ذبیح الله نعیمیان در گفت‌وگو با «خبرگزاری دانشجو»:
گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ به بهانه سالروز درگذشت میرزا محمدحسین نائینی به گفت‌وگو با حجت الاسلام ذبیح الله نعیمیان، محقق علوم سیاسی و تاریخ معاصر درباره تأثیر آن عالم برجسته دوره مشروطه در روند شکل گیری و اجرایی شدن نظریه ولایت فقیه پرداختیم.
«خبرگزاری دانشجو» - دیدگاه مرحوم میرزای نائینی در باب نظریه ولایت فقیه را تشریح بفرمایید.
همکاری میرزای نائینی با مشروطه به قصد محدود و مشروط کردن حکومت نامشروع حاکمان
نعیمیان: مرحوم میرزای نائینی در فضای مشروطه فعال بودند و در آن زمان از مراجع بزرگ به حساب می‌آمدند. همکاری میرزای نائینی با مشروطه به قصد محدود و مشروط کردن حکومت نامشروع حاکمان بود!
از دیدگاه میرزا محمدحسین نائینی حکومت پادشاهان حکومتی نامشروع بود؛ چراکه اذنی از جانب خداوند متعال، باواسطه یا بی‌واسطه، برای حکومت پادشاهان وجود ندارد.
مرحوم نائینی نوعی از غصب را در حکومت پادشاهان شناسایی کرده و اعلام داشتند این نوع حکومت‌ها غصبی است؛ حال اگر در دوران مشروطه قانون در حکومت جدید به گونه ای شکل گرفته بود که حکومت به صورت مطلق در دست حاکمان نبود، بلکه محدود به قوانین بود، در فضای دینی ما این قوانین، قوانین اسلامی می باشد و در فضای غربیِ حاکم، حکومت محدود به قوانین موضوعه بشری است.
قوانین جاری در فضای مجلس نگاشته می شد و در مدل حکومت مشروطه نوعی محدودیت برای شاه ایجاد می‌کرد. این نوع حکومت مشروط است، با وجود اینکه حاکمان حکومت خود را با واسطه یا بی واسطه از خداوند نگرفته‌اند؛ چرا که از نظر مرحوم نائینی واجب است، دایره غصب و ستم حکومت را کم نمود، بنابراین حکومت جدید مشروعیت پیدا نمی‌کند، ولی مرحوم نائینی با این حکومت همکاری می‌کنند؛ از جهت اینکه با قوانین مجلس، حکومت مشروط و محدود می‌شود.
در پاسخ به این سوال که آیا با مشروطه حکومت حاکمان مشروعیت پیدا می‌کند، باید گفت که مشارکت فقها در امر حکومت، که به واسطه ائمه اطهار، امکان صدور اذن برای حکومت دارند، می تواند حکومت حاکمان را مشروع کند.
مرحوم نائینی بر مبنای ولایت فقیه بر مشروعیت نمایندگی و مجلس بحث نمی‌کند، بلکه بر مبنای حداقل از باب حسبه وارد می‌شود. حسبه به معنای وارد شدن از باب انجام وظیفه است، که در این مورد همان طور که گفته شد وظیفه محدود کردن ظلم و ستم شاهان بر عهده مسلمانان است؛ به‌عبارتی اگر حکومت نامشروع است باید برای محدود و مشروط کردن حکومت قدم برداشت.
بنابر نظر مرحوم نائینی، نمایندگان و مجلس می‌توانند از کسانی که امکان اذن دارند، یعنی فقها، اذن مشارکت در حکومت نامشروع را بگیرند، پس این به معنای ولایت آنها نیست، بلکه از باب انجام وظیفه برای محدود ساختن اختیارات حکومت نامشروع وارد عمل می‌شوند؛ در نتیجه اگر کسی ولایت فقیه را قبول ندارد از باب حسبه وظیفه دارد در امر محدود ساختن ظلم و ستم مشارکت کند.
اگر فقیهی ولایت نداشته باشد، مردم عادی هم ولایت ندارند و اگر ولایتی باشد برای فقیه است و اگر فقیه وجود نداشته باشد به مردم مومن و عادل می‌رسد. کسی بر کس دیگر ولایت ندارد، مگر اینکه ثابت شود، پس کسی به خودی خود نمی تواند، در امور دیگران دخالت کند، مگر اینکه از باب وظیفه باشد.
«خبرگزاری دانشجو» - نقش و تاثیر مرحوم نائینی را بر روند شکل‌گیری نظریه ولایت فقیه بفرمایید.
فضای مشروطه زمینه ساز ورود علما به عرصه سیاست شد
نعیمیان: زمینه طرح بحث ولایت فقها به طور تدریجی در جامعه مطرح شد؛ چرا که در زمان حکومت حکام سنی چندان زمینه برای بحث های فقهی وجود نداشت، اما به صورت پراکنده و مختصر در میان بحث های دیگر مطرح بود.
مرحوم نراقی در زمان صفویه که امکان ولایت فقها وجود داشت، این امر را پر رنگ کرد. فضای مشروطه زمینه ساز ورود علما به عرصه سیاست به طور جدی شد؛ هر چند که در ظاهر در مشروطه دوم شکست خورد و علما کنار رانده شدند، اما فضای عمومی را برای مشارکت مردم و علما در عرصه سیاست ایجاد کرد و مرحوم نائینی در این امر تاثیر مستقیم داشتند.
ارسال نظرات