنولوژی می­تواند بالا، پایین یا متوسط باشد. یکی از پروفسورهای دانشگاه کبک میهمان ما بود و من با ایشان در مورد سطح تکنولوژی صحبت می­کردم، ایشان می­گفتند من اصلاا این واژه­ها را در کانادا نمی بینم و این چیزها فقط مختص کشور شماست در آنجا کسی چنین تفکیک­هایی را برای تکنولوژی انجام نمی دهد و هرکس به اندازه نیازش از تکنولوژی استفاده می کند نه اینکه همه به سطح بالایی از تکنولوژی دسترسی داشته باشند، بلکه باید از تکنولوژی متناسب استفاده کنند.